MEVLANA’DA ARAP DİLİ VE EDEBİYATININ İZLERİ

Year 2021, Volume: 21 Issue: 53, 155 - 186, 27.12.2021

Ahmet Kazım Ürün

https://doi.org/10.32330/nusha.975966

Abstract

Türk düşünce, kültür ve edebiyatında olduğu kadar evrensel değerler sisteminde de önemli bir yere sahip olan büyük düşünür ve aynı zamanda şair ve hikâyeci Mevlâna Celâleddin er-Rûmî, hayatının değişik kademelerinde çeşitli kaynaklardan edindiği bilgileri birbirinden değerli eserlerde bizlere sunmuştur. Mevlâna’nın edebî birikiminin derinliğinin tespiti için, onu etkileyen şahsiyetlerin, dillerin ve edebiyatların bilinmesi gerekir. Bunlar arasında şüphesiz Arap dili ve edebiyatına mensup şahsiyetler ve kaynaklar önemli bir yer tutar. Klasik Arap şiirinde tartışmasız birinci sırayı alan İmru’u’l-Kays, h. II. Asrın ikinci yarısında Basra dil mektebinin en önemli dil bilgini Sibeveyhi ve çoğu edebiyat eleştirmenleri tarafından Arap edebiyatında ilk sıraya oturtulan el-Câhiz bunlardan bazılarıdır.
Mevlâna, Arap edebiyatı içerisinde yer verilen ancak bir yönüyle İslam kültür ve tarihinin de konusu olan Hâtim et-Tâî, Zûn’n-Nûn-ı Mısrî, İbrahim Edhem, Veysel Karani, Cüneyd-i Bağdadi, Hallac-ı Mansûr, Beyazıt-ı Bestami, Ebrehe gibi birçok şahsiyet ve olayı eserlerine taşımıştır.
Mevlâna’nın yaşadığı dönemde, Arapça, Farsça ve Türkçe günümüzdekinden farklı kullanım alanlarına sahipti. O gün için bu diller bölge ülkelerinin ortak değerleriydi. Daha çok Arapça dinî, Farsça edebî alanlarda, Türkçe ise konuşma dili olarak kullanılmaktaydı. Mevlana’nın Farsça kaleme alınmış eserlerine bakıldığında, birçok Arapça ifadeye rastlamaktayız. Bu Arapça sözler, daha çok birer dini metin olan ayet ve hadislerden oluşmaktadır. Ortak değer olarak alınan bu dini metinler, orijinal şekliyle Arapça olarak pek çok eserde yer almıştır. Mevlâna da eserlerinde dini konuları işlerken yer yer Arapça metinlere başvurmuş olması gayet normal. Eserlerini Farsça kaleme alan Mevlâna, Arapçanın ilmî yönden üstünlüğünü kabul etmesine rağmen Farsçayı ruhuna daha uygun görür. Ayrıca Arap edebiyatının yazılı ve sözlü kaynaklarından olan deyim ve atasözleri de Mevlâna’nın ilgisini çekmiş ve bunlardan bazılarını eserlerinde kullanmıştır.

Keywords

Mevlana, Arap Dili, Arap Edebiyatı

Traces of Arabic Language and Literature in Rumi

Abstract

The great thinker, poet and storyteller Jalaluddin Rumi, who has an important role in the system of universal values as well as in Turkish thought, culture and literature, presented us the information he obtained from various sources at different stages of his life in his valuable works. In order to determine the depth of Rumi's literary accumulation, it is necessary to know the personalities, languages and literatures that influenced him. Undoubtedly, figures and sources of the Arabic language and literature have an important place among them. Some of these are Imru'u'l-Qays, who is indisputably the first in classical Arabic poetry, Sibavayhi, the most important grammarian of the Basra language school in the second half of the 2nd century, and al-Câhiz, who is in the first place in Arabic literature according to most literary critics.
Rumi carried many personalities and events such as Hatam al-Tai, Zun'n-Nûn-ı Masri, Abrahem Adham, Vaysal Karani, Cunayd-i Bağdadi, Hallac-ı Mansur, Bayazed-ı Bastami, Abraha, who are included in Arabic literature but are also the subject of Islamic culture and history into his works.
During the time Rumi lived, Arabic, Persian and Turkish had different usage areas than today. At that time, these languages were the common values of the countries in the region. Arabic was used as a religious language, Persian was used as a literary language, and Turkish was used as a spoken language. When we look at the works of Rumi written in Persian, we come across many Arabic expressions. These Arabic words consist of verses and hadiths, which are mostly religious texts. These religious texts, considered as common values, have been included in many works in their original form in Arabic. It is quite normal that Rumi also used Arabic texts from time to time while he was discussing religious subjects in his works. Although Rumi, who wrote his works in Persian, accepted the scientific superiority of Arabic, he considered Persian as more appropriate for his spirit. In addition, idioms and proverbs, which are written and oral sources of Arabic literature, also attracted Rumi's attention and he used some of them in his works.

Keywords

Jalaluddin Rumi, Arabic Language, Arabic Literature

References

• el-Ahdab, İbrahim et-Trablûsî, Ferâ’idu’l-la’l nazm Mecma’u’l-emsâl, Beyrut 1312.
• Ahmet Eflâkî, Âriflerin Menkıbeleri, I-II, Şark İslam Klasikleri, (Çev. Tahsin Yazıcı), M.E.B.Yayınları, İstanbul 1989.
• Ahmet Kazım Ürün, Arapça Hikmetli Sözler Arapça-Türkçe, Esra Yayınları, Konya 1998.
• Ahmet Kazım Ürün, Klasik Arap Edebiyatı, Çizgi Yayınevi (İkinci Baskı), Konya 2017.
• B. Furuzanfer, Mevlâna Celâleddin, Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Konya 2005.
• Emine Ersöz, , “Günümüz Arap Dünyasından Mevlâna’ya Bakışlar, Dünyada Mevlâna İzleri, Sümam Yayınları:5 Bildiriler Serisi: 2/ Yıl: 2010, s.521-538. Halûk Selçuk, Mevlânâ ve Eflâtun, Son Havadis Gz. (İstanbul), 14.05.1966.
• Mevlânâ Celâleddin, Dîvân-ı Kebîr (Hazırlayan: Abdülbâki Gölpınarlı), Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 2000.
• Mevlâna Celâleddin, Divân-ı Kebîr, Tashih ve Havaşi: Bediuzzeman Firuzanfer, Tahran Üniversitesi Yayınlar, Sayı: 743, Tahran 1345.
• Mevlâna Celaleddin, Fîhi Mâ-fîh Seçmeler, Hazırlayan: Abdulbaki Gölpınarlı, Konya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Konya 2007.
• Mevlânâ Celâleddin, Fîhi Mâfih (Çeviren Meliha Ülker Tarıkâhya), Şark İslâm Klasikleri, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1985.
• Mevlâna Celâleddin, Mecâlis-i Seb’a Mektubat, Hazırlayan: Abdülbaki Gölpınarlı, Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Konya 2007.
• Mevlânâ Celâleddin, Mektuplar, (Çeviren ve Hazırlayan Abdulbâki Gölpınarlı), İnkılâp ve Aka Kitabevleri, İstanbul 1963.
• Mevlâna Celaleddin, Rubailer, Tercüme: Şefik Can, Hazırlayan: H. Nur Arıtan, Konya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Konya 2007.
• Mevlâna Celâleddin-i Rûmî, Mesnevi, (Çeviren: Veled İzbudak, Gözden Geçiren: Abdulbaki Gölpınarlı)Şark İslam Klasikleri, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1991.
• Mevlâna Celâleddin-i Rumî, Mesnevî, Hazırlayan Yakup Şafak, Konya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Konya 2007.
• Mevlâna Celaleddin-i Rumi, Mesnevi (Tercüme: Derya Örs, Hicabi Kırlangıç), Konya Büyükşehir Belediyesi (3. Baskı), Konya 2013.
• Mevlâna Celaleddin-i Rumi, Mesnevi ( Tercüme ve Şerheden: Tahir-ul Mevlevi, Selam Yayınları, Konya 1967.
• Mevlâna Celâluddin-i Rûmî, Mesnevî Ma’nevî, (Tashih: R.Nicholson), I-IV, Emîr Kebîr Yay., Tahran 1373.
• Mevlâna Celâleddin Muhammed, Mesnevî-i Ma’nevî, I-VI, 677/1278 tarihli Konya nüshasından hazırlayanlar: Adnan Karaismailoğlu, Derya Örs, Akçağ Yayınları, Ankara 2007.
• el-Meydânî, Mecma’u’l-emsâl, Tahkik: Muhyid’d-Dîn ‘Abdu’l-Hamid, Kahire, 1959.
• Muallim Naci, Sanihatu’l-Arab, Mihran Matbaası, İst., 1304 (h).
• Sini Mahmud İsmail, Nasıf Mustafa ‘Abdu’l-Aziz Mustafa Ahmed Süleyman, Mu’cemu’l-emsâli’l-‘arabiyye, Mektebet Lübnan, Beyrut 1992.
• Şefîk Can, Mevlânâ ve Eflâtun ve Dîvânı Kebîr’den Seçilmiş Şiirler, İleri Basımevi, Konya 1965.
• TDV İslam Ansiklopedisi “Mevlâna Celâleddin-i Rûmî”, Ankara 2004.
• Yakup Şafak, Mesnevi’den Seçmeler, Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları:55, Konya 2003.
• Yakup Şafak, Mevlâna Celaleddin-i Rumi Bütün Eserleri (Seçmeler) Karatay Belediyesi Kültür Yayınları, Konya 2013.
• ez-Zemahşerî, Kitâbu’l-mustaksâ, fi’l-emsâl, Beyrut 1977.