KUR’ÂN-I KERÎM’DE TEBENNÎ İLE İLGİLİ ÂYETLERE EBÜ’L-BEREKÂT ENNESEFÎ VE ADUDÜDDÎN EL-ÎCÎ’NİN YAKLAŞIMLARININ MUKÂYESESİ

Year 2017, Volume: 3 Issue: 2, 271 - 308, 15.12.2017

Hasan Haliloğlu

Abstract

Hukuk ıstılahında tebennî/evlat
edinme; “bir çocuğu kendi öz babasından başkasına nispet etmek, onun adına
çağırmak ve onun nüfusuna kaydetmek”[1]
anlamında kullanıldığı görülmektedir. Ahzâb; 33/4, 5, 37, 40. ayetlerin hükmü
ve Hz. Peygamber’in (s.a.s.) âzâdlı kölesi Hz. Zeyd (r.a.) hakkındaki
uygulaması gayet açık olduğu için, öz babası bilinen bir çocuğun sadece bu öz
babaya nispet edilmesinin gerekliliği ve bir başka babaya nispet edilmesinin
haram olduğu hususunda mezhepler arasında ihtilaf yoktur. Bunun tabiî bir
sonucu olarak; bir Hanefî fakihi ve müfessiri olan Ebü’l-Berekât en-Nesefî (ö.
710/1310) ile Şâfiî ulemâsından diğer müfessirimiz Adudüddîn el-Îcî’nin (ö.
756/1355) de aşağıda göreceğimiz üzere bu kanaatte oldukları açıktır. Ancak
fıkıhta ve her iki mezkûr mezhep arasındaki ihtilaf; a- köle çocuklar ve b-
lakît (sahipsiz, kaybolmuş, terkedilmiş ve sonradan bulunmuş) çocuklar
örneklerinde olduğu gibi, babaları bilinmeyen çocukların bir başka babaya
nispet edilip edilemeyeceği ya da onları bulan kimselerin onlar üzerindeki
babalık iddiâları hususundadır. “Evlat edinme” konusunda daha önceden yapılmış
değerli çalışmalar mevcuttur.[2] Ancak
biz makalemizde konuyu Nesefî ile Îcî arasında ele alacağımızdan hem ikisi hem
de mezhepleri arasında mukâyeseli ve farklı bakış açılarının ortaya çıktığı
görülecektir.

---

[1] Kal’acî,
Kuneybî, Mu’cemü lüğati’l-fukahâ’, “tebennî” md, s. 121; Ayverdi, İlhan,
Misalli Büyük Türkçe Sözlük, s. 3105; Doğan, Mehmet, Büyük Türkçe
Sözlük, s. 1592.

[2] “Evlat edinme”
ile ilgili çalışmalar için bkz: Aktan, Hamza, “Evlat Edinme”, İslâm’da
İnanç İbadet ve Günlük Yaşayış Ansiklopedisi, I, 509, Istanbul 1997; Köse,
Murtaza, “Mukayeseli Hukukta Evlat Edinme Problemi”, Atatürk
Üniversitesi Ilahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 15, s. 300-303, Erzurum 2001;
Turgay, Nurettin, “Kur’ân-ı Kerîm’e Göre Evlat Edinme Meselesi”, Dicle
Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, c.7, sy, 2, s. 81-97, Diyarbakır
2005; Yıldırım, Mustafa, Evlat Edinme İslâm Hukuku Açısından, İzmir
İlahiyat Vakfı Yayınları, 2 Ocak 2006; Acar, H. İbrahim, “İslam Hukuku
Açısından Evlat Edinme ve Hz. Peygamber’in Zeynep’le Evliliği”, İslam
Hukuku Araştırma Dergisi, sy. 7, s. 99-110, Konya Nisan 2006; Sağlam, Osman, İslam
Hukuku Açısından Evlat Edinme, YL. Tezi, Danışman: Y. Doç. Murtaza Köse,
Atatürk Üniversitesi, SBE, TİBABD, Hukuk, Erzurum 2006. Konuyla ilgili bu
akademik çalışmalara ilâveten, sosyal medyada da çok sayıda soru-cevap,
araştırma, makale ve paylaşımlar mevcuttur.

Keywords

Tebennî/Evlat edinmek, Babalık iddiası, Öz evlat, Süt evladı, Halîle/Zevce, Nesep, Milk-i yemîn, Nikâh, Boşama/Talâk, Köle, Câriye, Yetim çocuk, Lakît/Buluntu çocuk, Nesih, Vasiyet

References

• Kaynaklar: Ahmed b. Hanbel (ö. 241/855), Müsned, c. I-VI. Mısır Bulak, c. C. I-XII, Thk. A. Muhammed Şâkir, Dâru’l-Ma’ârif, Mısır, 1368/1949. Aydın, Mehmet Âkif, “Evlat Edinme”, DİA, XI, 527-529. Aydın, Mehmet Âkif, Türk Hukuk Tarihi, İstanbul, Beta Basım A.Ş., 13. baskı, 2015. Cin Halil, Akgündüz Ahmet, Türk Hukuk Tarihi, İstanbul, Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2011. Ayverdi, İlhan, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul, Kubbealtı Yayınları (İktisadi İşletmesi), 3. baskı, 2008. Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil (ö. 256/869), el-Câmiu’s-Sahîh, c. I-VIII, Dâru’t-Tıbâati’l-‘Âmire, İstanbul, 1325/1907, c. I-X, Kahire, 1378/1958. Cessâs Ebû Bekir er-Râzî (ö. 370/981), Ahkâmü’l-Kur’ân (Mürâcaa/kontrol: Sıdkî Muhammed Cemîl), Beyrut, Dâru’l-Fikr, 1414/1993. Cevherî, İsmail b. Hammâd (ö. 393/1003), Sıhâh, Beyrut, Dâru’l-Ma’rife, 4. baskı, 1433/2012. Concordance at İndices de la Tradition Musulmane, el-Mu’cemü’l-müfehres li elfâzı’l-hadîsi’n- Nebevî, Wim Raven et Jan Just Witkam, I-VIII, Lahey, Hollanda. Dârimî, Ebû Muhammed b. Abdirrahmân (ö. 255/868), Sünen, c. I-II, Mısır, t.y. Doğan, Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul, Pınar Yayınları, 21. Baskı, … Döndüren, Hamdi, Delilleriyle Aile İlmihali, İstanbul, Altınoluk, Erkam Y., 1421/2001. Feyrûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Ya’kûb (ö. 817/1414), el-Kâmûsü’l-muhît, Beyrut, Müessesetü’r-Risâle, 2. baskı, 1407/1987. Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî (ö. 275/888), Sünen, c. I-IV, Nşr. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd, Mısır, t.y. Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed (ö. 505/1111), el-Vecîz fî fıkhi mezhebi’l-İmâm eş-Şâfi’î, Lübnan, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. baskı, 1437/2016. Halebî, İbrahim b. Muhammed b. İbrahim (ö. 956/1549-50), Mültekâ’l-ebhur, Beyrut, Müessesetü’r-Risâle, 1. baskı, 1409/1989. Halil b. Ahmed el-Ferâhîdî (ö. 175/791), Kitâbü’l-‘ayn, Beyrut, Mektebetü Lübnan, 1. baskı, 2004. İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz b. Ahmed b. Abdurrahîm el-Hüseynî ed- Dımeşkî (1198-1251 / 1784-1836), Hâşiyetü Reddi’l-Muhtâr, İstanbul, Dâru Kahraman (Yayınları), 1984. İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî (ö. 275/888), Sünen, c. I-II, Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Mısır, 1372/1952. İbn Manzûr, Cemâlüddîn Ebü’l-Fadl Muhammed b. Mükrim b. Manzûr el-İfrîkî el-Mısrî (ö. 711/1311), Lisânü’l-Arab, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. baskı, 2009. İbn Rüşd (el-Hafîd), Ebü’l-Velîd Muhammed b.Ahmed b. Muhammed b. Ahmed, (ö. 595/1198-99), Bidâyetü’l-müctehid ve Nihâyetü’l-muktesıd, Beyrut, Dâru’l-Ma’rife, 9. Baskı, 1409/1988. Îcî, Ebü’l-Fadl Adudüddîn Abdurrahman b. Rüknüddîn Ahmed b. Abdü’l-Ğaffâr b. Ahmed el-Bekrî el-Mutarrizî el-Îcî eş-Şîrâzî eş-Şebenkârî (ö. 756/1355), Tahkîku’t-Tefsîr fî Teksîri’t-tenvîr, Köprülü Fâzıl Ahmet Paşa, no: 50, vr. 138a. Îcî, Ebü’l-Fadl Adudüddîn Abdurrahman b. Rüknüddîn Ahmed b. Abdü’l-Ğaffâr b. Ahmed el-Bekrî el-Mutarrizî el-Îcî eş-Şîrâzî eş-Şebenkârî (ö. 756/1355), Tahkîku’t-Tefsîr fî Teksîri’t-tenvîr, Damat İbrahim Paşa, no: 134, vr. 140a. İlkiyâ el-Herrâsî (ö. 504/111), Ahkâmü’l-Kur’ân, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 3. baskı, 1434/2013. Kal’acî Muhammed Ravvâs, Kuneybî Hâmid Sâdık, Mu’cemü lüğati’l-fukahâ’,Beyrut, Dâru’n-Nefâis, 2. baskı, 1408/1988. Kadı Beydâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullah b. Ömer b. Muhammed eş-Şîrâzî (ö. 685/1286), Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. baskı, 1408/1988. Lüvis Me’lûf, Müncid, Beyrut, Dâru’l-Meşrik, 35. baskı, 1996. Mâlik b. Enes (ö. 179/795), Muvattâ (Yahyâ b. Yahyâ el-Leysî’nin rivâyeti), Beyrut, Müessesetü’r-Risâle, 1. baskı, 1434/2013. Merğînânî, Ebü’l-Hüseyin Ali b. Ebî Bekir b. Abdü’l-Celîl er-Raşdânî (ö. 593/1196-97), Hidâye, Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. baskı, 1410/1990. Müslim, Ebû Hüseyin Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî (ö. 261/875), el-Câmiu’s-Sahîh, … Nesâî, Ebû Abdirrahman b. Şuayb (ö. 278/892), Sünen, c. I-VIII. Nesefî, Ebü’l-Berekât, Celâlüddîn Hafîzuddîn Alâmetü’d-dünyâ ve’d-dîn ez-Zâhid, Abdullah b. Ahmed b. Mahmud (ö. 710/1310), Kenzü’d-dekâik, Medîne-i Münevvere – Dâru’l-Beşâir el-İslâmiyye, Beyrut - Dâru’s-Sirâc, 2. Baskı, 1435/2014. Nesefî, Ebü’l-Berekât, Celâlüddîn Hafîzuddîn Alâmetü’d-dünyâ ve’d-dîn ez-Zâhid, Abdullah b. Ahmed b. Mahmud (ö. 710/1310), Medârikü’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl, Beyrut, Dâru’n-Nefâis, 3. baskı, 1435/2014. Râfi’î, Ebü’l-Kâsım Abdülkerîm b. Muhammed b. Abdülkerîm (ö. 623/1226), el-‘Azîz şerhu’l- Vecîz (eş-Şerhu’l-kebîr), Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. baskı, 1436/2015. Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer b. Hasan (ö. 606/1210), Mefâtihu’l-Ğayb, İstanbul, 1257/1841. Şâfiî, Muhammed b. İdrîs (ö. 150-204 / 767-820), el-Ümm, Kahire, Dâru’l-Ğadi’l-Arabî, 1. Baskı, 1410/1990. Şîrâzî, Ebû İshâk İbrahim b. Ali (ö. 476/1084), et-Tenbîh fî fıkhi’l-İmâm eş-Şâfi’î, Beyrut, Dâru’l-Erkam, 1. baskı, 1418/1997. Tirmizî, Muhammed b. Îsâ (ö. 279/892), Sünen, c. I-V, Thk. A. M. Şâkir, Kahire, 135/937. Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Seriyy (ö. 311/923), Me’ânî’l-Kur’ân ve Î’râbüh, Beyrut, Âlemü’l-Kütüb, 1. baskı, 1408/1988. Zemahşerî, Cârullah Mahmûd b. Ömer (ö. 538/1144), el-Keşşâf, Beyrut, Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, … 1429/2008.