CONTRIBUTION OF SHEIKH-DISCIPLE COMMUNICATION TO THE WRITING TRADITION: MELA ZAHIR TENDUREKI’S DIWAN

Year 2018, Volume: 18 Issue: 47, 83 - 108, 28.12.2018

Ayhan Tek

https://doi.org/10.32330/nusha.467418

Cited By: 2

Abstract

Mela Zahirê Tendûrekî, who was born
in Muş-Malazgirt in 1882 and died in 1966, is one of the recent period poets
who have not been understood rightly in the Classical literature tradition.
Mela Zahir, who had been raised and disciplined by Sheikh Muhammad Ziyaeddin,
one of the most influential scholars of the Eastern madrasa in the last
century, is a person who had very good knowledge of Arabic, Persian, Kurdish
and Turkish, and mastery of the classical literature tradition. But despite
these features, his most remarkable aspect was that he has not written any work
until the death of his sheikh, Mohammad Ziyaeddin. In this regard, the most
important motivation that drives him to write the lyrics and the odes so as to
constitute a divan is the absence of his sheikh that gives is a remarkable
detail. In this respect, in the classical literary tradition, Tendûrekî's Dîwan, which contains important details
in terms of better understanding of the relation of sheikh-disciple, at the
same time, is an interesting example of how the master-apprentice relationship
manifests in the transfer of knowledge. Because, to be known with his great
reputation as “excellency”, as he was the last ring of an important chain in
the madrasah tradition, had a great influence on the disciples he had
cultivated. In this respect, Dîwan, which mainly includes Kurdish lyrics and
odes as well as Arabic and Persian texts, is an important work for grasping the
influence of the Sheikh especially on his disciples in the scientific chain.
This divan also carries a remarkable textual character in the care of Mela
Zahir's historical knowledge both in his own life and in the madrasa tradition.
Because in Dîwan where information
about the bases of the mystical science tradition is included, and sentences
that are often used in the context of intertextuality, from Mevlana to Imam
Ghazali, from Ehmedê Xanî to Hafiz-i Shirazi, the effects of the construction
of texts of many Sufis are seen. In this respect, scientific investigations on
Tendûrekî’s Dîwan, which transformed
into a work that speaks not only in classical Kurdish literature but also in
classical Eastern literature, should be regarded as worthwhile text. In this
context, we aim to introduce Tendûreki, who gives important historical
information on the scientific sequence that skillfully uses and enacts the
essays of classical literature in his divan, which he wrote on the death of his
sheikh, and examine the transformation of the relationship between the texts
and the sheikh-disciple in his Dîwan
into motivation in the classical writing tradition.

Keywords

Mela Zahirê Tendûrekî, Sheikh Ziyaeddin, divan, sheikh, disciple, sufism

ŞEYH-MÜRİT İLETİŞİMİNİN YAZMA GELENEĞİNE KATKISI: MELA ZAHIRÊ TENDÛREKÎ’NİN DÎWAN’I

Abstract

1882’de Muş-Malazgirt’te doğan ve 1966’da aynı
yerde vefat eden Mela Zahirê Tendûrekî, Klasik edebiyat geleneğinde önemi
hakkıyla anlaşılmamış son dönem şairlerindendir. Geçen yüzyılda Doğu
medreselerinin yetkin ve etkili âlimlerinden olan Şeyh Muhammed Ziyaeddîn’in
yanında yetişen ve ona mürit olan Mela Zahir, Arapça, Farsça, Kürtçe ve
Türkçeyi çok iyi derecede bilen ve klasik edebiyat geleneğine hâkim olan bir
isim idi. Fakat bu özellikleri dışında onun dikkat çekici en önemli yönü, şeyhi
Muhammed Ziyaeddîn’in vefatına kadar herhangi bir eser yazmamış olmasıdır. Bu
yönüyle kendisini bir divan oluşturacak kadar gazel ve kaside yazdırmaya iten
motivasyonunun şeyhinin yokluğunun etkisiyle olması ilginç bir ayrıntıdır. Bu
yönüyle klasik edebiyat geleneğinde şeyh-mürit ilişkisinin daha iyi anlaşılması
açısından önemli detaylar barındıran Tendûrekî’nin Dîwan’ı, aynı zamanda bilginin aktarılmasında usta-çırak
ilişkisinin nasıl tezahür ettiğini de gösteren enteresan bir metindir. Nitekim
“Hazret” olarak büyük bir şöhret bulan hocası Şeyh Ziyaeddîn’in medrese ve
tarikat geleneğinde önemli bir konumda olması, yetiştirdiği müritlerinin
üzerinde büyük bir etki yaratmıştır. Bu bağlamda ağırlıklı olarak Kürtçe gazel
ve kasidelerin yanı sıra Arapça ve Farsça manzumelerin de yer aldığı Dîwan’ı ilmî silsile içinde bir şeyhin
etkisinin, özellikle de müritleri üzerindeki tesirinin kavranması için mühim
bir eserdir. İhtiva ettiği tüm şiirlerin bir kişiye (şeyhe) ithafen yazıldığı
bu divan, aynı zamanda Tendûrekî’nin hem kendi yaşamına hem de medrese
geleneğine dair tarihî bilgiler barındırması bakımında da dikkat çekici bir
metin özelliği taşımaktadır. Çünkü tasavvufî ilim geleneğinin temellerine
ilişkin bilgilerin yer aldığı, metinlerarasılık bağlamında göndermelerin sıkça
kullanıldığı Dîwan’da Mevlânâ’dan
İmam Gazâlî’ye, Ehmedê Xanî’den Hâfız-ı Şîrâzî’ye kadar pek çok
şair-mutasavvıfın metin inşasındaki etkileri görülmektedir. Bu yönüyle, sadece
Klasik Kürt edebiyatının bir metni olmaktan çok, klasik Doğu edebiyatı içinde
de söz söyleyen bir yapıta dönüşen Tendûrekî Dîwan’ı, üzerinde ilmî tetkikler yapılmaya değer bir metin olarak
görülmeli. Bu bağlamda biz de bu çalışmada, şeyhinin ölümü üzerine telif ettiği
divanında, klasik edebiyatın mazmunlarını ustaca kullanan ve yetiştiği ilmî
silsileye dair önemli tarihî bilgiler veren Tendûrekî’yi tanıtıp Dîwan’ındaki şeyh-mürit ilişkisi
çerçevesinde beliren ilişkinin klasik yazma geleneğinde motivasyona dönüşümünü
incelemeyi amaçlamaktayız.

Keywords

Mela Zahirê Tendûrekî, Şêx Ziyaeddîn, Dîwan, Şeyh

References

• Avşar, Ziya. (2007). “Evrensel Bir Hikâye: Salamân u Absâl ve Kökeni.” Turkish Studies. 2/4: 185-200.
• Bingöl Abdülkerim; Mehmet Salmazzem. (2016) “Bölge Medreselerinin Yazılı Edebiyatın Gelişmesindeki Rolü ve Spesifik Olarak Kürtçe Meâl ve Tefsirlere Katkısı.” Muş: Ünidap Uluslararası Bölgesel Kalkınma Konferansı. (Cilt: 2). 72-84.
• Bozkurt, Seçil. (2014). “Cumhuriyet Döneminde Muş ve Diyarbakır’da Mele Kurumu ve Evrimi.” (Yayımlanmamış YL Tezi). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Bruinessen, Martin van. (2003). Ağa, Şeyh, Devlet. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Buğda, Sadrettin. (2014). “Molla Zahir Tendürekî ve Arapça Divânı.” Makalelerle Muş. Muş: Muş Alparslan Üniversitesi Yayınları. 152-168.
• Çağlayan, Mehmet. (1996). Şark Uleması. İstanbul: Çağlayan Yayınları.
• Çiçek, M. Halil. (2009). Şark Medreselerinin Serencâmı. İstanbul: Beyan Yayınları.
• Geverî, Ayhan. (2007). “Mela Zahirê Tendûrekî û Dîwana Wî.” 5-11. [içinde: Tendûrekî 2007].
• Kemal Atatürk. (1981). Nutuk. (Cilt: III, Vesikalar). İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Korkusuz, M. Şefik. (2010). Nehri’den Hazne’ye Meşayihi Nakşibendi. İstanbul: Kilim Matbaacılık.
• Şeriati, Ali. (1989). Hür Düşünce Mektebi. (Çev.: Ali Seyidoğlu). Ankara: Birleşim Yayın-Dağıtım.
• Tendûrekî, Mela Zahirê. (2007). Dîwan. İstanbul: Nûbihar Yayınları.