ALİYYÜ’L-KÂRÎ, MİRKÂTÜ’L-MEFÂTÎH ESERİ VE ETKİLERİ

Yıl 2020, Cilt: 49 Sayı: 49, 303 - 236, 30.06.2020

Rufet Şirinov

Öz

Araştırmanın konusu 16. Yüzyıl âlimlerinden biri olan Aliyyü’l-Kârî’nin hayatını “Mirkâtu’l-Mefâtîh Şerhu Mişkâti’l-Mesâbîh” adlı eserini incelemektir. Aliyyü’l-Kârî’nin bu eseri hadis ilminde cem niteliği olarak kabul edilen eserlerden biri olan “Mişkâtu’l-Mesâbîh” eserine yazılmış en kapsamlı ş olarak kabul edilmiştir.
Eserin tanıtımı yapılırken yazılma sebebine, metoduna temas edilmiş aynı zamanda âlimlerin eser ile ilgili değerlendirmelerine yer verilmiştir. Müellif şerhini kaleme alma sebebi olarak dönemin halkının sünnet ve hadise olan ilginin azalması ve hanefi mezhebinin hadis ilmine olan ilgisini ortaya koymak olduğunu vurgulamıştır.
Mirkâtü’l-Mefâtîh’in İslâm ilimleri bakımından değeri ve kendisinden sonraki çalışmalara hangi ölçüde kaynaklık ettiği de tespit edilmiştir. Eserin etkisi hem arapça hem de Türkçe yazılmış eserler çerçevesinde ele alınarak örneklendirme yapılmıştır. Yazıldığı dönemde olduğu gibi hala günümüzde de ilgi gören eserlerin başında gelir.

Anahtar Kelimeler

Herat, Aliyyü’l-Kârî, Hadis, Mirkâtü’l-Mefâtîh

Kaynakça

• Akgöğ, Harun, Aliyyü’l-Kârî Hayatı Eserleri ve İbn Arabiye Eleştirisi. (Uludağ Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, Bursa: 1995). Arnaût, Şüayb, Sünenü Ebî Dâvud, Beyrût: y.y., 2009. Atay, Hüseyin, Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi, İstanbul: Dergâh yayınları, 1983. Azîmâbâdî, Ebü’t-Tayyib Şemsülhak Muhammed b. Emîr, Avnü’l-Ma’bud şerhu Süneni Ebî Dâvud, Medîne: el-Mektebetü's-Selefiyye, 1969. Baltacı Câhit, XV ve XVI Asırlarda Osmanlı Medreseleri, İstanbul: İrfan Matbaası, 1976. Bilmen, Ömer Nasûhi, Büyük Tefsir Tarihi, İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1974. Brockelman, Carl GAL, Târihu’l-Edebi’l-Arab, Kâhire: el-Heyetü’l-Mısriyyetü’l-Âmme li’l-Kitâb, 1993. Büyükkaynak, Sâmi, “`Aliyyü’l Kârî’nin Fıkh-ı Ekber Şerhinde Tartışmalı Bazı Konularda Delil Olarak Kullandığı Rivayetlerin Tahric Ve Değerlendirilmesi”, Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 44. Konya: 2017. 193-217. Çelebi, Kâtib, Keşfu’z-zünûn `an Esmâi’l-kütübi ve’l-fünûn, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1941. Çetin, İsmâil, Tahkîm-i Sadâd Şerh-i Mişkât, İsparta: Dilara Yayınları, 1995. Dâvudoğlu, Ahmed, Sahîh-i Müslim Tercemesi ve Şerhi, İstanbul: Sönmez Neşriyat, 1974. Ebû Dâvûd, Suleyman İbn Eşas es-Sicistânî. es-Sunen. Cidde: Darü’l-Kıble li’s-Sekafeti’l-İslamiyye, 1998. Elbânî, Nâsıruddîn, Sahîhu mevâridi’z-zaman ile Zevâid-i İbn Hibbân, Riyad: Dârü’s-Sumay’î, 2002. Fâsî, Muhammed b. el-Hasan, el-Fikru’s-sâmî fı târîhi’l-fıkhi’l-İslâmi, Beyrut: 1995. Gümüşhânevî, Ahmed b. Mustafa, Levâmiü’l-`Ukûl, İstanbul: yayın yeri yok. Hallûf, Muhammed el-Abdullah, Mecm`u Resâili’l-`Allâme el-Molla `Ali el-Kârî, İstanbul: Darü’l-Lübab, 2016. İbn Allân, Muhammed b. Ali b. Muhammed es-Sıddîkî, Delilü’l-falihîn li-turûki Riyâzi’s-Sâlihîn, Kahire: Mustafa el-Babi el-Halebi, 1977. İbnül-Esîr, Mecduddîn Ebü’s-Seâdat, Câmiu’l-Usül li Ehâdîsi’r-Rasûl, Dımaşk: 1969. `Itr, Nureddîn, Menhecü’n-Nakd, Dimaşk: Dârü’l-Fikr, 1981. `İsâmî, Abdü’l-Melîk, Semdü’n-nücûmi’l-avâli fi enbâi’l-evâil ve’t-tevâlî, Kâhire: 1379. Kandemir, M. Yaşar, İsmail Lütfi Çakan, Raşit Küçük, Riyâzu’s-Sâlihîn Peygamberimizden Hayat Ölçüleri, İsatnbul: Erkam Yayınları, 1997. Karadaş, Cağfer, “`Aliyyü’l-Kârî’nin Hayatı, Selef Akidesine Dönüş Çabası ve Eserleri”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (Ocak 1993). Kârî, `Ali, Fethu bâbi’l-`ınâye bi şerhi’n-Nihâye, Beyrut: Dârü’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, 1997. ------------, Minehu’r-ravzi’l-ezher fî şerhi’l-Fıkhî’l-Ekber, Beyrut: Dârü’l-Beşairi’l-İslâmiyye, 1998. ------------, Mirkâtü’l-Mefâtîh şerhu Mişkâti’l-Mesâbîh, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2007. ------------, Risâle fi Vahdeti Vücûd, İstanbul: Tevhid Yayınları, tarih yok. ------------, Şerhu Nuhbeti’l-fiker, Beyrut: Dârü’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, tarih yok. ------------, Şerhu’l-İmâm `Aliyyü’l-Kârî ala Kitâbi Elfâzi’l-Kufr, Riyad: Dârü’l-Fâzile, 2002. Keşmîrî, Muhammed Enver Şah, el-Arfu’ş-Şezi Şerhu Suneni’t-Tirmizî. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 2014. ------------, Feyzü’l-Bâri `alâ Sahîhi’l-Buhârî, Karaçi: Mektebetü’r-Reşidiyye, tarih yok. Kettânî Ebû Abdillâh Muhammed b. Câfer. er-Risâletü’l-Müstedrafe (Hadis Literatürü). trc. Yusuf Özbek. İstanbul: İz Yayıncılık, 1994. ------------, et-Terâtibü’l-İdâriyye, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-`İlmiyye, t.y. Komisyon, Hadislerle İslâm, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı: 2013 Kutlay, Halîl İbrâhim, el-İmâm `Aliyyü’l-Kârî ve Eseruhu fî `illmi’l-Hadîs, Beyrut: Dârü’l-Beşairi’l-İslâmiyye, 1988. Leknevî, Abdulhay b. Muhammed, et-T`alîku’l-mümecced `ala Müvattai’l-İmâm Muhammed, Lahor: İdâre-i Sekâfet-i İslamiyye, 2011. ------------, el-Fevâidu’l Behiyye fî terâcimi’l-Hanefiyye ve `aleyhi t`alikatü’s-seniyye `ala’l-Fevâidi’l-Behiyye, Beyrut: Dârü’l-Erkam, 1998. Matîrî, Ebû Amr, el-İşkâl ve’l-cavab fî hadîsi Ummu Haram binti Milhan, Yayın yeri yok, tarih yok. Merâğî, Mustafa, Fethu’l-mübîn, fî tabakâti’l-üsuliyyîn, Beyrut: 1974. Mübarekpûrî, Ebü’l-Ûla Muhammed Abdurrahman b. Abdurrahîm, Tühfetu’l-Ahvezî, Kâhire: Matbaatü’l-Medeni, 1964. Mühibbî, Muhammed, Hülâsâtu’l-eser fî `ayâni’l-karni’l-hâdi `aşar, Beyrut: Dâru Sadır, tarih yok. Münâvî, Sadruddîn, Keşfu’l-Menâhic ve’t-Tenâkîh fî tahrîci ehâdîsi’l-Mesâbîh, Beyrut: ed-Dârü’l-Arabiyye li’l-Mevsuat, 2006. Münâvî, Zeynüddîn Muhammed b. Ali, Feyzu’l-kadîr şerhu’l-Câmii’s-Sağîr, Mekke: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1998. Müslim, Ebu’l-Huseyn Muslim İbn el-Haccâc İbn Müslim el-Kuşeyrî, el-Câmiu’s-Sahîh, İstanbul: 1992. Müstakîmzâde, Süleyman Sadeddîn Efendi, Tühfe-i Hattâtîn, Ankara: Türk Tarih Encümeni, 1928. Nâfi, Ebû Bekir, “Molla `Aliyyü’l-Kârî el-Heravî Mühaddisen”, Doktora tezi, Lahor Üniversitesi, Pakistan: 1991. Özel, Ahmet, “Aliyyü’l-Kârî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. II, 403-405. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları: 1989. ------------, Hanefî Fıkıh Âlimleri, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1990. Rahmânî, Ebü’l-Hasan Übeydullah b. Muhammed Mübarekpûrî, Mirâtu’l-Mefâtîh şerhu Mişkâti’l-Mesâbîh, Hindistan: 1984. Sabbağ, Muhammed Abdüllatîf, Keşfu’l-lisâm an esrâri tahrîci Hadîsi Seyyidi’l-enâm, Kâhire: 1984. Suheyb, Abdü’l-Cabbar, el-Câmiu’s-Sahîh li’s-Suneni ve’l-Mesânid, Yayın yeri yok. Şem`â, Muhammed Abdürrahman, Molla Aliyyu’l-Kârî fihrisu müellefâtihi ve mâ kütibe anh, Dübâi: Merkezu Cum’a el-Mâcid li’s-Sekâfe ve’t-Türâs 1993. Şevkânî, Kadı Muhammed b. Ali, el-Bedru’d-Tâl`i bi mehâsine men b`ade’l-karni’s-sâb`i. Beyrut: Dârü’l-M`arife t.y. Şirinov, Rufet, Ali el-Kârî ve Şerh Metodu, Doktora tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2019. Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed İbn İsâ İbn Sevre, es- Sunen, İstanbul: 1992 Uysal, Mustafa, İzahlı Mişkâtu’l-Mesâbîh Tercümesi, Konya: Uysal Yayınları, t.y. Ünal, Yavuz, Cumhuriyet Türkiyesi Hadîs Çalışmaları, Samsun: Etüt yayınları, 1997. Ziriklî, Hayreddîn, `Alâm, Beyrut: yayın yeri yok, 1990.