Râvînin Adâleti Bağlamında Buhârî’nin Kullandığı Taʿdil Istılahları

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 16, 29 - 51, 15.12.2021

Mustafa Karabacak

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1034455

Öz

Hadisin sıhhati senet ve metin incelemesiyle gerçekleşir. Sahih hadisin tanımında da görüldüğü gibi muhaddisler senedin muttasıl olup ve rivayetin şaz ve muallel olmamasını râvinin adâlet ve zabt sıfatlarından sonra araştırmışlardır. Diğer bir tabirle muhaddisler, hadisin sıhhatini tespitte önceliği râvilerin durumlarını araştırmaya vermişlerdir. Hadisin senedindeki râvilerin durumları da yine muhaddisler tarafından geliştirilen cerh ve taʿdil lafızlarıyla ifade edilmiştir. Bu lafızların da bir gelişim süreci vardır. Cerh ve taʿdil lafızlarının gelişim sürecinde Buhârî’nin yeri ise yadsınamayacak derecede önemlidir. Buhârî, tasnif dönemi ve hadisin altın çağı olarak nitelendirilen üçüncü asırda yaşamış bir muhaddistir. Döneminde rical ve tarih bilgisiyle daha sonra da el-Câmiu’s-sahîh’i ile meşhur olmuştur. Yazdığı hadis ve rical kitaplarında birçok cerh-taʿdil lafızları ve hadis ıstılahları kullanmıştır. İlk mustakil hadis usûlü kitabının kendisinden yaklaşık bir asır sonra yazıldığı düşünülürse Buhârî’nin kullandığı hadis ıstılahları bu anlamda önemlidir. Buhârî’nin kullandığı bütün hadis ıstılahları makale boyutunu aşacağından bu çalışmada sadece onun eserlerinde kullandığı taʿdil lafızları tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Buhârî, Taʿdil, el-Câmiu’s-sahîh, et-Târihu’l-kebîr

The Taʿdil Language Terms Used by al-Bukhārī In The Context of The Justice of The Narrator

Öz

The strength of the Ḥadīth comes from its analysis of the narration chain and text. As can be seen in the definition of the Sahih Hadith, the muḥaddith investigated whether the chain of narration was not broken and that the narration was not suspicious in any way right after they made sure the narrator was just and his memory was immaculate. In other words, the muḥaddith gives priority to the situation of the narrators in determining the credibility of the hadith. The status of the narrators in the narration chain of the hadith was identified by the words of Jarh and Taʿdīl developed by the Muhaddith. In the development process of jarh and taʿdīl words, al-Bukhārī’s importance is also undeniable. Bukharî is a hadith scholar who lived in the third century, which is described as the golden age of the period of the classification and the hadith. He became famous with his knowledge of rical and history during his period and later with his book al-Jāmiu’s-Sahīh. In his hadith and rical books, he used many jarh-taʿdīl terms. Considering that the first independent hadith book was written about a century later, the hadith terms used by al-Bukhārī are of great importance. Since all the terms used by al-Bukhārī will exceed the size of this article, only the ta’dil words used in his works were considered in this study.

Anahtar Kelimeler

Hadīth, al-Bukhārī, Taʿdīl, al-Jāmiu’s-sahīh, et-Tārikhu’l-kabīr

Kaynakça

• Ağırman, Cemal. “et-Târihu’l-Kebîr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/89. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel b. Hilal b. Esed eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb Arnaûd vd. 45 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Aşıkkutlu, Emin. Hadiste Ricâl Tenkidi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1997.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. 4. Basım. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2011.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail b. İbrahim b. el-Muğîre. et-Târihu’l-evsat. thk. Muhammed İbrahim Zâyid. 2 Cilt. Haleb - Kahire: Dârü’l-Vaʿy - Mektebetu Dâri’t-Türâs, 1397/1977.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail b. İbrahim b. el-Muğîre. el-Kırâatu halfe’l-imâm. thk. Fadlurrahman es-Sevrî. b.y.: el-Mektebetu’s-Selefiyye, 1400/1980.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail b. İbrahim b. el-Muğîre. el-Câmiu’s-sahîh. 8 cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1401/1981.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail b. İbrahim b. el-Muğîre. el-Edebü’l-müfred. thk. Muhammed Fuad Abdulbaki. 2. Basım. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1409/1989.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail b. İbrahim b. el-Muğîre. ed-Duafâu’s-sağîr. thk. Ebü Abdillah Ahmed b. İbrahim. b.y.: Mektebetü İbn Abbâs, 1426/2005.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail b. İbrahim b. el-Muğîre. et-Târihu’l-kebîr. 8 Cilt. Haydarâbâd: Dâiratü’l-Meârifi’l-Usmâniyye, ts.
• Cürcânî, Ebû Ahmed b. Adî. el-Kâmil fî duafâi’r-ricâl. thk. Âdil Ahmed Abdülmûcid - Ali Muhammed Muavviz. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1418/1997.
• Dihlevî, Ahmed b. Abdirrahim eş-Şâh Vecîhiddîn. Huccetullâhi’l-bâliğa. thk. Seyyid Sâbık. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1426/2005.
• Demirel, Harun Reşit. Cerh ve Taʿdil Sözlüğü. Konya: SAGE Yayıncılık, 2018.
• Ebû Şühbe, Muhammed b. Muhammed b. Süveylim. el-Vesîd fî ulûm ve mustalahi’l-Hadis. b.y.: Dârü’l-Fikri’l-Arabî, ts.
• Efendioğlu, Mehmet. “Maʿruf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/66. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Efendioğlu, Mehmet. “Sâbit”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/348-349. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008.
• Efendioğlu, Mehmet. “Sâlih”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/32. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Eren, Mehmet. Buhârî’nin Sahîh’i ve Hocaları. Konya: Nükte Kitap, 2003.
• Fayda, Mustafa. “İbn İshâk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/94. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
• Gül, Recep Emin. “Hadis İlminde Cerh-Taʿdil Mertebeleri”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43 (Erzurum 2015), 362-386.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit b. Ahmed b. Mehdî. Târihu Bağdâd. thk. Beşşâr Avvâd Maʿrûf. 16 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1422/2002.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit b. Ahmed b. Mehdî. el-Kifâye fî İlmi’r-rivaye. thk. Ebû Abdillah es-Sûrk İbrahim Hamdi el-Medenî. Medine: el-Mektebetu’l-ʿİlmiyye, ts.
• Irâkî, Ebü’l-Fadl Zeynüddin Abdurrahim b. el-Hüseyin b. Abdirrahman b. Ebî Bekr b. İbrahim. Şerhu et-tebsıra ve’t-tezkira. thk. Abdullatif el-Humeym - Mâhir Yâsin Fahl. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2002/1423.
• Irâkî, Ebü’l-Fadl Zeynüddin Abdurrahim b. el-Hüseyin b. Abdirrahman b. Ebî Bekr b. İbrahim. Elfiyetü’l-Irâkî/et-Tebsıra ve’t-tezkira fî ulûmi’l-hadis. thk. el-Arabî ed-Dâiz el-Firyâtî. Riyâd: Mektebetu Dâri’l-Minhâc, 2. Basım, h. 1428.
• Itr, Nureddin. Menhecu’n-nakd fî ulumi’l-hadis. Dımaşk: Dârü’l-fikr, 3. Basım, 1401/1981.
• Itr, Nureddin. Usûlü’l-cerh ve’t-taʿdil. Dımaşk: Dârü’l-Yemâme, 2. Basım, 1427/2007.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdrîs b. el-Münzir et-Temîmî er-Râzî. el-Cerh ve’t-taʿdîl. 9 Cilt. Haydarâbâd - Beyrut: Dâiratü’l-Meârifi’l-Usmaniyye - İhyâu’t-Türâsi’l-Arabî, 1271/1952.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fadl Şihâbüddin Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed. Tehzîbu’t-tehzîb. 12 Cilt. Hindistan: Makbaatu Dâirati’l-Meârifi’n-Nızâmiyye, h. 1326.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fadl Şihâbüddin Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed. Fethu’l-Bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Maʿrife, h. 1379.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fadl Şihâbüddin Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed. Nüzhetü’n-nazar fî tavdîhi nühbeti’l-fiker fî mustalahi ehli’l-eser. Dımaşk: Matbaatu’s-Sabâh, 3. Basım, 1421/2000.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed b. Hibbân b. Muâz b. Maʿbed et-Temîmî ed-Dârimî el-Bustî. es-Sikât. 9 Cilt. Haydarâbâd: Dâiratü’l-Meârifi’l-Usmaniyye, 1393/1973.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Muhammed b. Mükerrem b. Ali Cemalüddin el-İfrikî. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, h. 1414.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. Mukaddimetü İbnü’s-Salâh fi ulûmi’l-hadis. Beyrut: Dârü’l-Fikri’l-Muâsır, 1406/1986.
• İbn Receb el-Hanbelî, Zeynüddin Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ahmed el-Bağdâdî. Şerhu İleli’t-Tirmizî. thk. Nureddin Itr. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Beyrut, 5. Basım, 1429/2008.
• İbn Şâhin, Ebû Hafs Ömer b. Ahmed b. Osman b. Ahmed el-Bağdâdî. Târihu esmâi’s-sikât. thk. Subhî es-Sâmirâî. Kuveyt: Dârü’s-Selefiyye, 1404/1984.
• İbnü’l-Cevzî, Cemalüddin Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. ed-Duafâu ve’l-metrûkîn. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, h. 1406.
• İsbahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdillah b. Ahmed b. İshâk b. Musa b. Mihrân. Târihu İsbahân/Ahbâru İsbahân. thk. Seyyid Kisravî Hasen. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1410/1990.
• Khalef, Abdulaziz - Tuzcu, Recep. “el-Menhecü’t-tahlil ınde’l-muhaddisin” Mütefekkir 5/9 (Haziran 2018): 168-169.
• Kandemir, Mehmet Yaşar. “Ceyyid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/469. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Kandemir, Mehmet Yaşar. “Hâfız”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/78-80. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdulhay. er-Refʿu ve’t-tekmîl fi’l-cerh ve taʿdil. thk. Abdulfettah Ebû Gudde. Halep: Mektebu’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 3. Basım, h. 1407.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdulhay. el-Ecvibetü’l-fâdıle li’l-es’ileti’l-aşereti’l-kâmile. Halep: Mektebu’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1384/1964.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemalüddin Yusuf b. Abdirrahman b. Yusuf. Tehzîbu’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Maʿrûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1400/1980.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. Haccac el-Kuşeyrî. el-Câmiu’s-Sahîh. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1401/1981.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddin Yahya b. Şeref. et-Takrîb ve’t-teysîr li ma’rifeti süneni’l-beşîri’n-nezîr fî usûlü’l-hadîs. thk. Muhammed Osman el-Haşet. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1405/1985.
• Sâlih, Subhî. Ulûmu’l-hadis ve mustalahuhu. Beyrut: Dârü’l-ʿİlm, 18. Basım, 1991.
• Sehâvî, Şemsüddin Ebü’l-Hayr Muhammed b. Abdirrahman. Fethu’l-muğîs bi şerhi elfiyeti’l-hadis li’l-Irakî. thk. Ali Hüseyin Ali. 4 Cilt. Mısır: Mektebetü’s-Sünne, 1412/2003.
• Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. Tedrîbü’r-râvî fî şerhi takribi’n-Nevevî. thk. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Fâryâbî. 2 Cilt. b.y.: Dâru Taybe, ts.
• Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. el-Bahru’llezî zehar fî şerhi elfiyeti’l-eser. thk. Ebû Enes Uneys b. Ahmed b. Tâhir el-Endûnîsî. 4 Cilt. el-Memleketu’l-Arabiyyetü’s-Suûdiyye: Mektebetu’l-Ğurabâi’l-Eseriyye, ts.
• Taş, Mustafa. “Bazı Eserleri Çerçevesinde Buhârî’nin Ricâl İlmindeki Yeri”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/1 (2016), 207-245.
• Taş, Mustafa. Buhârî’nin Cerh Taʿdil Metodu. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Tehânevî, Zafer Ahmed el-Osmânî. Kavâidün fî ulûmi’l-hadis. Beyrut: Dârü’l-Kalem, 3. Basım, 1392/1972.
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre b. Musâ b. ed-Dahhâk. es-Sünen. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1401/1981.
• Tuzcu, Recep. “Muhaddisler ve Fakihlerin Maruf Terimine Yükledikleri Anlamlar”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/1 (2013), 1-35.
• Uğur, Mücteba. “Cerh ve Taʿdil İlmi Yönünden Sahîhu’l-Buhârî ve Râvileri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 32/1 (Nisan 1991), 111-120.
• Yaman Ahmet. “Yahya b. Zekeriyya”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/270. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Yardım, Ali. “Buhârî ve et-Târihu’l-Kebîr’i”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (1989), 181-193.
• Yücel, Ahmet. “Sadûk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/31. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008.
• Yücel, Ahmet. Hadis Istılahlarının Doğuşu ve Gelişimi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2. Basım, 2014.
• Yücel, Ahmet. Hadis İlminde Tenkit Terimleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2. Basım, 2015.
• Zehebî, Şemsüddin, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman Kaymaz. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb Arnaûd. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-Risâle, 3. Basım, 1405/1985.
• Zehebî, Şemsüddin Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz. Mîzânu’l-iʿtidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Maʿrife, 1382/1963.
• Zehebî, Şemsüddin Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz. Zikru men yu’temedü kavlühû fi’l-cerhı ve’t-taʿdil (Erbeu resâil fî Ulûmi’l-hadis), thk. Abdulfettah Ebû Gudde. Beyrut: Dârü’l-Beşâir, 1410/1990.