Introducing Transcription Standards for Armeno-Turkish Literary Studies

Year 2022, Issue: 3, 109 - 122, 31.10.2022

Hülya Çelik Ani Sargsyan

Abstract

Turkish literature in Armenian script comprises a large corpus of manuscripts dating from the 14th century together with printed material published between the 18th and 20th centuries. Books were written in a wide geographical area and their contents were pruduced by mono- and bilingual Turkish- (and Armenian)-speaking Ottoman Armenians. Therefore, Armeno-Turkish text production represents the textual output enabled through Armenian and Turkish cross-cultural interactions, including various genres and different types of text. Although the scope of Armeno-Turkish text production is extensive, scholarly engagement with Armeno-Turkish texts at universities has only been markedly evident since the 2000s. The most significant reason for this late and limited engagement may lie in the obstacle of the hybrid nature of the script and the language, whereby Armeno-Turkish literature has a place neither in Turkish nor in Armenian literary studies. The aim of this research note is to propose a standard for the transcription of Turkish texts in Armenian script. In a longue durée perspective, we aim to conduct inclusive literary studies and examine Armeno-Turkish literature within the greater framework of (Ottoman) Turkish literature.

Keywords

Armeno-Turkish literature , transcription , Armeno-Turkish printing , Turkish in Armenian script , inclusive literary studies

Ermeni Harfli Türkçe Edebiyat Çalışmaları için Transkripsiyon Standartları Önerisi

Abstract

Ermeni harfli Türkçe edebiyat, 14. yüzyıldan kalma geniş bir elyazması külliyatı ile 18. ve 20. yüzyıllar arasında basılmış matbu malzemeden oluşmaktadır. Kitaplar geniş bir coğrafyada kaleme alınmış olmakla birlikte içerikleri tek dilli veya iki dilli olup Türkçe (ve Ermenice) konuşan Osmanlı Ermenileri tarafından oluşturulmuştur. Bu nedenle, Ermeni harfli Türkçe metin üretimi, çeşitli türler ve farklı metin çeşitleri de dâhil olmak üzere, Ermeni ve Türk kültürleri arası etkileşimler yoluyla sağlanan metinsel üretimi temsil eder. Ermeni harfli Türkçe metin üretiminin kapsamı çok geniş olmasına rağmen, üniversitelerde Ermeni harfli Türkçe metinlerle akademik olarak incelenmesi ancak 2000’li yıllardan itibaren belirgin bir şekilde ortaya çıkmıştır. Bu geç ve sınırlı angajmanın en önemli nedeni, yazının ve dilin melez (veya hibrit) doğasının, Ermeni harfli Türkçe edebiyatın Türk ve Ermeni edebiyatı çalışmalarında bir yer edinmesine engel teşkil etmesi olabilir. Bu araştırma notunun amacı, Ermeni harfli Türkçe metinlerin Latin harfleriyle transkripsiyonu için bir standart önermektir. Uzun vadeli bir perspektifle, kapsayıcı (“inclusive”) edebiyat araştırmaları yapmayı ve Ermeni harfli Türkçe edebiyatı (Osmanlı-)Türk edebiyatı çerçevesinde incelemeyi hedefliyoruz.

Keywords

Ermeni harfli Türkçe edebiyat , transkripsiyon (çeviriyazım) , Ermeni harfli Türkçe yayın , karşılaştırmalı ve kapsayıcı edebiyat araştırmaları

References

• Basılmış Ermeni harfli Türkçe birincil kaynaklar:
• Aḳabi Hikyayesi. Ḳostantaniye Mühendis Oġlu Tabḫanesinde. 1851.
• Aḳnes ve yaḫod ney çalan ḳızcıġaz, Ermeniceden Tercime Eyledi Antebli Y. S. Kürkcianoff, Üçünci Defa Tab Olundu Ḳuds şerif Ermeni Mar Yaḳub Manastırın Tabḫanesinde. 1912 (3rd edition).
• Aşıḳ Kerem ile Aslı Hanım Hikyayesi Türkileri ile. Türkce Lisanından Terceme Olunaraḳ Tab u Temsil Ḳılındı. Stambol, Matbaa Y. Holas (Bahçe ḳaṗu, Meydancıḳ Ḳazasker Ḫan Tiv 23). 1911.
• Hekyayeyi iki ḳapu yoldaşları yaḫod haḳḳu adaletin zahiri Eserı Hovsep H. Ḳurban. Cildı sani, Asitane Nşan Berberyan, 1885.
• Hikyayei Kör Oġlu Türküleri ile beraber Türki lisanından tercüme olunaraḳ tabh ve temsil ḳılındı, İstanbul, 1875.
• Küçük Çocuḳların İlk Kitabı. Ya’ni oḳumaḳ öyrenmek içün eylenceli bir yol. İstanbolda, Matba’ai Hagoṗ Madteosyan. 1913.
• Leydi İzabel [İst Linn], Müellifi Misis Henri Uud, Mütercimi Doḳt. A. Naḳḳaşyan, Z. Berberyan Matbaası. 1910.
• Yenoveva Yani Ahlaḳı Hamideyle Mevsuf Lihaza Nisa Taifesine İbretnüma Olmaya Maḫsus Hikyayeyi Nefise İkinci Defa Tab’ Olunmuş Dur Asitane Ṙ. H. Kürkcyan Tab’ḫanesinde Fincancılar Yoḳuşu N. 19. 1868.
• İkincil kaynaklar:
• Achaṛyan, Hrach‘ya. Hayots‘ lezvi patmut‘yun. Vol. II, Yerevan: Haypethrat, 1951. Adamović, Milan. Konjugationsgeschichte der türkischen Sprache. Leiden: E. J. Brill,
• Ayaydın Cebe, Günil Özlem. Cervantes’ten Tilkiyan’a Osmanlı Edebiyatında Pastoralin Sergüzeşti. Ankara: Grafiker, 2016.
• Björkman, Walther and Kathleen Burrill. “Sünbül-Zāde Wehbī.” Encyclopaedia of Islam, Second Edition. Edited by P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs. Leiden E. J. Brill, 2012: <http://dx.doi.org/10.1163/1573-3912_ islam_COM_1122> (accessed 6 May 2022).
• Csató, Á. Éva, Brendemoen, Bernt, Johanson, Lars, Römer, Claudia ve Stein, Heidi. “The Linguistic Landscape of Istanbul in the Seventeenth Century. Introduction.” Spoken Ottoman in Mediator Texts. Turcologica 106, Éva Á. Csató, Astrid Menz, Fikret Turan (eds.), 1-33. Wiesbaden: Harrassowitz, 2016.
• Çelik, Hülya, Sargsyan, Ani: “Introducing Transcription Standards for Armeno-Turkish Literary Studies.” Diyâr, 3 Jg. 2/2022, 161-189.
• Durmuş, İsmail. “Transkripsiyon.” Türkiye Diyanet Vakfi İslâm Ansiklopedisi. 41 (2012): 306-308.
• Hetzer, Armin. Dačkerēn-Texte: Eine Chrestomathie aus Armenierdrucken des 19. Jahrhunderts in türkischer Sprache. Wiesbaden: Harrassowitz, 1987.
• Karakılçık, Pınar. Hovsep H. Kurban’ın “İki Kapu Yoldaşları Yahod Hakku Adaletin Zahiri”si, 1885, İkinci Cilt, (İnceleme, Ermeni Harfli Türkçe Metin, Dizin). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, 2011.
• Kerslake, Celia. “Ottoman Turkish.” The Turkic Languages, Lars Johanson, Éva Ágnes Csató (eds.), 179-202. London and New York: Routledge, 1998.
• Köse, Y., Akcan, A., Çelik, H. and Sargsyan, A. “Unfolding an Unacknowledged Written Cultural Heritage: The Armeno-Turkish Manuscripts, Printed Books and Newspapers from the Mekhitarist Congregation in Vienna (MEKHITAR)”. Journal of the Ottoman and Turkish Studies Association (2023’te yayımlanacak).
• von Kraelitz-Greifenhorst, Friedrich. Studien zum Armenisch-Türkischen. Sitzungsberichte der Wiener Akademie der Wissenschaften, 168, III, 1912.
• Meillet, Antoine. Altarmenisches Elementarbuch. Heidelberg: Carl Winters Universitätsbuchhandlung, 1913.
• Mignon, Laurent. Uncoupling Language and Religion. An Exploration into the Margins of Turkish Literature. Boston: Academic Studies Press, 2021.
• Pamukciyan, Kevork. Ermeni Harfli Türkçe Metinler. Ermeni Kaynaklarından Tarihe Katkılar II. Köker, Osman (haz.). İstanbul: Aras, 2002.
• Pratt, Andrew T. “Miscellanies. On the Armeno-Turkish Alphabet.” Journal of the American Oriental Society 8 (1866): 374-376.
• Sakayan, Dora. Western Armenian. For the English-Speaking World. A Contrastive Approach. Yerevan: Yerevan State University Press, 2012.
• Sanjian, Krikor and Tietze, Andreas (eds.). Eremya Chelebi Kömürjian’s Armeno-Turkish Poem “The Jewish Bride”. Wiesbaden: Harrassowitz, 1981.
• Stepanyan, Hasmik. Hayataṛ turk‘eren grk‘eri ev hayataṛ turk‘eren parberakan mamuli matenagitutyun (1727-1968). Ermeni Harfli Türkçe Kitaplar ve Süreli Yayınlar Bibliyografyası 1727-1968). İstanbul: Turkuaz Yayınları, 2005.
• Tietze, Andreas (ed.). Vartan Paşa. Aḳabi Hikyayesi. İlk Türkçe Roman (1851). İstanbul: Eren, 1991.
• Woodhead, Christine. “Ottoman Languages.” The Ottoman World, edited by Christine Woodhead, 143-158. London: Routledge, 2012.
• İnternet kaynakları
• https://www.loc.gov/catdir/cpso/romanization/armenian.pdf (accessed 4 June 2022).
• http://haygirk.nla.am/upload/1512-1940/1901-1940/leytiIzapel_1910.pdf (accessed 4 June 2022).
• https://readcoop.eu (accessed 4 June 2022).