Bir Osmanlı Mollasının Fikir Dünyasından Fragmanlar: Keçecizade İzzet Molla ve II. Mahmud Dönemi Osmanlı Siyaset Düşüncesi

ÖZHAN Kapıcı

Fragments from the Intellectual World of an Ottoman Molla: Keçecizade İzzet Molla and the Ottoman Political Thought During the Reign of Mahmud II

Year 2013, Volume: 42 Issue: 42, 275 - 315, 01.12.2013

Abstract

İzzet was an Ottoman âlim who is generally known as a poet. His ancestors were also from ilmiye bureaucracy and he enjoyed a classical ilmiye education. There is no evidence that he could read, write or speak any Western languages or that he traveled to Europe. So that we could say his intellectual cosmos was shaped purely within the boundaries of the Ottoman world. İzzet Molla was a witness to the deep crises of the period, such as the Ottoman-Russian wars, the Serbian and Greek uprisings , and the abolition of the Janissaries. He became acquainted with European political thought through the literature of the New Order (Nizâm-i Cedîd), and during the reign of Mahmud II served as a representative of their ideals . It was through this oppositional identiy that he rose to prominence. The two treatises (lâyıha) written by Keçecizâde İzzet had an enormous influence on the political life of the Ottoman Empire and were discussed widely among the Ottoman elite. One of these two treatises was on the reform projects for the Ottoman Empire; the other contained some criticisms of the foreign policy of the Sublime Porte. This article aims to conceptually analyze, on the basis of these two treatises, new paradigms and interpretations of reform policy during the era of Mahmud II, and the political thoughts of İzzet Molla

Keywords

Keçecizâde İzzet Molla, Mahmud II, Reform, İlmiye, Bureucracy, Order, Army

References

Başbakanlık Osmanlı Arşivi Hatt-ı Hümâyûn Tasnifi 22680, 25057, 36393, 36393.A, 42437, 48072, 51308, 51356, 51356.A İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar no. 6993.
Süleymaniye Kütüphanesi, Hüsrev Paşa Yazma no.809
Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi Yazma Eserler Kısmı, no.556
Abdurrahman Şeref: Târih Musâhabeleri, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1339.
Abu-Manneh, Butrus: “e Naqshbandiyya-Mujaddidiyya and the Khalidiyya in Istanbul in the Early Nineteenth Century”, Studies on Islam and the Ottoman Empire in the 19th Century (1826-1876), Isis: Istanbul, 2001, ss.41-55.
...........: “Salafiyya and the Rise of the Khalidiyya in Baghdad in the Early Nineteenth Century,” Die Welt des Islams, XLIII, 3, 2003, pp.349-372
Ahmed Âtâ (Tayyarzâde): Târih-i Âtâ, c. 3, İstanbul: 1292-1293.
Ahmed Cevdet Paşa: Târih-i Cevdet, V, İstanbul: Matbaa-i Osmaniye, 1309 (Tertîb-i Cedîd).
Ahmed Lûtfî Efendi: Vak’ânüvîs Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, c.1, (haz.) Ahmet Hazerfen, İstanbul: Yapı Kredi Yay., 1999.
Akdemir, Elif Su: Siyaset Sahnesinde Bir Osmanlı Şairi: Keçecizâde İzzet Molla’nın Siyasî Düşünceleri (Yüksek Lisans Tezi) Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2003.
Aksan, Virginia: Savaşta ve Barışta Bir Osmanlı Devlet Adamı Ahmet Resmi Efendi (1700- 1783), çev. Özden Arıkan, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1997.
Akyıldız, Ali: Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İstanbul: İletişim Yayınları, 2004.
Ali Cânip (Yöntem): “Keçecizâde İzzet Molla, 1243 Seferinin Temâdiyesine Muhâlefetle Kaleme Aldığı Vatanperverâne ve Cesurâne Bir Lâyıha”, Hayat Mecmuâsı, I, 8 (1927), 143-146.
Algar, Hamid: “Political Aspects of Naqshibandî History”, Naqshbandis, ed. M. Gaborieau – A. Popoviç – T. Zarcone, İstanbul-Paris: Isıs, 1990, ss.123-152.
Batur, Atilla: “Bir Osmanlı Bürokrat Ailesi: Keçecizâdelerden Salih Efendi”, Akademik Araştırmalar Dergisi, 29 (2006), ss.71-80.
Beydilli, Kemal: “Küçük Kaynarca’dan Tanzimat’a Islahat Düşünceleri”, İlmî Araştırmalar: Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri, 8 (1999), ss.25-64.
...........: “III. Selim: Aydınlanmış Hükümdar”, Nizâm-ı Kadîm’den Nizâm-ı Cedîd’e III. Selim ve Dönemi”, ed.Seyfi Kenan, İstanbul: İSAM yay, 2010, ss.27-57.
Bülbül, İbrahim: Keçecizâde İzzet Molla Efendi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 1989.
Cihan, Ahmet: Reform Çağında Osmanlı İlmiye Sınıfı, İstanbul: Birey yay., 2004.
Collins, Stephen L.: From Divine Cosmos to Sovereign State, An Intellectual History of Consciousness and the Idea of Order in Renaissance England, Oxford: Oxford University Press, 1991.
Crone, Patricia: Ortaçağ İslam Dünyasında Siyasi Düşünce, çev. Hakan Köni, İstanbul: Kapı yay., 2007.
Çağman, Engin (haz.): III.Selim’e Sunulan Islahat Lâyihaları, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2010.
Doğan, Lütfi: Keçecizâde İzzet Molla’nın Islâh-ı Nizâm-ı Devlete Dâir Risâle Adlı Eserinin Transkripsiyonu ve Edisyon Kritiği, (Yüksek Lisans Tezi) İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2000.
Erdoğan, Tamer: “Keçecizâde İzzet Molla ve Lâyıhası”, Virgül, 32 (2000), ss.28-30.
Erşahin, Seyfettin: “e Ottoman Ulama and the Reforms of Mahmud II”, Hamdard Islamicus, XXII/2 (1999), ss. 19-40
...........: “Islamic Support on the Westernization Policy in the Otoman Empire: Making Mahmud II a Reformer Caliph-Sultan by Islamic Virtue Tradition” Journal of Religious Culture, 78 (2005).
...........: “Westernization, Mahmud II and the Islamic Virtue Tradition”, American Journal of Islamic Social Sciences, 23/2 (Spring 2006), ss.37-62.
Gawrych, George W.: “Şeyh Galib and Selim III: Mevlevism and the Nizâm-ı Cedid”, International Journal of Turkish Studies, IV, 1, (1987) ss.91-114.
Gibb, E.J.W.: A History Of Ottoman Poetry, IV, London: Luzac, 1905.
Güngör, Erol: Kültür Değişmesi ve Milliyetçilik, İstanbul: Ötüken yay., 2006.
Hadduri, Macid: İslâm Hukukunda Savaş ve Barış, (çev.) Fethi Gedikli, İstanbul: Yöneliş Yay., 1999.
Hâfız Hızır İlyas: Târih-i Enderun-Vekâyi-i Letâif, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1276.
İnal, İbnülemin Mahmut Kemal: Son Asır Türk Şâirleri, II, İstanbul: Dergâh Yay., 1988.
İnalcık, Halil: “Decision Making in the Ottoman Empire”, Decision Making and Change in the Ottoman Empire, (ed.) Caesar E.Farah, Kirksville: e omas Jeferson University Press, 1993, ss.9-18.
Kâmil Paşa: Târih-i Siyâsî-yi Devlet-i Âliyyeyi Osmâniyye, III, İstanbul: Matbaa-i Ahmed İhsan, 1327.
Keçecizâde İzzet Molla: “Devhâtü’l-mehâmid fi Tercemeti’l-Vâlid”, Târih-i Osmanî Encü- meni Mecmuâsı, 37, 1332, ss.23-42.
Keçecizâde Reşad Fuad: “Keçecizâde İzzet Monla”, Târih-i Osmanî Encümeni Mecmuâsı, 41 (1335), ss.285-297.
Koç, Yunus - Fatih, Yeşil: Nizâm-ı Cedîd Kanunları (1791-1800), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2012.
Koselleck, Reinhart: Kavramlar Tarihi, Politik ve Sosyal Dilin Semantiği ve Pragmatiği Üzerine Araştırmalar, (çev.Atilla Dirim), İstanbul: İletişim yay., 2009.
Köksal, Osman: “Osmanlı Hukukunda Bir Ceza Olarak Sürgün ve İki Osmanlı Sultanı- nın Sürgünle İlgili Hatt-ı Hümayunları”, A.Ü.O.T.A.M., 19 (2005), ss.283-341.
Levy, Avigdor: “e Ottoman Ulema and the Military Reforms of Sultan Mahmud II”, Asian and African Studies, VII (special number), Jarussalem: e Israel Oriental Society, 1971, ss. 13-39.
Mardin, Şerif: “e Mind of the Turkish Reformer 1700-1900”, Arab Socialism, A Documentary Survey, (ed.) Sami A. Hanna – George H. Gardner, Leiden: Brill, 1969, ss. 24 – 48.
...........: “e Influence of the French Revolution on the Otoman Empire”, International Social Science Journal, 41 (1989), ss.17-31.
...........: “Türk Tarihinde Nakşibendî Tarikatı”, Çağdaş Türkiye’de İslam, Din, Siyaset, Edebiyat ve Laik Devlet, yay.haz.Richard Tapper, çev.Özden Arıkan, İstanbul: Sarmal Yayınları, 1991, ss.71-98.
...........: “Atatürk Devrimlerini Hazırlayan Faktörler (Siyasî Batılılaşmamızda Üç Engel), Türkiye’de Toplum ve Siyaset, ed. Mümtaz’er Türköne – Tuncay Önder, İstanbul: İletişim yay., 2002, ss. 161-180.
Mehmed Es’ad (Sahhaflar Şeyhizâde Seyyid): Vak’a-nüvîs Es’ad Efendi Tarihi, neşr., Ziya Yılmazer, İstanbul: Osav Yay., 2000.
Neumann, Christoph K.: “Decision Making Without Decision Makers: Ottoman Foreign Policy Circa 1780”, Decision Making and Change in the Ottoman Empire , (ed.) Caesar Farah, Kirksville: e omas Jefferson University Press, 1993, ss.29-38.
Noecleous Mark: Toplumsal Düzenin İnşâsı: Polis Erkinin Eleştirel Teorisi, çev. Ahmet Bekmen, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2006.
Oestreich, Gerhard: Neostoicism and the Early Modern State, trans. David McLintock, Cambridge: Cambridge University Press, 2002.
Okçu, Naci: “İzzet Molla, Keçecizâde”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XXIII, İstanbul 2000, ss.561-563.
Öğreten, Ahmet: Nizâm-ı Cedîd’e Dâ’ir Islâhât Lâyıhaları (Yüksek Lisans Tezi) İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1989.
Pasquino, Pascal: “eatrum Politicum: e Geneology of Capital-Police and the State of Prosperity”, e Foucault Effect, Studies in Governmentality, ed. Graham BurchellColin Gordon-Peter Miller, Chicago: University of Chicago Press, 1991, ss.105- 118
Özyıldırım, Ali Emre: Keçecizâde İzzet Molla’nın Mihnet-keşân’ı ve Tahlili, (Doktora Tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi, 2002
Said, Edward: Entelektüel, (çev.) Tuncay Birkan, İstanbul: Ayrıntı yay. 2004.
Schmitt, Carl.: Siyasi İlahiyat, Egemenlik Kuramı Üzerine Dört Bölüm, çev.Emre Zeybekoğlu, Ankara: Dost Kitabevi, 2002.
...........: Siyasal Kavramı, (çev.Ece Göztepe), İstanbul: Metis yay., 2006. Schmoller, Gustav: e Mercantile System and Its Historical Significance, New York: e MacMillan Company, 1897.
Sungu, İhsan: “II. Mahmud’un İzzet Molla ve Asâkir-i Mansûre Hakkında Bir Hattı”, Târih Vesikaları, I (1941).
Şakul, Kahraman: “Nizâm-ı Cedid Düşüncesinde Batılılaşma ve İslâmi Modernleşme”, Dîvân, 19 (2005), ss.117-150.
Şeremet, V.: Turtsiya i Adrianapolskiy Mir 1829 g., iz istorii vostoçnogo voprosa, Moskova: Nauka 1975.
Tanpınar, Ahmet Hamdi: 19.Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Çağlayan Kitabevi, 2001.
Tansel, Fevziye Abdullah: “Keçecizâde İzzet Molla”, Fuad Köprülü’ye Armağan, İstanbul: Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi yay., 1953. ss.131-152.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: “Keçeci Zade İzzet Molla”, Târih Dünyası, III (23), 1951, ss.1003-1005.
Veldet, Hıfzı: “Kanunlaştırma Hareketleri ve Tanzimat”, Tanzimat 1, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1999, ss.139-209.
Weber, Max.: Economy and Society, II, ed. Guenther Roth-Claus Wittich, trans.Ephraim Fischoff-Hans Gerth-A.M.Henderson vd., Berkeley: University of California Press, 1978.
...........: Aydınlanma Çağında Bir Osmanlı Kâtibi Ebubekir Râtib Efendi (1750-1799), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2011.
Yıldız, Gültekin: Neferin Adı Yok: Zorunlu Askerliğe Geçiş Sürecinde Osmanlı Devleti’nde Siyaset, Ordu ve Toplum, İstanbul: Kitabevi, 2009.
Yıldız, Mehmet: Abdülhak Molla ve Târih-i Lîvâ’sı, Tahlîl ve Tenkidli Metin (Yüksek Lisans Tezi) İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1995.
Yurdakul, İlhami: Osmanlı İlmiye Merkez Teşkilâtı’nda Reform (1826-1876), İstanbul: İletişim yay., 2008.
Zilfi, Madeline C.: e Ottoman Ulema 1703-1839 and the Route to Great Mollaship (Ph.D. esis), Chicago University, 1976.
...........: Elite Circulation in the Ottoman Empire: Great Mollas of the Eighteenth Century, Journal of the Economic and Social History of the Orient, XXVI, 3 (1983), pp.318-364.