The Husband’s Nushūz in Islamic Family Law

Year 2024, Volume: 11 Issue: 21, 83 - 108, 15.06.2024

Fatih Orhan

Abstract

Nushūz is a term that refers to the spouses’ disregard for marital law and their incompatibility between. The Holy Qur’ān has addressed to the cases of nushūz for men and women separately and recommended some solutions. In Nisāʾ 34, that mentions the nushūz of the wife, the husband is advised to follow a process of admonishing, separating the bed and physical punishment/beating, while in Nisāʾ 128 that mentions the nushūz of the husband, the spouses are advised to make amends. Due to the fact that more details are mentioned regarding the wife’s nushūz, both classical fiqh books and contemporary academic studies generally focus on the wife’s nushūz and do not touch upon the husband’s nushūz upon much. However, there is no difference between male and female nushūz in terms of the threat it poses to the integrity of the family. Due to the difference in nature, they differ from each other in terms of their methods of resolution. This study deals with the definition of nushūz, the behaviors of the husband that are considered nushūz and the solutions to these behaviors. In the study, based on fatwas and jurisprudence, found that the husband’s nushūz usually takes the form of abandonment of responsibility or oppression of the wife; the remedies that are ṣulḥ, ijbār and tafrīq to be applied against these nushūzes are discussed in three stages.

Keywords

Islamic Law, Family, Nushūz, Husband, Domestic Violence

İslâm Aile Hukukunda Kocanın Nüşûzu

Abstract

Nüşûz, eşlerin evlilik hukukuna riayet etmemesini ve birbirlerine karşı geçimsiz olmalarını ifade eden bir terimdir. Kur’ân-ı Kerîm, kadın ve erkeğin nüşûz durumlarına ayrı ayrı temas etmiş, bunlara ilişkin bazı çözüm yolları tavsiye etmiştir. Nisâ 4/34 âyetinde kadının nüşûzuyla ilgili olarak, kadına öğüt verilmesi, yatağın ayrılması ve fizikî ceza verilmesi/dayak şeklinde bir sürecin takip edilmesi tavsiye edilirken, kocanın nüşûzundan söz eden Nisâ 4/128 âyetinde eşlerin aralarında sulh etmeleri öğütlenmiştir. Kadının nüşûzuna ilişkin daha fazla detayın zikredilmesinden kaynaklı olsa gerek hem klasik fıkıh kitaplarında hem de günümüz akademik çalışmalarda genellikle kadının nüşûzu üzerinde durulmuş, kocanın nüşûzuna fazla temas edilmemiştir. Oysa aile bütünlüğüne karşı oluşturduğu tehdit bakımından kadın ve erkeğin nüşûzu arasında bir fark yoktur. Ancak mahiyetlerindeki farklılık sebebiyle, çözüm yöntemleri bakımından birbirlerinden ayrılırlar. Bu çalışma, nüşûzun tanımını, kocanın nüşûz sayılacak davranışlarını ve bunların çözüm yollarını ele almaktadır. Fetva ve içtihatların esas alındığı çalışmada, kocadan kaynaklı nüşûzların genellikle sorumluluğun terki ya da eziyet kaynaklı olduğu ortaya konulmuş; kocanın nüşûzlarına karşı uygulanacak çözüm yolları ise sulh, icbar ve tefrik şeklinde üç aşamada ele alınmıştır.

Keywords

İslam Hukuku, Aile, Nüşûz, Koca, Aile İçi Şiddet

References

• Abdülmün‘im, Mahmud Abdurrahman. Mu’cemü’l-mustalahât ve’l-elfâzi’l-fıkhîyye. Kahire: Dârü’l-Fazile, ts.
• Acar, Halil İbrahim. “Tefrîk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/277-279. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011.
• Ankaravî, Süleyman b. Veli. Tercümetü’l-Gurer ve’d-dürer. 2 Cilt. İstanbul: Dârü’t-Tıbâ’ati’l-Âmire, 1292.
• Atar, Fahrettin. “Muhâlea”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/397-401. TDV Yayınları, 2020.
• Atar, Fahrettin. “Sulh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/481-485. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Aydın, M. Akif. “Osmanlı Hukukunda Kazai Boşanma ‘Tefrik’”. Osmanlı Araştırmaları (Dergi) 5 (1986), 001-012.
• Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn. el-Binâye fî şerhi’l-Hidâye. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed. el-İnâye şerhu’l-Hidâye. 10 Cilt. Lübnan: Şirketü Mektebe ve Matba‘atü Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdühû, 1970.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Fıkıh İlmi & İslâm Hukuku Terimleri Sözlüğü. haz. Abdullah Kahraman. İstanbul: Nizamiye Akademi, 2016.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâ‘îl. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Mustafâ Dîb el-Buğâ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr-Yemâme, 1993.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. Salâhiddîn. er-Ravdü’l-mürbiʿ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1996.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. Salâhiddîn. Keşşâfü’l-kınâʻ ʻan metni’l-İknâʻ. thk. Komisyon. 10 Cilt. Suudi Arabistan: Vizaratü’l-Adl, 2000.
• Burhânüddîn el-Buhârî, Ebü’l-Me‘âlî Mahmûd b. Ahmed. el-Muhîtu’l-burhânî fi’l-fıkhi’n-Nu‘mânî. thk. Abdülkerîm Sâmî el-Cündî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Büceyremî, Süleyman b. Muhammed b. Ömer. Tuhfetü’l-habîb alâ Şerhi’l-Hatîb. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1995.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b Alî er-Râzî. Ahkâmü’l-Kurʾân. thk. Abdüsselâm Muhammed Alî Şâhîn. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b Alî Râzî. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî fi’l-fıkhi’l-Hanefi. thk. İsmetullâh İnâyetullâh Muhammed. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye -Dârü’s-Sirâc, 1431.
• Cide, Ömer. 205/2 nolu Şanlıurfa Şer’iyye Sicili (h. 1272-1282/m.1856-1865). Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Desûkî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Arafe. Hâşiyetü’d-Desûkî ʻale’ş-Şerhi’l-kebîr. Kahire: Dârü’l-Fikr, ts.
• Döndüren, Hamdi. “Îlâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/61-62. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Ebû Dâvud, Süleymân b. el-Eş‘as. Sünenü Ebî Dâvud. thk. Şu‘ayb el-Arnavût vd. 7 Cilt. Dımaşk: Dârü’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Ebü’l-Ferec İbn Kudâme, Şemsüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Ahmed el-Makdisî. eş-Şerhu’l-kebîr ale’l-mukni‘. thk. Abdullâh b. Abdülmuhsin et-Türkî. 30 Cilt. Kahire: Hicr li’t-Tıbâa ve’n-Neşr, 1995.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehzîbü’l-lüga. thk. Muhammed Avd Mur‘ab. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2001.
• Haraşî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh. Şerhu’l-Haraşî ʻalâ Muhatasari Halîl. Bulak: Matbaʻatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1317.
• Haskefî, Alâüddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed. ed-Dürrü’l-muhtâr şerhu Tenvîri’l-ebsâr. thk. Abdülmün‘im Halîl İbrâhîm. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed. el-Kâfî fî fikhi ehli’l-Medîne. thk. Muhammed el-Morîtânî. Riyad: Mektebetü’r-Riyâd, 1980.
• İbn Âdil, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Nûriddîn Alî. el-Lübâb fî ʿulûmi’l-Kitâb. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muʻavviz. 30 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed. el-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. Beyrut: Dârü’t-Tâc, 1989.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-ʻAzîm. thk. Muhammed Hüseyn Şemseddin. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî. es-Sünen. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• İbn Nüceym, Sirâcüddîn Ömer b. İbrâhîm b. Muhammed. en-Nehrü’l-fâik şerhu Kenzi’d-dekâik. thk. Ahmed Azzu İnâye. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed. el-Bahrü’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. 8 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmî, 1431.
• İbnü’s-Sââtî, Ebü’l-Abbâs Muzafferüddîn Ahmed b. Alî b. Tağlib el-Ba‘lebekkî el-Bağdâdî. Şerhu Mecmaʿi’l-bahreyn ve mülteka’n-neyyireyn. 10 Cilt. Kahire: Dârü’l-Felâh, 2010.
• İmrânî, Ebü’l-Hüseyn Yahyâ b. Ebi’l-Hayr b. Sâlim b. Es‘ad. el-Beyân fî mezhebi’l-İmâmi’ş-Şâfiʻî. thk. Kâsım Muhammed en-Nûrî. 13 Cilt. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 2000.
• İsnevî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdürrahîm b. el-Hasen b. Alî. el-Mühimmât fî şerhi’r-Râfiʿî ve’r-Ravza. 10 Cilt. Lübnan: Dâru İbn Hazm, 2009.
• Kahveci, Nuri. İslâm Aile Hukuku. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2014.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâʾiʿu’s-sanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. 7 Cilt. Mısır: Matbaatü Şirketi’l-Matbûâti’l-İlmiyye-Matbaatü’l-Cemâliye, 1328.
• Korkmaz, Ömer. “18. Yüzyıl Adana Kadı Sicillerine Göre Anlaşmalı Boşanma (Muhâle’a)”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/2 (2019), 662-684.
• Köse, Saffet. “Ailede Birlikte Yaşama Hukuku”. Kutlu Doğum Haftası “Hz. Peygamber ve Birlikte Yaşama Hukuku” Sempozyumu. 373-409. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2016.
• Lahmî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Ali. et-Tebsıra. thk. Ahmed Abdülkerîm Necîb. Katar: Vizâratü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmî, 2011.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. el-Hâvi’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Muavvad. 19 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Merginânî, Ebü’l-Hasan Burhânüddîn Ali b. Ebî Bekr. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. thk. Talâl Yusuf. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullāh b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li-ta’lîli’l-Muhtâr. thk. Mahmûd Ebû Dekîka. 5 Cilt. Kahire: Matbaatü’l-Halebî, 1937.
• Midilli, Muharrem. “Osmanlı Toplumunda Evlilik İçi Şiddetin Fetvalara Yansıyan Suretleri ve Müftülerin Lazım Gördüğü Müeyyideler”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 38 (2021), 129-159.
• Mutaf, Abdülmecit. XVII. Yüzyılda Balıkesirde Kadın. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2002.
• Muvaffakuddîn İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed. el-Kâfî fî fıkhi’l-İmâmi’l-mübeccel Ahmed b. Hanbel. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1414/1994.
• Muvaffakuddîn İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed. el-Muğnî. thk. Abdullâh b. Abdülmuhsin et-Türkî. 15 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1997.
• Müzenî, Ebû İbrâhîm İsmâîl b. Yahyâ b. İsmâîl. el-Muhtasar. thk. Ebû Âmir Abdullâh Şerefüddin ed-Dâğıstanî. 2 Cilt. Riyad: Dâru Medâric, 2019.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref b. Nuri en-. Ravzatü’t-tâlibîn ve ʿumdetü’l-müttakîn. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1991.
• Nîsâbûrî, Nizâmüddîn Hasen b. Muhammed b. Hüseyn el-A‘rec. Garâʾibü’l-Kurʾân ve regâʾibü’l-furkân. thk. Zekeriya Umeyrât. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1416.
• Orhan, Fatih. Fıkıh ve Özgürlükler Bağlamında İrtidad. Ankara: Gece Akademi, 2018.
• Râfiʻî, Ebü’l-Kâsım Abdülkerîm b. Muhammed. el-ʻAzîz şerhu’l-Vecîz. thk. Ali Muhammed Muʻavviz - Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Rûyânî, Ebü’l-Mehâsin Fahrülislâm Abdülvâhid b. İsmâîl b. Ahmed. Bahrü’l-mezheb fî fürûʿı mezhebi’l-İmâm eş-Şâfiʿî. thk. Târık Fethi es-Seyyid. 14 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Sak, İzzet - Aköz, Alaeddin. “Osmanlı Toplumunda Evliliğin Karşılıklı Anlaşma ile Sona Erdirilmesi”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 15 (2004), 91-140.
• Sâyis, Muhammed Ali. Tefsîru âyâti’l-ahkâm. thk. Naci Süveydan. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 2002.
• Selçuk, Hava. “Kadına Uygulanan Şiddetin Osmanlı Mahkeme Tutanaklarına Yansımaları”. Çankırı Karatekin Üniversitesi Karatekin Edebiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (2013), 109-126.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Tuhfetü’l-fukahâ. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1993.
• Suğdî, Ebü’l-Hasen (Hüseyn) Rüknülislâm Alî b. el-Hüseyn b. Muhammed. en-Nütef fi’l-fetâvâ. thk. Salahuddîn en-Nâhî. 2 Cilt. Beyrut-Umman: Müessesetü’r-Risâle-Dârü’l-Furkân, 1984.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Cemʿu’l-cevâmiʿ. thk. Muhtâr İbrâhîm el-Hâic vd. 25 Cilt. Kahire: el-Ezherü’ş-Şerîf, 2005.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. el-Ümm. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1990.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. Müsned’ü-ş-Şâfiî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1400.
• Şah Veliyyullah ed-Dihlevî, Ebû Abdilazîz Kutbüddîn Ahmed b. Abdirrahîm b. Vecîhiddîn. Hüccetullâhi’l-bâliga. thk. Seyyid Sâbık. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 2005.
• Şa‘râvî, Muhammed Mütevellî. Tefsîrü’ş-Şa‘râvî. 20 Cilt. Cîze: Metâbi‘u Ahbâri’l-Yevm, ts.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. el-İknâʿ fî halli elfâzi Ebî Şücâʿ. 2 Cilt. Beyrut: Darü’l-Fikr, ts.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Muğni’l-muhtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâzi’l-Minhâc. thk. Ali Muhammed Muavvız ve Adil Ahmed Abdülmevcûd. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân an Te’vîli âyi’l-Kur’ân. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1420.
• Taş, Sena. İslâm Aile Hukukunda Evliliğin Sona Ermesinin Malî Sonuçları. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir vd. 5 Cilt. Mısır: Şirketü Mektebe ve Matba‘atü Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdühû, 1975.
• Tüveycirî, Muhammed b. İbrahim b. Abdillah. Mevsûʿatü’l-fıkhi’l-İslâmî. 5 Cilt. Riyad: Beytü’l-Efkâri’d-Düveliyye, 2009.
• Ünal Özkorkut, Nevin. “İslam Hukukunda ve Osmanlı Uygulamasında Koca Şiddetine Karşı Kadının Başvurabileceği Hukuk Yolları”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 65/1 (2016), 231-248.
• Yaman, Ahmet. İslâm Aile Hukuku. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Kâmûs. 40 Cilt. İskenderiye: Dârü’l-Hidâye, 1965.
• Zekeriyyâ el-Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn Zekeriyyâ b. Muhammed b. Ahmed es-Süneykî. Fethu’l-vehhâb bi-şerhi Menheci’t-tullâb. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1994. Zühaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletühû. 10 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1989.