Analîza Pêwendîyên Desthilatdarên Kurdan û Dengbêjan di Çarçoveya Pergala Patronajê da

Year 2025, Issue: 23, 49 - 70, 30.06.2025

Mustafa Aslan

https://doi.org/10.55253/2025.nubihar.1663296

Abstract

Mijara vê xebatê hîmayekarîya dengbêjan a ji alîyê mîr û hakimên kurdan e di çarçoveya pergala hîmayekarîyê ango “patronajê” da. Li gelek herêmên dinyayê şah û siltanan li edîb û hunermendan xwedî derketine. Dengbêj jî ji wan hunermendan bûn ku ji aliyê van desthelatdaran hatine hîmayekirin. Wekî edîb û helbestvanan dengbêj tevgeriyane, berhemên pesindarîyê derbarê hamîyên xwe û malbata wan de afirandine. Ev kevneşopîya hîmayekirina edîb û hunermendan ji alîyê mîrên kurdan ve jî hatiye şopandin. Di vê gotarê da li ser vê pergala hîmayekarîya mîrzade û beg û axayên kurdan a dengbêjan hate rawestandin Ji bo vê xebatê me bi gelemperî ji çavkanî û jêderên wekî nameyên akademîk (tezên lîsansa bilind û doktorayê), pirtûk û gotaran sûd wergirt. Di vê xebatê da pêşî pergala hîmayekarîyê bi gelemperî hate pênasekirin û nirxandin. Piştî nirxandina paşxaneya dîrokî ya pergala hîmayekarîya dengbêjan û şêweya birêveçûna vê pergalê, derbarê çar dengbêjên navdar da agahî hatin dayîn. Wek encam derket holê ku pergala hîmayekarîya dengbêjan berdewamîya pergala klasîk a hîmayekarîya edîb û hunermandan e ku ji alîyê desthiltdaran ve dihate şopandin. Encama duyem destnîşankirina xalên hevpar û yên cuda di navbera berhemên edebî yên nivîskî û yên devkî da.

Keywords

Edîb , Hunermend , Dengbêj , Desthilatdar , Mîr , Beg , Hîmaye

An Analyze on The Protection of The Dengbêjs By The Kurdish Sovereigns Within The Framework of The Patronage System

Abstract

The subject of this study is the care of the dengbêjs by the Kurdish mirs and rulers within the patronage system. In many regions of the world, the shahs and sultans took care of the men of letters and artists. The dengbêjs were also artists who were sponsored by their respective rulers. As the poets the dengbêjs also highlighted the high rank of these rulers, their generosity and their heroïsm. The study deals with this dengbêj patronage system of the Kurdish mirs and rulers. The main sources used for this study are the academic papers (master's and doctoral theses) and the published books and articles. In the first part of the stduy, the patronage system is defined and discussed. After an overview of the historical background of the dengbêj patronage system (patronage) and the functioning of this system, the information about the lives of four well-known dengbêjs is given. As conclusion, it was pointed out that the dengbêj patronage system is the continuation of the classical patronage system for literary writers and artists that was followed by the rulers. As a second conclusion, the similarities and differences between written literary works and oral literary works are demonstrated

Keywords

Writer , Artist , Dengbêj , Sovereign , Mir , Beg , Patronage

References

• Akinyemi, A. (2001). The Yorùbá Royal Bards: Their Work And Relevance in The Society, Nordic Journal of African Studies 10(1), 90-106.
• Alan, R. (2015). Dengbêj(î) û Helbesta Gelêrî, Wêje û Rexne, 4, 9-21.
• Anderson, G. D. (2012). Concubines, Eunuchs and Patronage in Early Islamic Córdoba, Martin, T. (ed.). Reassessing the Roles of Women as ‘Makers’ of Medieval Art and Architecture Volume Two, London: Brill, 633-669.
• Aras, A. (1996). Şairê Kurda yê Efsanewî Evdalê Zeynikê, İstanbul: Deng.
• ----------, (2010). Kilama Kurdî û Dengbêjiya Serhedê, Bîr 7 228-244.
• Aykaç, Y. (2020). Kürt Mirliklerinde Edebi Patronaj (1514-1846), Teza doktorayê ya neçapkirî. Zanîngeha Dicle. Bedirxan, C. A. (1934). Hawar, 24-25.
• Beğik, M. (2015). Dengbêj Resoyê Gopala (jiyan û berhem) (Teza Mastirê ya neçapkirî), Zanîngeha Mardin Artuklu.
• Celîl, O. & Celîl, C. (2016). Zargotina Kurda, Cild I, Wien: Înstîtûta Kurdzanîyê.
• Cizîrî, M. (1987). Dîwan (wer. Kaya Z. & Bozarslan M. E.), Stocholm: Weşanên Roja Nû.
• Ergün Z. (2014). Bajar Edebiyat û Cizîra Botan, İstanbul: Nûbihar.
• Ergün Z. (2017). Peywendiya Mîr û Mela di Çarçoveya Patronaja Edebî de, Mukaddime 8(1), 153-170.
• Gültekin, M. (2013). Zargotina Kurdên Serhedê: Kilam û Destanên Epîk ên Dîrokî, Mêrxasî û Serhildan, İstanbul: Avesta.
• Gürür, Z. (2014). Dengbêjî di peywenda patronajê de, (Teza mastirê ya neçapkirî Zanîngeha Mardin Artuklu.
• Hoorelbeke, M. (2015). Rhétorique du don: patronage, performance poétique et rétribution dans les premières décennies du califat abbasside, Arabica 62, 99-127.
• -------------- (2016). Rhétorique de la distance: comment le poète négocie sa place auprès du patron au début de l’époque abbasside, Al-Qantara XXXVII(1), 7-37.
• İnalcık, H. (2003). Şair ve Patron, Ankara: Doğu-Batı Yayınları.
• Kevirbirî, S. (2002). Bir Çığlığın Yüzyılı: Karapetê Xaço, İstanbul: Sî.
• Martin, T. (2012) (ed.). Reassessing the Roles of Women as ‘Makers’ of Medieval Art and Architecture Volume Two, London: Brill
• Parıltı, Abidin, Dengbêjler (Sözün Yazgısı), İstanbul: İthak, 2006.
• Rewers, A. (2016). The Bardic Tradition in Hinduism,
• http://www.mahavidya.ca/2017/12/26/the-bardic-tradition-in-hinduism/ Serlêdan 22 Sibat 2018. Ruth, F. (2012). Oral Litterature in Africa, Open Book Publishers.
• Sharlet, J. (2011). Patronage and Poetry in the Islamic World Social Mobility and Status in the Medieval Middle East and Central Asia, London: I.B.Tauris.
• Stetkevych, P. S. (2002). The Poetics of Islamic Legitimacy: Myth, Gender, and Ceremony in the ClassicalArabic Ode, Bloomington: Indiana University Press.
• Smith, M. G. (1957). The Social Functions and Meaning of Hausa Praise-Singing, Africa 27 27-45.
• Sokolov, M. Y. (2009). Folklor: Tarih ve Kuram, (wer. Özer, Y.) Ankara: Geleneksel.
• Tek, A. (2010). “Li Dor Behsa Patronajê, Mem û Zîna Ehmedî Xanî”, Mukaddime 3, 41-60.
• Xanî, E. (1968). Mem û Zîn (Tîpguhêzî û wergera bo tirkî Bozarslan, M. E.), İstanbul: Gün Yayınları.
• Uzun, M. (2006). Dengbêjlerim, İstanbul: İthaki.
• Weber, M. (1971). Economie et Socété, Tome I, (wer. Freund, J. & all.), Paris: Plon.
• Zanetti, V. (1990). Le griot et le pouvoir: Une relation ambiguë, Cahiers d’ethnomusicologie 3, 161-172.