A Waqf Charter in Niğde During the Karamanid Principality: The Waqf of Davut Çelebi oğlu Şeyh Çelebi

Yıl 2025, Sayı: 6, 57 - 74, 31.05.2025

Ahmet Gümüştop , Mustafa Yıldırım

Öz

This study examines the institution of waqf and the role of waqf charters in Niğde during the Karamanid Principality period. The Karamanids were a significant principality that ruled in the Konya-Karaman region, constructing various works in social and architectural fields. The waqf charters established to preserve and ensure the sustainability of these structures are crucial documents for understanding the cultural and economic framework of the period. This study analyzes the waqf charter of Davut Çelebi oğlu Şeyh Çelebi, which belongs to the Karamanid era. The charter pertains to a zawiya (dervish lodge) built in Niğde and contains detailed information on how the waqf revenues were to be used. The text includes details regarding the social status of the waqf’s founder, the administration of the waqf, and its sources of income. Additionally, the legal and religious regulations established to safeguard and maintain the waqf are emphasized. This charter serves as a valuable resource for understanding the functioning of waqf institutions during the Karamanid period and the socio-economic structure of the era. In this study, the transcription and translation of the waqf charter were conducted, and its content was evaluated. The place names mentioned in the document were examined; however, it was not possible to precisely identify some locations. The absence of direct information about the zawiya is one of the limitations of this waqf charter. Nevertheless, comparing the place names in the charter with other sources contributes to the geographical knowledge of the period. In conclusion, this study sheds light on how the waqf system functioned during the Karamanid era and how waqf charters can be analyzed as historical documents. A detailed examination of waqf charters helps to better understand their contribution to Turkish-Islamic art and architectural history. It is expected that this research will provide a foundation for future studies in the field.

Anahtar Kelimeler

Acquistion , Foundation , Karamanoglu Principality , Nigde , Lodge

Karamanoğlu Beyliği Döneminde Bir Niğde Vakfiyesi: Davut Çelebi Oğlu Şeyh Çelebi

Öz

Bu çalışma, Karamanoğlu Beyliği döneminde Niğde’de vakıf kurumu ve vakfiyelerin rolünü ele almaktadır. Karamanoğulları, Konya-Karaman bölgesinde hüküm süren önemli bir beylik olup, sosyal ve mimari alanlarda çeşitli eserler inşa etmiştir. Bu eserlerin korunması ve sürdürülebilirliğini sağlamak için oluşturulan vakfiyeler, dönemin kültürel ve ekonomik yapısını anlamak açısından önemli belgelerdir. Çalışmada, Karamanoğlu Beyliği’ne ait bir vakfiye olan Davut Çelebi oğlu Şeyh Çelebi Vakfiyesi analiz edilmiştir. Vakfiye, Niğde’de inşa edilen bir zaviyeye ait olup, vakıf gelirlerinin nasıl kullanılacağına dair ayrıntılı bilgiler içermektedir. Metinde, vakıf kurucusunun sosyal statüsü, vakfın idaresi ve gelir kaynakları hakkında detaylara yer verilmektedir. Aynı zamanda, vakfın korunması ve sürekliliğinin sağlanması adına belirlenen hukuki ve dini kurallar vurgulanmıştır. Bu vakfiye, Karamanoğlu Beyliği döneminde vakıf kurumlarının işleyişini ve dönemin sosyo-ekonomik yapısını anlamak açısından kıymetli bir kaynaktır. Çalışmada, vakfiye metninin transkripsiyonu ve tercümesi yapılarak içeriği değerlendirilmiştir. Vakfiyede geçen yer isimleri incelenmiş, ancak bazı bölgelerin tam olarak tespiti mümkün olmamıştır. Zaviye ile ilgili doğrudan bir bilgi bulunmaması, vakfiyenin eksik yönlerinden biri olarak dikkat çekmektedir. Bununla birlikte, vakfiyede geçen yer isimlerinin diğer kaynaklarla karşılaştırılması, döneme ait coğrafi bilgilere katkı sağlamaktadır. Sonuç olarak, bu çalışma, Karamanoğlu Beyliği döneminde vakıf kurumunun nasıl işlediğini ve vakfiyelerin tarihsel belgeler olarak nasıl değerlendirilebileceğini ortaya koymaktadır. Vakfiyelerin detaylı analizi, bu tür belgelerin Türk-İslam sanatı ve mimarlık tarihine katkısını daha iyi anlamaya yardımcı olmaktadır. Araştırmanın, ileride yapılacak çalışmalara bir temel oluşturması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Vakfiye , Vakıf , Karamanoğlu Beyliği , Niğde , Zaviye

Kaynakça

• Aköz, Alaeddin. Karaman Tarihi Eserleri ve Evkafı. Karaman: Karaman İl Kültür Müdürlüğü Yayınları, 2000.
• Akyıldız, Yasin ve Abay, Ali Rıza. “Vakıf Müessesesinin Gelişimi ve Mahiyeti Hakkında Tarihsel Bir Değerlendirme”, Yalova Sosyal Bilimler Dergisi 7/15 (2017), 141-157.
• Gabriel, Albert. Niğde Türk Anıtları. Ankara: Türk Kültür Derneği Niğde Şubesi Yayınları, 1962.
• Alkan, Mustafa. “Türk Tarihi Araştırmaları Açısından Vakıf Kaynakları Arşivi”. Vakıflar Dergisi 30/1 (2007), 1-34.
• Boyacıoğlu, Ramazan. “Karamanoğulları’nın Kökenleri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/1 (1999), 51-56.
• Cantay, Gönül. “Türklerde Vakıf ve Taş Vakfiyeler”. Vakıf Haftası Dergisi 11/1 (1994), 147-162.
• Çaycı, Ahmet. Türk-İslam Kültüründe Vakıf ve Sanat. Konya: Palet Yayınları, 2018.
• Develioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. Ankara: Aydın Kitabevi 2007.
• Ekinci, Abdullah “Günümüz STK ve Vakıfların Hayır Çalışmalarıyla Tarihi Vakıfların Hayır Faaliyetlerinin Karşılaştırılması”. Vakıf ve Sivil Toplum. ed. Fahameddin Başar. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü, 2017, 143- 153.
• Güç, Şerafettin. Karamanoğlu Atası Nure Sofi. Ankara: Berikan Yayınevi, 2015.
• Gümüştop, Ahmet. Larende Vakfiyeleri (Karamanoğulları Beyliği Dönemi). Konya: Palet Yayınları, 2022.
• Günay, Hacı Mehmet. “Vakıf”. Türkiye Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 42/475. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Gürer, Ömer Fethi. Niğde Kapadokya’nın Başkenti. İstanbul: Maya Yayınları, 2009.
• Kayaoğlu, İsmet. “Vafkın Menşei Hakkında Görüşler”. Vakıflar Dergisi 9 (1976), 49-55.
• Köprülü, Bülent. “Tarihte Vakıflar”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 8/2 (1951), 479-518.
• Kunter, Halim Baki. “Türk Vakıfları ve Vakfiyeleri Üzerine Mücmel Bir Etüd”. Vakıflar Dergisi 1/1 (1938), 103-129.
• Kütükoğlu, Mübahat. Osmanlı Belgelerinin Dili, İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı Yayınları, 1994.
• M. C. Şehabeddin Tekindağ, “Karamanlılar”, MEB İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1977.
• Manap, Yusuf. İslam ve Türk Vakıf Anlayışının Sosyal Temelleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1991.
• Mehmet Zeki Pekalın, “Hayrât”. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1983.
• Merçil, Erdoğan. Müslüman Türk Devletleri Tarihi. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınevi, 2015.
• Özgüdenli, Osman Gazi. “Vakfiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/465. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Özkarcı, Mehmet. Niğde’de Türk Mimarisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2001.
• Pekalın, Mehmet Zeki. “Vâkıf”. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı
• Yayınları, 1983.
• Ruben, Walter. “Budist Vakıflar Hakkında”. Vakıflar Dergisi 2/1 (1942), 173-184.
• Şükrü, Hafız Halil. Kitabu Ahkamü’l-Evkaf. İstanbul: 1329.
• Toroğlu, Emin. Niğde İli Yerleşmeleri ve Lokasyon Planlaması. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Turgut, Bahattin. “İslam Medeniyetinde Vakfiye: Hz. Ömer Örneği”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 2/50 (2018), 271-293.
• Uzluk, Feridun Nafiz. Fatih Devrinde Karaman Eyaleti Vakıfları Fihristi. Ankara: Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı, 1958, 35-50.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. “Karamanoğulları Devri Vesikalarından İbrahim Bey’in Karaman İmaret Vakfiyesi”. Belleten Dergisi 1/1 (1937), 56-127.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2011.
• VGM.DEFTER Defter/Sayfa/Sira No: 595/0016/0011.
• Yaşar, Yücel. Anadolu Beylikleri Hakkında Araştırmalar. Ankara: TTK Yayınları, 1991.
• Yediyıldız, Bahaeddin. “Vakıf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/153. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Yediyıldız, Bahaeddin. “Bir Kelimeden Bir Medeniyete Vakıf”. Skylife 368/1 (Mart 2014), 45-47.
• Yüksel, Hasan. “Anadolu Beyliklerinde Vakıflar”. Vakıflar Dergisi 30/1 (2007), 35-50.