Practices of Polytheists Contrary to Tawhid: The Example of Hajj

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 19, 67 - 89, 15.06.2023

Mustafa Karabacak

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1312446

Öz

Hajj is a kind of worship that has similar forms in all divine religions. It is one of the basic worships of Islam and is performed in the city of Mecca. According to the statement of the al-Qurʾān, the first prophet to call for pilgrimage was prophet Ibrāhīm. He determined the principles of pilgrimage for the first time and ensured that the Kaʿba was visited, and the prophets and their ummahs who came after him also visited the Kaʿba. There have been changes in the dimensions of tawḥīd, place, time and form over time in these principles that prophet Ibrāhīm set about pilgrimage. Possibly, due to its different dimensions, the most changed form of worship is the pilgrimage. It is possible to see these changes regarding the pilgrimage in the economic and class practices of the Meccans at the time of the advent of Islam. Due to the limitations of the article, all the changes made by the Meccans in the pilgrimage worship were not evaluated, and only the tawḥīd dimension of the subject was discussed in the study. Tawḥīd, on the other hand, is the most basic principle of all religions in general, and of Islam in particular. Because the purpose of sending all the prophets sent by Allah is to reorganize the consciousness of tawḥīd that has been falsified over time. It is possible to say that the first and most important deviation from Ibrāhīm’s principles regarding ḥajj is about tawḥīd. These changes,which were practised by the Meccans, were transformed into its original form in the light of ayath and the practises of the prophet. In this transformation, it is also possible to clearly see the stance that Islam has taken against the practices of previous religions, which is to continue some with the same, reject some and accept some by changing. Thus, the verse and with the practices of the Prophet, pilgrimage was purified from idolatry and polytheism, superstitious beliefs were erased and it was converted to its original form in the prophet Ibrāhīm period.

Müşriklerin Tevhide Aykırı Uygulamaları: Hac Örneği

Öz

Hac, bütün ilâhi dinlerde benzerinin bulunduğu bir ibadettir. İslâm’ın da temel ibadetlerinden olup Mekke şehrinde icra edilmektedir. Kur’an’ın beyanına göre hacca çağıran ilk peygamber Hz. İbrâhim’dir. Hz. İbrâhim haccın ilkelerini ilk defa tespit ederek Kâbe’nin ziyaret edilmesini sağlamış ve kendisinden sonra gelen peygamberler ve ümmetleri de Kâbe’yi ziyaret etmişlerdir. Hz. İbrâhim’in hacla ilgili koyduğu bu ilkelerde süreç içerisinde tevhid, mekân, zaman ve şekil boyutunda değişiklikler olmuştur. İhtimal ki farklı boyutlu olması nedeniyle en fazla değişikliğe uğramış ibadet hacdır. Hac ile ilgili yapılan bu değişiklikleri İslâm’ın geldiği zamanda Mekkelilerin yaptığı ekonomik ve sınıfsal uygulamalarda görmek mümkündür. Makalenin sınırlılığı nedeniyle Mekkelilerin hac ibadetinde yaptıkları değişikliklerin tümü değerlendirilmemiş çalışmada konunun sadece tevhid boyutu ele alınmıştır. Tevhid ise genelde bütün dinlerin özelde de İslâm’ın en temel ilkesidir. Zira Allah’ın gönderdiği bütün peygamberlerin gönderiliş amacı zamanla tahrif edilen tevhid bilincini yeniden düzenlemektir. Hz. İbrâhim’in koyduğu hac ile ilgili ilkelerinden de ilk ve en önemli sapmanın tevhid konusunda olduğunu söylemek mümkündür. Mekkelilerin haccın tevhid boyutunda yaptıkları bu değişiklikler âyet ve Hz. Peygamber’in uygulamalarıyla aslî şekline dönüştürülmüştür. Bu dönüştürmede aynı zamanda İslâm’ın önceki dinlerin uygulamalarına karşı takındığı duruş olan bazısını aynı ile devam ettirme, bazısını ret, bazısını değiştirerek kabul etmeyi bariz bir şekilde görmek mümkündür. Böylece âyet ve Hz. Peygamber’in uygulamaları ile hac, putperestlik ve şirkten arındırılmış, batıl itikatlar silinmiş ve tekrar Hz. İbrâhim dönemindeki orijinal şekline dönüştürülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Hac, Tevhid, Mekke, Câhiliye

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed. el-Müsned. 6 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1982.
• Akın, Murat. “Hz. Peygamber’in Toplumuna İlk Davet Mesajı: Tevhid”. Çeşitli Yönleriyle Hz. Muhammed. Zonguldak: Bülent Ecevit Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Akın, Murat. “Roger Garaudy’nin Tevhid Yorumu”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/14 (Aralık 2018), 223-244.
• Altıntaş, Ramazan. “Hz. Peygamber’in İ’tikadi Sapmaları Düzeltmesi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (1998), 251-262.
• Ateş, Ali Osman. İslâm’a Göre Câhiliye ve Ehl-i Kitab Örf ve Adetleri. İstanbul: Beyan Yayınları, 2. Basım, 2014.
• Ay, Abdulhakim. Sünnet’in Teşri Değeri Açısından Hac İle İlgili Hadislerin Değerlendirilmesi. Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Azimli, Mehmet. Câhiliyye’yi Farklı Okumak. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
• Bedruddîn el-ʿAynî, Ebû Muḥammed Maḥmûd b. Aḥmed. ʿUmdetu’l-kârî şerḥu Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, ts.
• Bereketî, Muhammed Amîm. et-Ta‘rifâtu’l-fıkhıyye. Dârü’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1424/2003.
• Beyhaḳî, Ebû Bekr Aḥmed b. el-Ḥüseyin b. ʿAlî el-Ḫüsrevcirdî. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muḥammed ʿAbdulḳâdir ʿAṭâ. 3 Cilt. Beyrut: y.y., 1424/2003.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil. el-Câmiu’s-sahîh. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1401.
• Cevâd Ali. Cahiliye’den İslam’a İbadet Tarihi. çev. Muammer Bayraktutar. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2. Basım, 2015.
• Cevâd Ali. el-Mufassal. 20 Cilt. Dârü’l-Sâkî, 4. Basım, 1422/2001.
• Çelikkol, Yaşar. İslam Öncesi Mekke. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Dâreḳuṭnî, Ebü’l-Ḥasen ʿAlî b. Ömer b. Ahmed. Sünenü’d-Dâreḳuṭnî. 5 Cilt. Beyrut: Muʾessesetu’r-Risâle, 1424/2004.
• Dâvûdoğlu, Ahmet. Sahîh-i Müslim Tercemesi ve Şerhi. 12 Cilt. İstanbul: Sönmez Yayınları, 1980.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as es-Sicistanî. es-Sünen. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1401.
• Ebû Habîb, Sa‘dî. el-Kâmûsu’l-fıkhıyye. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 2. Basım, 1408/1988.
• Ebû Naṣr el-Cevherî, Ebû Naṣr İsmâil b. Ḥammâd el-Cevherî el-Fârâbî. Tâcü’l-luga ve sıḥâḥu’l-ʿArabiyye. thk. Aḥmed ʿAbdulğafûr ʿAṭṭâr. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-ʿİlm li’l-Melâyîn, 1407/1987.
• Ebû Yûsuf, Yaʿḳûb b. İbrâhîm el-Enṣârî. el-Âs̱âr. thk. Ebu’l-Vefâ el-Efgānî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1355.
• Ezherî, Ebû Manṣûr Muḥammed b. Aḥmed b. el-Herevî. Tehẕîbü’l-luga. thk. Muḥammed ʿAvḍ Mirʿab. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 2001.
• Ezraḳî, Ebû’l-Velîd Muḥammed b. ʿAbdullâh el-Ğassânî. Aḫbâru Mekke ve mâ câe fîhâ mine’l-âs̱âr. thk. Ruşdî es-Ṣâliḥ Mulaḥḥas. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Endelûs, 1403/1983.
• Gulûs, Ahmed Ahmed. es-Siretu’n-Nebebiyye. Müessesetü’l-Risâle, 1424/2004.
• Hamîdullah, Muhammed. İslâm’a Giriş. çev. Kemal Kuşcu. Ankara: Nur Yayınları, 2. Basım, 1965.
• Hamîdullah, Muhammed. “İslam’da Hac”. çev. Mehmet Akif Aydın. İslâm Tetkikleri Dergisi 8/1-4 (1984), 123-162.
• Harman, Ömer Faruk. “Hac”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/382-386. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr b. Ebî Şeybe ʿAbdullâh b. el-ʿAbsî. el-Kitâbu’l-muṣannef fi’l-eḥâdîs̱ ve’l-ʾâs̱âr. thk. Kemâl Yûsuf el-Ḥût. 7 Cilt. Riyad: Mektebü’-r-Rüşd, 1409.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr b. Ebî Şeybe ʿAbdullâh b. el-ʿAbsî. el-Müsned. thk. ʿÂdil b. Yûsuf el-ʿAzzâzî, Aḥmed b. Ferîd el-Mezîdî. 2 Cilt. Riyad: Dârü’l-Vaṭan, 1418/1997.
• İbn Ḥabîb, Ebû Caʿfer Muḥammed b. Ḥabîb el-Bağdâdî. el-Muḥabber. thk. Ilse Lichtenstadter. Beyrut: y.y., ts.
• İbn Hişâm, Ebû Muḥammed ʿAbdulmelik b. Hişâm el-Ḥimyerî. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Ṭâḥâ ʿAbdurraʾûf Saʿd. 2 Cilt. b.y.: Şirketü’ṭ-Ṭıbâʿati’l-Fenniyyeti’l-Müttaḥide, ts.
• İbn Ḫuzeyme, Ebû Bekr Muḥammed b. İsḥâḳ b. Ḫuzeyme en-Nîsâbûrî. Kitâbu’t-tevḥîd ve ʾis̱bâtu sıfâti’r-Rab ʿazze ve celle. thk. ʿAbdulʿazîz b. İbrâhîm eş-Şehvân. 2 Cilt. Riyad: Mektebetu’r-Ruşd, 1414/1994.
• İbn İsḥâḳ, Ebû ’Abdullâh Muḥammed b. İsḥâḳ b. Yesâr el-Muṭṭalibî. es-Sîre (Kitâbü’s-siyer ve’l-megâzî). thk. Süheyl Zekkâr. Beyrut: y.y., 1398/1978.
• İbn Ḳayyim el-Cevziyye, Ebû ʿAbdillâh Şemsüddîn Muḥammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Zürʿaî ed-Dımaşḳī el-Ḥanbelî. Zâdu’l-meʿâd fî hedyi hayri’l-ʿibâd. 5 Cilt. Beyrut: Muessesetü’r-Risâle, 1415/1994.
• İbn Kes̱îr, Ebû’l-Fidâʾ İsmâîl b. ʿOmer b. Kes̱îr ed-Dimeşḳî. es-Sîretü’n-nebevîyye (el-Bidâye ve’n-Nihâye’den). thk. Muṣṭafâ ʿAbdulvaḥid. 4 Cilt. Beyrut: y.y., 1395/1976.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah b. Yezid. es-Sünen. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1401.
• İbn Mende, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. İsḥâḳ b. Muhammed b. Yahya. et-Tevḥîd ve mʿarife esmâullâh ʿazze ve celle ve sıfâtuhû ʿale’l-ittifâḳ ve’t-teferrud. thk. ʿAlî b. Muḥammed b. Nâṣir el-Faḳîhî. Medine: y.y., 1423/2002.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn ʿAbdurraḥmân b. Aḥmed b. ʿAbdirraḥmân Receb el-Bağdâdî ed-Dımaşḳī. Leṭâîfu’l-maʿârif fîmâ li mevâsimi’lʿâmmi mine’l-vaẓâîf. b.y.: y.y., 1424/2004.
• Ḳâḍî ʿİyâḍ, Ebû’l-Faḍl ʿIyâḍ b. Mûsâ el-Yaḥṣubî. İkmâlu’l-muʿlim bi fevâʾidi’l-Muslim. thk. Yaḥyâ İsmâʿîl. 8 Cilt. b.y.: y.y., 1419/1998.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Kur’an-ı Kerim ve Açıklamalı Meâli. çev. Hayrettin Karaman vd. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Kelbî, Ebü’l-Münzir Hişâm B. Muhammed. Putlar Kitabı. çev. Beyza Düşüngen. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1969.
• Keşmîrî, Muhammed Enver Şâh. Feydü’l-bârî alâ Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhammed Bedr Âlim. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426.
• Ḳurṭubî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. Aḥmed el-Ḫazrecî. el-Câmiʿ li âḥkâmi’l-Ḳur’ân. thk. Aḥmed el-Berdûnî - İbrahim İṭfeyyiş. 2 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mıṣriyye, 1384/1964.
• Ḳuṭrub, Ebû ʿAlî Muḥammed b. el-Müstenîr. el-Ezmine ve telbiyetü’l-câhiliyye. thk. Ḥâtim Ṣâliḥ eḍ-Ḍâmin. b.y.: y.y., 1405/1985.
• Mâturîdî, Ebû Manṣûr Muḥammed b. Muḥammed. et-Tevḥîd. thk. Fetḥullâh Ḫalîf. İskenderiye: y.y., ts.
• Mevdûdî, Ebü’l-A’lâ. Tefhîmu’l-Kur’an. çev. Muhammed Han Kayanî vd. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1986.
• Miras, Kâmil. Sahih-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarih Tercemesi. 12 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1982.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. Haccac el-Kuşeyrî. el-Câmiu’s-sahîh. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1401.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb. es-Sünen. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1401.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muḥyiddîn Yaḥyâ b. Şeref. Şerḥu’n-Nevevî ʿalâ Muslim. 18 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 1392/1972.
• Olgun, Tahir. Müslümanlıkta İbadet Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları, 1998.
• Öğüt, Salim. “Telbiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/396-397. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Özaydın, Abdülkerim. “Amr b. Lühay”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/87-88. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Özaydın, Abdülkerim. “Hac (İslâm’da Hac)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/386-389. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Sarıçam, İsmâil. Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Süheylî, Ebü’l-Kâsım Abdurrahman b. Abdullah b. Ahmed. er-Ravżü’l-ünüf fî şerḥi’s-sîreti’n-nebeviyye li’bni Hişâm. thk. Ömer Abdusselam es-Selâmî. 7 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, 1421.
• Şâfiî, Ebû ʿAbdillâh Muḥammed b. İdrîs b. ʿAbbâs. el-Müsned. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1370/1951.
• Şener, Mehmet. “Mina”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/96-97. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Şeriati, Ali. Hac. çev. Ejder Okumuş. Ankara: Fecr Yayınları, 9. Basım, 2016.
• Şibli, Mevlânâ. Asr-ı Saadet. çev. Rıza Doğrul. 5 Cilt. İstanbul: Eser Yayınları, 1977.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed. el-Mu'cemu’l-kebîr. thk. Hamdî b. Abdulmecit es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Hamdî b. Abdulmecit es-Selefî, 2. Basım, ts.
• Ṭaberî, Ebû Caʿfer Muḥammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmilî. Câmiʿu’l-Beyân fî teʾvîli ʾâyi’l-Ḳur’ân. thk. ʾAḥmed Muḥammed Şâkir. 24 Cilt. b.y.: Muessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
• Ṭaberî, Ebû Caʿfer Muḥammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmilî. Târîḫu’r-rusul ve’l-mulûk ve sılatu târîḫ eṭ-Ṭaberî. 11 Cilt. Beyrut: Dârü’t-Türâs̱, 1387/1967.
• Ṭaḥâvî, Ebû Caʿfer Aḥmed b. Muḥammed el-Mıṣrî. Şerḥu Meʿâni’l-âs̱âr. thk. Muḥammed Zuhrî en-Neccâr, Muḥammed Seyyid Câdilḥaḳ. 5 Cilt. Beyrut: ʿÂlemü’l-Kütüb, 1414/1994.
• Tirmiẕî, Ebû ʿÎsâ Muḥammed b. ʿÎsâ. es-Sünen. thk. Beşşâr ʿAvvâd Maʿrûf. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1998.
• Umerî, Ekrem Ziya. Medine Toplumu. çev. Nurettin Yıldız. İstanbul: Risâle Yayınları, 1988.
• Ünal, Sadettin. “Kâbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/14-21. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Vâḳıdî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿOmer b. Vâḳıd el-Eslemî. el-Megâzî. thk. Marsden Jones. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-ʿİlmî, 1409/1989.
• Zeylâî, Ebû Muhammed Abdullah b. Yusuf. Nasbü’r-râye li ehâdîsi’l-Hidâye. thk. Muhammed Avvâme. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 1418.