Erken Cumhuriyet döneminde Cumhuriyet gazetesi: Dış politik gelişmeler üzerinden ulus devlet inşası

Year 2025, Issue: 15, 85 - 102, 30.06.2025

Ömer Faruk Yücel

Abstract

İmparatorluklar döneminin bitişi ve ardından milletler devrinin başlangıcı gibi küresel dünya düzenini değiştiren büyük olaylar, genellikle modernleşme süreciyle anılan siyasî, sosyal ve teknolojik gelişmelerin etkisiyle gerçekleşmiştir. Ulus devlet kavramı, liberal demokrasilerin hüküm sürdüğü modern ulusal yapının yerine kullanılmaktadır. Peki ulus devlet, hangi özellikleriyle varlığını sürdürmektedir? Ulus devlet olmak ulusu inşa etmek veya vatandaşlarına millî kimlik inşa etmek için yeterli midir? Ulus devletin ve millî kimliğin inşası çeşitli anlatı teknikleriyle gerçekleştirilmektedir. Ulus devlet olabilmek için anlatı tekniklerini farklı şekillerde kullanarak kitlelere ulaşabilen ve toplumsal hafızayı sürdürmek suretiyle millî kimliği vücuda getiren kitle iletişim araçları, son derece önemli ve etkilidir. Bu çalışmada, kurucu iradenin teşvikiyle kurulan Cumhuriyet gazetesinin yeni bir ulus devlet olarak Türkiye Cumhuriyeti’nin henüz ilk yıllarda karşılaştığı dış politik gelişmeler karşısındaki tutumu incelenmiştir. Misak-ı Milli hedefleri ve millî güvenliği ilgilendiren Musul meselesi, İtalyan Tahşidatı ve güney sınırları meselesi gibi konularda üretilen haber ve köşe yazıları, yorumlayıcı içerik analizi yöntemiyle incelenmiştir. Çalışmanın amacı medya yoluyla ulus devlet inşasının nasıl gerçekleştirildiğini tespit etmektir. Erken Cumhuriyet döneminde üretilen içerikler, Cumhuriyet gazetesinin olduğu kadar devrin hükümetinin de görüşlerini yansıtmaktadır. Cumhuriyet gazetesinin dış politik gelişmeler karşısındaki tutumu ile dönemin iktidarının bakış açısı arasında benzerlik olduğu görülmektedir. Cumhuriyet gazetesi, Misak-ı Millî hedefleri kapsamında “öteki” kavramını üreterek “biz” yani Türk millî kimliğini tanımlamış, “genç” ve “yeni” sıfatları ile Türkiye Cumhuriyeti’ni dünyanın diğer ülkeleriyle eşit, modern bir ulus-devlet olarak yansıtmıştır.

Keywords

Ulus devlet , medya , millî kimlik , bellek , Cumhutiyet gazetesi

Ethical Statement

Bu makalenin etik kurul izni gerektirmeyen bir çalışma olduğunu beyan ederim.

Cumhuriyet newspaper in the early Republican Period: Nation state construction through foreign policy developments

Abstract

Major events that changed the global world order, such as the end of empires' era and the beginning nations' era, occurred under the influence of political, social and technological developments generally associated with the modernization process. Nation state is used instead of the modern national structure in liberal democracies. So, with what characteristics does the nation state continue its existence? Is being a nation-state enough to build a nation or establish a national identity for its citizens? The construction of the nation state and national identity is carried through various narrative techniques. Mass media can reach the masses by using narrative techniques in different ways to become a nation state and create national identity by maintaining collective memory are extremely important and effective. In this study, the attitude of the Cumhuriyet newspaper established with founding will's encouragement, as a new nation-state, was examined by the Republic of Türkiye's foreign political developments in the first years. News and columns published on topics such as the Mosul issue, the Italian military buildup and the southern border issue concerning the National Pact goals and national security, were examined using the interpretative content analysis method. The aim of the study is to determine how nation-state construction is executed through the media. The contents produced in the early Republican period reflects the views of that period's government as well as Cumhuriyet newspaper. There is a similarity between Cumhuriyet newspaper’s attitude against foreign political developments and the perspective of the period's power. Cumhuriyet newspaper, within the scope of the National Pact goals, produced “the other” concept and describe “we” that is Turkish national identity, and reflected the with the words “young” and “new” Republic of Türkiye as a modern nation-state with equal to other countries of the world.

Keywords

Nation State , Media , National Identity , Memory , Cumhuriyet newspaper

References

• Abalıoğlu, Y. N. (1924a, 17 Mayıs). Lozan’ın tamamiyeti. Cumhuriyet, No: 11, s. 1.
• Abalıoğlu, Y. N. (1924b, 19 Mayıs). Musul müzakereleri. Cumhuriyet, No: 13, s. 1.
• Abalıoğlu, Y. N. (1924c, 23 Mayıs). Konferans etrafında. Cumhuriyet, No: 17, s. 1.
• Abalıoğlu, Y. N. (1924d, 26 Mayıs). Zihniyet hatası. Cumhuriyet, No: 20, s. 1.
• Abalıoğlu, Y. N. (1924e, 6 Haziran). Konferansın akameti. Cumhuriyet, No: 31, s. 1.
• Abalıoğlu, Y. N. (1924f, 22 Mayıs). J. Corelli beyanatı. Cumhuriyet, No: 16, s. 1.
• Abalıoğlu, Y. N. (1924g, 24 Mayıs). Türkiye ve yalnız Türkiye. Cumhuriyet, No: 20, s. 1.
• Abalıoğlu, Y. N. (1924h, 1 Haziran). Yine İtalyan tahşidatı. Cumhuriyet, No: 26, s. 1.
• Abalıoğlu, Y. N. (1924j, 3 Haziran). Sulh ve sükûnun hakkı. Cumhuriyet, No: 28, s. 1.
• Abalıoğlu, Y. N. (1924k, 4 Haziran). İtalya’nın sözünü bekliyoruz. Cumhuriyet, No: 29, s. 1.
• Abalıoğlu, Y. N. (1924l, 5 Haziran). İki taraf da sevindi. Cumhuriyet, No: 30, s. 1.
• Ahuvia, A. (2001). Traditional, interpretive, and reception based content analyses: Improving the ability of content analysis to address issues of pragmatic and theoretical concern. Social Indicators Research, 54, 139-172.
• Anderson, B. (2020). Hayali cemaatler (İ. Savaşır, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Arıkan, M. (2023, 14 Mart). “Cumhuriyet Gazetesi”. Atatürk Ansiklopedisi. Erişim adresi (20 Mayıs 2025): https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/detay/1230/Cumhuriyet_Gazetesi
• Assman, J. (2015). Kültürel bellek (A. Tekin, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Baltacı, A. (2018). Nitel araştırmalarda örnekleme yöntemleri ve örnek hacmi sorunsalı üzerine kavramsal bir inceleme. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 231-274.
• Başaran İnce, G. (2010). Medya ve toplumsal hafıza. Kültür ve İletişim, 13(1), 9-29.
• Böke, P. (1994). “Yeni Gün”den “Cumhuriyet”e Yunus Nadi (Yayımlanmamış doktora tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İzmir.
• Connerton, P. (2014). Toplumlar nasıl anımsar? (A.Şenel, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Cumhuriyet. (1924a, Mayıs 7).
• Cumhuriyet. (1924b, 13 Mayıs). Musul meselesi İngiltere için gaz meselesidir, No: 7, s. 1-2.
• Cumhuriyet. (1924c, 17 Mayıs). İngilizlerin Musul heyet-i murahhasası dün geldi, No: 11, s. 1.
• Cumhuriyet. (1924d, 20 Mayıs). Nokta-i nazar çok farklıdır, No: 14, s. 1-2.
• Cumhuriyet. (1924e, 26 Mayıs). Musul meselesi petrol meselesidir, No: 20, s. 1.
• Cumhuriyet. (1924f, 5 Haziran). Musul hakkında cevabımız İngilizlere bugün tebliğ edilecek ve vaziyet tayin edecektir, No: 30, s. 1.
• Cumhuriyet. (1924g, 8 Haziran). Konferansın son celsesinde Fethi Bey’in fevkalade mühim beyanatı ve müdafaatı, No: 33, s. 1.
• Cumhuriyet. (1924h, 22 Mayıs). Fransızlar şimdi de hudud karakollarımıza taarruza başladılar, No: 16, s. 1.
• Cumhuriyet. (1924j, 1 Haziran). İtalyanlar Sicilya’dan sonra, Rodos’a da tahşidata başladı, No: 26, s. 1.
• Cumhuriyet. (1924k, 2 Haziran). İtalyanlar Rodos’ta asker tahşidine devam etmektedir, No: 27, s. 1.
• Cumhuriyet. (1924l, 5 Haziran). Rodos tahşidatı meselesine kapanmış nazarıyla bakabiliriz, No: 30, s. 1.
• Diken Yücel, D., ve Yücel, Ö. F. (2024). Media and memory on the 6 February 2023 earthquakes: The case of Malatya. Folklor/Edebiyat, 30(120 Ek), 1331-1350.
• Drisko, J. W., & Maschi, T. (2016). Content analysis. Pocket guides to social work research methods. Oxford: Oxford University Press.
• Durur, E. K. (2011). Milliyetçilik söylemi ve medya. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(2), 35-50.
• Gellner, E. (2018). Uluslar ve ulusçuluk (G.G. Özdoğan & B. E. Behar, Çev.). İstanbul: Hil Yayınları.
• Gerbner, G. (2014). Medyaya karşı (G. Ayas, V. Batmaz, & İ. Kovacı, Çev.). (M. Morgan, Der.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Greenfeld, L., ve Eastwood, J. (2007). National identity. C. Boix, S. C. Stokes (Ed.), The Oxford handbook of comparative politics (s. 256-273.) içinde. New York: Oxford University.
• Hobsbawm, E. & Ranger, T. (2006). Geleneğin icadı (M. Murat Şahin, Çev.). İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Hobsbawm, E. J. (1995). 1780’den günümüze milletler ve milliyetçilik (O. Akınhay, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Kaya, A. E. E. (2010). Cumhuriyet Gazetesi’nin kuruluşundan günümüze kısa tarihi. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 39(1), 75-91.
• Kocabaş, O. (2020). Hafıza mekânı olarak roman: Yeşil Gece romanında tahakküm, değişim ve bellek. İnönü Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi (İNİF E-Dergi), 5(2), 60-72.
• Kodal, T. (2024). Haliç-İstanbul konferansı (19 Mayıs-5 Haziran 1924). Atatürk Ansiklopedisi. Erişim adresi (22 Mayıs 2025): https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/detay/1804/Hali%C3%A7-%C4%B0stanbul_Konferans%C4%B1_(19_May%C4%B1s-5_Haziran_1924)
• Millî Kütüphane (2025). Dijital Kütüphane Sistemi. Erişim adresi (10 Mayıs 2025): https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/
• Mora, N. (2008). Medya ve kültürel kimlik. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 5(1), 1-14.
• Özkırımlı, U. (2009). Milliyetçilik kuramları: Eleştirel bir bakış. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Sarlo, B. (2012). Geçmiş zaman: Bellek kültürü ve özneye dönüş üzerine bir tartışma (P. B. Charum & D. Ekinci, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Smith, A. (1994). Millî kimlik (B. S. Şener, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Temel, F. (2020). Türkiye’de Cumhuriyet vatandaşının inşasında basın. Selçuk İletişim, 13(2), 409-437.
• Traverso, E. (2009). Geçmişi kullanma kılavuzu (I. Ergüden, Çev.). İstanbul: Versus Kitap.
• Türkoğlu, N. (2010). Toplumsal iletişim. İstanbul: Urban Kitap.
• Williams, R. (2017). Kültür ve toplum 1780-1950 (U. Kocabaşoğlu, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ziya Gökalp (1990). Türkçülüğün esasları. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ziya Gökalp (2006). Türkleşmek İslamlaşmak muasırlaşmak. Ankara: Akçağ Yayınları.