أسماء البلدان والقبائل والأمم بين التذكير والتأنيث (I)

Yıl 2015, Cilt: 39 Sayı: 39, 143 - 182, 22.08.2015

د. عفيفي رمضان عفيفي أحمد Afifi Ramazan Afifi Ahmed

Öz

Ülke, Kabile ve Ulus İsimlerinin Müennes ve Müzekkerliği

Arapça kelimelerin çoğunda kelimenin lafzı manasına uygun olarak gelir. Bazen ise her hangi bir kelimenin lafzı manasına uygun olmayabilir. Kelimelerin lafzının manaya hamli Arap dilinde çok geniş ve köklü bir iştir. Bu metod, Arapçanın hoş üslubundan ve kurallarındandır ve yaygın olarak kullanılır. Bu kullanım Kur’an-ı Kerimde, fasih konuşmada, nazımda ve nesirde gelmiştir. Kelimelere anlam vermenin, ülke kabile ve ulus isimlerinin müzekker ve müennes olmasında büyük etkisi olmuştur. Bu araştırmada bu konu açıklanmaya çalışılacaktır.

Anahtar kelimeler: Müzekker, Müennes, Haml, Lafız, Mana

 

الملخص

جرى أكثر كلام العرب على موافقة لفظه لمعناه، وقد يأتي (أي الكلام) محمولاً على المعنى دون اللفظ، والحمل على المعنى واسع جدا في اللغة العربية أصيل فيها، وهو أسلوب لطيف من أساليب العرب وسنة من سننها، كما أنه كثير الاستعمال فيها، وقد ورد استعماله في القرآن الكريم وفصيح الكلام نظمه ونثره.

وقد كان للحمل على المعنى أثر كبير في تذكير وتأنيث أسماء البُلدان والقبائل والأمم، وهذا ما نحاول أن نوضحه في هذا البحث إن شاء الله.

الكلمات المفتاحية: التذكير، التـأنيث، الحمل، اللفظ، المعنى،

Anahtar Kelimeler

Müzekker, Müennes, Haml, Lafız, Mana

Kaynakça

• KAYNAKÇA (Latin Harfleriyle)
• el-İnsâf fî mesâili'l-hılâf beyne'n-nahviyyîn: el-basriyyîn ve’l-kûfiyyîn, Ebu'l-Berekât Muhammed b. Sa’d el-Enbari (v. 577), thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, Matbaatu’s-Sa’âde, Mısır-1380/1961, 4. Bsk.
• el-Usûl fi’n-nahv, İbn Serrac Ebu Bekr Muhammed b. es-Sirrî b. Sehl en-Nahvi (v. 316), thk. Abdulhuseyn el-Fetelî, Muessesetu’r-Risale, Beyrut.
• el-Bahru’l-muhit fi’t-tefsir, Ebu Hayyan (v. 754), nşr. Sıdkî Muham-med Cemil, el-Mektebu’t-Ticariyye, Mekke-1992.
• et-Ta’lika ‘ala kitabi Sibeveyh, Ebu Ali el-Hasen b. Ahmed b. Abdil-ğaffar el-Farisiy (v. 377), thk. Avd b. Ahmed el-Kavzi, 1410/1990, 1. Bsk.
• et-Tekmile, Ebu Ali el-Hasen b. Ahmed b. Abdilğaffar el-Farisiy (v. 377), thk. Kazım Bahru’l-Mercan, ‘Âlemu’l-Kutub, Beyrut-1419/1999, 2. Bsk.
• el-Cami’ li ahkami’l-Kuran, Ebu Abdullah b. Ahmed el-Ensari el-Kurtubi (v. 671), Daru’l-Kutubi’l-Mısriyye, 1353/1935, 2. Bsk.
• el-Hucce li’l-kurrai’s-seb’a, Ebu Ali el-Farisi (v. 377), thk. Kamil Mus-tafa el-Hindavi, Daru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut-2001, 1. Bsk.
• el-Hasâıs, İbn Cinni (v. 392), thk. Abdulhakim b. Muhammed, el-Mektebetu’t-Tevfikıyye, Kahire.
• es-Seb’a fi’l-kırâât, İbn Mucahid, thk. Şevkı Dayf, Daru’l-Me’ârif, Ka-hire-1988, 3. Bsk.
• es-Sâhibî fi fıkhi’l-luğa el-arabiyye ve sunenu’l-arab fi kelamiha, Ebu’l-Huseyn Ahmed b. Faris b. Zekeriyya (v. 395), thk. es-Seyyid Ahmed Sakr, el-Hey’etu’l-‘Âmme li Kusuri’s-Sekafe, Mısır.
• es-Sıhah tacu’l-luğa ve sıhahu’l-arabiyye, el-Cevheri (v. 392), İmil Ya-kub, Daru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut-1999, 1. Bsk.
• es-Sarf ve ‘ademu’s-sarf fi esmai’l-mudun ve’l-emkine, Ahmed Nasif el-Cenabi, Mecelletu Âdabi’l-Mustensıriyye, IX. Sayı, 1984.
• el-Fark beyne’l-muzekker ve’l-muennes, Ebu’l-Berakat İbnu’l-Enbari (v. 513), thk. Ramazan Abduttevvab, el-Hey’etu’l-‘Âmme li Dari’l-Kutub ve’l-Vesaikı’l-Kavmiyye, Mısır-2009.
• el-Kamusu’l-muhît, el-Feyrûzâbâdî, Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabi, Bey-rut-2000, 2. Bsk.
• el-Kitab, Sibeveyh Amr b. Osman b. Kanber el-Harisi (v. 180), thk. Abdusselam Muhammed Harun, Mektebetu’l-Hanci, Kahire-1408/1988, 3. Bsk.
• el-Muhkem ve’l-muhîtu’l-a’zam, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail b. Sîde (v. 458), thk. Abdulhamid Hindavi, Daru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut-1421/2000, 1. Bsk.
• el-Muhassas, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail b. Sîde (v. 458), Daru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut.
• el-Muzekker ve’l-muennes, İbnu’t-Testuri (v. 361), thk. Ahmed Ab-dulhamid Hiridi, Mektebetu’l-Hanci, Kahire-1403/1983, 1. Bsk.
• el-Muzekker ve’l-muennes, İbn Cinni (v. 392), thk. Tarık Necm Ab-dullah, Daru’l-Beyani’l-Arabi, Cidde-1405/1985, 1. Bsk.
• el-Muzekker ve’l-muennes, Ebu Zekeriyya Yahya b. Ziyad el-Ferrâ’ (v. 207), thk. Ramazan Abduttevvab, Daru’t-Turas, Kahire.
• el-Muzekker ve’l-muennes, Ebu’l-Huseyn Ahmed b. Faris b. Zekeriy-ya (v. 395), thk. Ramazan Abduttevvab, Kahire-1969, 1. Bsk.
• el-Muzekker ve’l-muennes, Ebu’l-Abbas Muhammed b. Ziyad el-Muberred (v. 285), thk. Ramazan Abduttevvab, Salahuddin el-Hâdi, Mat-baatu Dari’l-Kutub, 1970.
• el-Muzekker ve’l-muennes, Ebu Bekr İbnu’l-Enbari (v. 328), thk. Muhammed Abdulhâlık ‘Udayme, el-Meclisu’l-‘Alâ li’ş-Şu’ûni’l-İslamiyye, Mısır-1401/1981.
• el-Muzekker ve’l-muennes, Ebu Hatim es-Sicistani (v. 255), thk. Ha-tim Salih ed-Dâmin, Daru’l-Fikri’l-Mu’asır, Beyrut-1418/1997, 1. Bsk.
• el-Mısbahu’l-munir fi ğaribi’ş-şerhi’l-kebir li’r-Rafi’î, Ahmed el-Feyyumi (v. 770), el-Matbaatu’l-Emiriyye, Kahire-1921, 4. Bsk.
• el-Muktedab, Ebu’l-Abbas Muhammed b. Ziyad el-Muberred (v. 285), thk. Muhammed Abdulhâlık ‘Udayme, ‘Âlemu’l-Kutub, Beyrut.
• Edebu’l-katib, İbn Kuteybe (v. 276), Ali Fâ’ûr, Daru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut-1988, 1. Bsk.
• Esasu’l-belağa, Ebu’l-Kasim Mahmud b. Ahmed ez-Zemahşeri (v. 538), thk. Muhammed Basil ‘Uyun es-Sûd, Daru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut-1998, 1. Bsk.
• Tacu’l-‘arus, Muhammed Murtaza ez-Zebidi, Daru Sâdır, Beyrut.
• Tefsiru’l-keşşaf ‘an hakaikı ğavamidı’t-tenzil, Ebu’l-Kasim Mahmud b. Ahmed ez-Zemahşeri (v. 538), Daru’l-Kuttabi’l-Arabi, Beyrut-1407, 3. Bsk.
• Tehzibu’l-luğa, Ebu Mansur Muhammed b. Ahmed b. el-Ezheri el-Herevi (v. 370), thk. Muhammed ‘Avad Mur’ib, Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabi, Beyrut, 1. Bsk.
• Cami’u’l-beyan fi te’vili’l-Kur’an, Muhammed b. Cerir et-Taberi (v. 224), thk. Ahmed Muhammed Şakir, Muessesetu’r-Risale, 1420/2000, 1. Bsk.
• Hızanetu’l-edeb ve lubbu lubabi lisani’l-arab, Abdulkadir b. Ömer el-Bağdadi (v. 1093), thk. Abdusselam Muhammed Harun, Mektebetu’l-Hanci, Kahire-1418/1997.
• Divanu Cemil Buseyne, Beyrut.
• Divanu Safiyyuddin el-Hılli, Daru Sâdır, Beyrut.
• Ruhu’l-me’âni fi tefsiri’l-Kur’âni’l-‘azim ve’s-seb’u’l-mesani, Şiha-buddin Mahmud b. Abdillah el-Huseyni el-Âlûsî, thk. Ali Abdulbari Atıyye, Daru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut-1415.
• Şerhu şuzuri’z-zeheb fi ma’rifeti kelami’l-arab, İbn Hişam el-Ensari el-Mısri, thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, Daru’l-Kûh li’-Tıba’a ve’n-Neşr, İran-1381, 1. Bsk.
• Zâhiratu’t-te’nis beyne’l-luğati’l-arabiyye ve’l-luğati’s-samiyye dirase luğaviyye te’sıliyye, İsmail Ahmed ‘Amayira, Daru Hanin, Amman-1993, 2. Bsk.
• ‘Ilelu’n-nahv, Ebu’l-Hasen Muhammed b. Abdillah el-Verrak, thk. Mahmud Casim Muhammed ed-Derviş, Mektebetu’r-Ruşd, Riyad-1420/1999, 1. Bsk.
• Fıkhu’l-luğa ve sirru’l-arabiyye, Abdulmelik b. Muhammed b. İsmail Ebu Mansur es-Se’alibi (v. 429), thk. Abdurrezzak el-Mehdi, Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabi, 2002, 1. Bsk.
• Lisanu’l-Arab, İbn Manzur (v. 711), thk. Muhammed es-Savi el-Ubeydi, Emin Muhammed Abdulvehhab, Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabi, Bey-rut-1999, 2. Bsk.
• Mecazu’l-Kur’ân, Ebu Ubeyde Ma’mer b. el-Museni (v. 210), thk. Muhammed Fuat Sezgin, Mektebetu’l-Hanci, Kahire.
• Muhtasar el-muzekker ve’l-muennes, el-Mufaddal İbn Seleme (v. 300), thk. Ramazan Abduttevvab, Mecelletu’l-Mahtutati’l-Arabiyye, II.
• Me’ani’l-Kur’ân, Ebu’l-Hasen el-Mucaşi’i el-Ahfeş el-Evsat (v. 215), thk. Huda Mahmud Karâ’a, Mektebetu’l-Hanci, Kahire-1411/1900, 1. Bsk.
• Me’ani’l-Kur’ân, Ebu Zekeriyya Yahya b. Ziyad el-Ferra’ (v. 207), thk. Ahmed Yusuf en-Necati, Muhammed Ali en-Neccar, Abdulfettah İsmail Şelebi, Daru’l-Mısriyye li’t-Te’lif ve’t-Terceme, Mısır, 1. Bsk.
• Me’ani’l-Kur’ân ve i’rabuhu, Ebu İshak İbrahim b. es-Sirri b. Sehl ez-Zeccac (v. 311), thk. Abdulcelil Abduh Şelebi, Alemu’l-Kutub, Beyrut-1408/1988, 1. Bsk.
• Mu’cemu’l-buldan, Şihabuddin Ebu Abdillah Yakut b. Abdillah er-Rumi el-Hamevi (v. 626), Daru Sadır, Beyrut-1995, 3. Bsk.
• Mu’cemu me’s-tu’cem min esmai’l-bilad ve’l-mevadı’, Ebu Ubeyd Abdullah b. Abdilaziz el-Bekri el-Endelusi, thk. Mustafa es-Seka, Alemu’l-Kutub, Beyrut-1403, 3. Bsk.