KRİZLER VE İSYANLAR: ROMA’NIN ARMENİA POLİTİKASI (MÖ 74-66)

Year 2023, , 225 - 251, 29.03.2023

Kamil Doğancı , Serhat Pir Tosun

https://doi.org/10.33469/oannes.1234227

Abstract

Pergamon Krallığı’nın vasiyet yoluyla Roma’ya bırakılması ve Roma’nın da MÖ 129 yılında Pergamon Krallığı’na ait topraklarda Provincia Asia’yı kurması Anadolu’yu büyük bir krize sürüklemiştir. Bu süreçte, Roma’nın Anadolu’daki varlığından rahatsızlık duyan, Pergamon Hanedanı’ndan olduğunu iddia eden Aristonikos ve Pontos Kralı VI. Mithridates Roma’ya karşı direnmişlerdir. Aristonikos İsyanı, kısa süre içinde bastırılsa da VI. Mithridates’in yarattığı kriz ortamı Roma-Pontos Savaşı’nın Armenia’ya kadar sıçramasına neden olmuştur. VI. Mithridates ve müttefikleri Parth İmparatoru II. Mithridates ve Armenia kralı olan damadı II. Tigranes, Kappadokia Kralı I. Ariobarzanes’i defalarca tahttan indirerek Roma’nın tepkisini çekmiş ve nihayetinde Roma ve VI. Mithridates karşı karşıya gelmiştir. Roma, Parth İmparatorluğu’nun da bu güç dengesinde rolü olduğunu öğrenince MÖ 96/95 yılında Sulla önderliğinde Parthlarla saldırmazlık antlaşması yapmıştır. Mithridates Savaşları’nda ise Roma, MÖ 72 yılındaki Kyzikos kuşatmasının ardından psikolojik üstünlüğü ele geçirmiş, VI. Mithridates ise Armenia’ya sığınmak zorunda kalmıştır. Onu takip eden Lucullus komutasındaki Roma ordusu Armenia'ya saldırmış ve MÖ 69 yılında Tigranokerta Savaşı’nda II. Tigranes’i mağlup ederek Armenia topraklarını ele geçirme şansını yakalamıştır. Senatus’un onayını almadan Armenia’ya saldırması ve publicani ile yaşadığı sorunlar nedeniyle Lucullus görevinden alınmış ve yerine Gn. Pompeius Magnus atanmıştır. Pompeius’un bölgeye gelmesiyle birlikte Roma’nın Armenia’daki siyasi düzeni kendi çıkarlarına göre düzenlemeye başladığı görülmektedir. II. Tigranes ve oğlu Genç Tigranes arasındaki anlaşmazlıklardan yararlanan Pompeius, MÖ 66 yılında Artaxata Antlaşması ile birlikte Armenia ve Sophene krallığını paylaştırmıştır. Bu süreçte Roma’nın bölgedeki dengeleri göz önünde tutarak çıkarları doğrultusunda esnek bir politika izlediği görülmektedir.

Keywords

Krizler, İsyanlar, Roma, Armenia, Sophene

CRISES AND REVOLTS: ROMAN POLICY OF ARMENIA (74 BC- 66 BC)

Abstract

The fact that the Kingdom of Pergamon was left to Rome by bequest and Rome’s establishment of Provincia Asia in the lands belonging to the Kingdom of Pergamon in 129 BC dragged Anatolia into a great crisis. In this process, Aristonicos from the Pergamon Dynasty and Pontus King Mithridates VI, who were disturbed by the presence of Rome in Anatolia resisted against Rome. Although the Aristonicus Revolt was suppressed in a short time, the crisis environment created by Mithridates VI caused the Roman-Pontic War to spread to Armenia. Mithridates VI and his allies, Mithridates II, the Emperor of Parthia, and his son-in-law, Tigranes II, King of Armenia caught the attention of Rome by dethroning Ariobarzanes I, King of Cappadocia, many times, and eventually Rome and Mithridates VI confronted each other because of this. When Rome learned that the Parthian Empire had a role in this balance of powers, it made a non-aggression pact with the Parths under the leadership of Sulla in 96/95 BC. In the Mithridatic Wars, Rome captured the psychological superiority after the Siege of Cyzicus in 72 BC. Mithridates VI had to take refuge in Armenia. The Roman army under the command of Lucullus, who followed him, attacked Armenia and in 69 BC, in the Battle of Tigranocerta, by defeating Tigranes II, he had the chance to seize the lands of Armenia. Due to his unauthorized attack on Armenia and the problems he had with publican, Lucullus was dismissed from his post and Gn. Pompey Magnus was appointed in his place. With the arrival of Pompey in the region, it is seen that Rome began to regulate the political order in Armenia according to its own interests. Benefiting from the disagreements between Tigranes II and his son Tigranes the Younger, Pompeius divided the Kingdom of Armenia and Sophene with the Treaty of Artaxata in 66 BC. In this process, it is seen that Rome followed a flexible policy in line with its interests, taking into account the balances in the region.

Keywords

Crisis, Revolts, Rome, Armenia, Sophene

References

• Amm. Marc. (=Ammianus Marcellinus, Rerum Gestarum). Kullanılan Metin ve Çeviri: Roman History, translated by J.C. Rolfe, Cambridge: Harvard University Press, 1935-1939.
• App. B.Civ. (=Appianus, Bella Civilia). Kullanılan Metin ve Çeviri: Appian’s Roman History, translated by H. White I-IV, Cambridge: Harvard University Press, 1912-1913.
• App. Mith. (=Appianus, Mithridatica). Kullanılan Metin ve Çeviri: Appian’s Roman History, translated by H. White I-IV, Cambridge: Harvard University Press, 1912-1913.
• Cass. Dio (=Cassius Dio, Rhomaika). Kullanılan Metin ve Çeviri: Roman History, translated by Earnest Cary, Harvard University Press, 1914-1927.
• Cic. Flac. (=Cicero, Oratio pro L. Flacco). Kullanılan Metin ve Çeviri: Marcus Tullius Cicero, literally translated by C. D. Yonge, B. A. London. Henry G. Bohn, York Street, Covent Garden. 1856.
• Cic. Man. (=Cicero, Pro Manilia or Oratio de Imperio Cn. Pompei). Kullanılan Metin ve Çeviri: M. Tullius Cicero. The Orations of Marcus Tullius Cicero, literally translated by C. D. Yonge, B. A. London: Henry G. Bohn, York Street, Covent Garden. 1856.
• Cic. Mur. (=Cicero, Oratio pro L. Murena). Kullanılan Metin ve Çeviri: The Orations of Marcus Tullius Cicero, literally translated by C. D. Yonge, B. A. London: Henry G. Bohn, York Street, Covent Garden. 1856.
• Cic. Phil. (=Cicero, Orationes Philippicae in M. Antonium). Kullanılan Metin ve Çeviri: The Orations of Marcus Tullius Cicero, literally translated by C. D. Yonge. London: George Bell & Sons. 1903.
• Cic. Sest. (=Cicero, Oratio pro P. Sestio). Kullanılan Metin ve Çeviri: The Orations of Marcus Tullius Cicero, literally translated by C. D. Yonge, B. A. London: George Bell & Sons, York Street, Covent Garden. 1891.
• Diod. Sic. (=Diodorus Siculus, Bibliotheke Historike). Kullanılan Metin ve Çeviri: Diodorus of Sicily, çev. R.M. Geer, London, 1947; attalus.org/translate/diodorus37.html (Erişim Tarihi 1.08.2021).
• Eutr. (=Eutropius, Breviarium Historiae Romanae). Kullanılan Metin ve Çeviri: Eutropius, Roma Tarihinin Özeti, çev. Çiğdem Menzilcioğlu, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2007.
• Fest. Brev. (=Rufius Festus, The Breviarium of Festus). Kullanılan Metin ve Çeviri: The Breviarium of Festus, çev. J.W. Eadie, London, 1967.
• Flor. Epit. (Florus, Epitome). Kullanılan Metin ve Çeviri: Florus, Epitome of Roman History, translated by E. S. Forster, Cambridge: Harvard University Press, 1929.
• Ioseph. Ant. Iud. (=Flavius Iosephus Historicus, Antiquitates Iudaicae). Kullanılan Metin ve Çeviri: The Jewish Antiquities, English translated by H.J. Thackeray, London & New York 1930-1939.
• Ioseph. Bell. Iud. (=Flavius Iosephus Historicus, Bellum Iudaium). Kullanılan Metin ve Çeviri: The Jewish War, English translated by H.J. Thackeray, London & New York, 1927-1928.
• Iust. (=Marcus Iulianus Iustinus, M. Iuliani Iustini Epitoma Historiarum Philippicarum Pompei Trogi). Kullanılan Metin ve Çeviri: Iustinus, Epitome of the Philippic History of Pompeius Trogus, translated by the Rev. John Selby Watson, London: Henry G. Bohn, York Street, Convent Garden, 1853.
• Liv. per. (=Livius, Ab Urbe Condita Librorum Periochae). Kullanılan Metin ve Çeviri: Livy, From the Founding of the City), translated by A.C. Schlesinger, I-XIV, London and New York, 1967.
• Memn. (=Memnon). Kullanılan Metin ve Çeviri: Herakleia Pontike Tarihi (Περι Ηρακλειασ), çev. M. Arslan, İstanbul: Odin Yayıncılık, 2007.
• Oros. (=Orosius, Historiarum adversus paganos libri VII). Kullanılan Metin ve Çeviri: The Seven Books of History against the Pagans, çev. A. T. Fear, Liverpool: Liverpool University Press, 2010.
• Plut. Cam. (=Plutarkhos, Bioi Paralleloi). Kullanılan Metin ve Çeviri: Camillus, çev. B.Perrin, Cambridge: Harvard University Press, 1914.
• Plut. De Fort. Rom. (= Plutarkhos, De Fortuna Romanorum), Kullanılan Metin ve Çeviri: Moralia, çev. Frank Cole Babbitt, Cambridge: Harvard University Press, 1936.
• Plut. Flam. (=Plutarkhos, Bioi Paralleloi). Kullanılan Metin ve Çeviri: Flamininus, çev. B. Perrin, Cambridge: Harvard University Press, 1921.
• Plut. Luc. (=Plutarkhos, Bioi Paralleloi). Kullanılan Metin ve Çeviri: Lucullus, çev. B. Perrin, Cambridge: Harvard University Press, 1920.
• Plut. Mar. (=Plutarkhos, Bioi Paralleloi). Kullanılan Metin ve Çeviri: Marius, çev. B. Perrin, Cambridge: Harvard University Press, 1920.
• Plut. Pomp. (=Plutarkhos, Bioi Paralleloi). Kullanılan Metin ve Çeviri: Pompey, çev. B. Perrin, Cambridge: Harvard University Press, 1917.
• Plut. Sull. (=Plutarkhos, Bioi Paralleloi). Kullanılan Metin ve Çeviri: Sulla, çev. B. Perrin, Cambridge: Harvard University Press, 1920.
• Plut. Tib. (=Plutarkhos, Bioi Paralleloi). Kullanılan Metin ve Çeviri: Tiberus Gracchus, çev. B. Perrin, Cambridge: Harvard University Press, 1921.
• Sall. Hist. (=Sallustius, Historiae). Kullanılan Metin ve Çeviri: Sallust, translated by J.C. Rolfe, London and New York, 1921.
• Strab. (=Strabon, Geographika). Kullanılan Metin ve Çeviri: Strabon, Geography, translated by H.L. Jones, LCL, Harvard University Press, 1917-1932. Strabon, Coğrafya. Çev.: A. Pekman. İstanbul 2000.
• Suet. Iul. (=Suetonius, De Vitae Caesarum). Kullanılan Metin ve Çeviri: Julius Caesar, çev. J. C. Rolfe, Cambridge: Harvard University Press, 1914.
• Tac. Ann. (=Tacitus, Annales). Kullanılan Metin ve Çeviri: The Annals, çev. J. Jackson, Cambridge: Harvard University Press, 1969.
• Tac. Germ. (= Tacitus, De Origine et Situ Germanorum) Kullanılan Metin ve Çeviri: Germania Halklarının Kökeni ve Yerleşim Yeri, çev. Mine Hatapkapulu, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2006.
• Vell. (=Velleius Paterculus, Historia Romana). Kullanılan Metin ve Çeviri: Compendium of Roman History, çev. F.W. Shipley, Cambridge: Harvard University Press, 1924.
• FD III Fouilles de Delphes. Tome III Épigraphie,Ed. G.Colin vd., Paris, 1909-1985.
• ID Inscriptions de Délos. 7 vols. Paris 1926-1972.
• IK Knidos I Blümel, Wolfgang. Die Inschriften von Knidos I. Inschriften griechischer Städte aus Kleinasien, 41. Bonn 1992.
• OGIS Dittenberger, Wilhelm. Orientis Graeci Inscriptiones Selectae. 2 vols. Leipzig 1903-1982.
• SIG2 Sylloge Inscriptionum Graecarum I-IV, Ed. W. Dittenberger vd., Leipzig, 1915-1924.
• ADCOCK, F. E., 1937. “Lesser Armenia and Galatia After Pompey’s Settlement of the East”, The Journal of Roman Studies, 27/1, ss. 12-17.
• ARSLAN M., 2007. Mithradates VI Eupator: Roma’nın Büyük Düşmanı, Odin Yayıncılık, İstanbul.
• ARSLAN, M., - ÖREN, N. T., 2011. “Akdeniz’in Korsan Yuvaları: Kilikia, Pamphylia, Lykia ve Ionia Bölgelerinde Korsanlar”, Adalya, 14, ss. 189-206.
• ATLAN, S., 2014. Roma Tarihinin Ana Hatları: I. Kısım Cumhuriyet Devri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• BAZ, F., 2014. “İmparator Hadrianus’un Son Yıllarında Anadolu’daki Bazı Eyaletlerin Yönetimlerinde Dikkat Çekici Noktalar”, Mediterranean Journal Of Humanities, 4/2, ss. 51-59.
• BEDOUKIAN, P. Z., 1983. “Coinage of the Armenian Kingdoms of Sophene and Commagene”, American Numismatic Society, 28, ss. 71-88.
• BROSIUS, M., 2006. The Persians: An Introduction, Routledge, London and New York.
• BROUGHTON, T. R. S., 1951-1952. The Magistrates of the Roman Republic. Volume I: 509 B.C.-100 B.C. New York; Volume II: 99 B.C-31 B.C. New York.
• BUONGIORNO, P., 2021. “The Roman Senate and Armenia (190 BC-Ad 68)”, Electrum, 28, ss. 89-104.
• DABROWA, E., 2012. “The Arsacid Empire”, The Oxford Handbook of Iranian History, Ed.: Touraj Daryaee, Oxford University Press, Oxford, ss. 164-186.
• DEBEVOISE, N. C., 1938. A Political History of Parthia, Chicago University Press, Chigaco.
• DEMİR, M., 2008. “Antik Kaynaklar Işığında Tigranokerta Şehrinin Lokalizasyonu Meselesi”, I. Uluslararası Batman ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu, ss. 171-182.
• DEMİR, M., 2011. “Antik Kaynaklar Işığında III. Attalos’un Vasiyeti”, Uluslararası Bergama Sempozyumu 07-09 Nisan 2011, Eds.: E. Önen-M. Mutluer-N. Çetin, Bergama Belediyesi Yayınları, İzmir, C.1, ss.179-199.
• DEMİR, M., 2014. “Roma-Armenia İlişkileri (MÖ 95-MS118)”, Tarihte Türkler ve Ermeniler, Ed.: Mehmet Metin Hülagü vd., C.1, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, ss. 55-98.
• DEMİR, M., 2021a. “Tigranokerta Savaşı (MÖ 69): Yeni Bir Gözden Geçirme”, Anadolu Araştırmaları, 24, ss. 145-176.
• DEMİR, M. 2021b. “Tigranokerta Savaşı (MÖ 69) Sonrasında Güç Dengeleri: Parthlarla Gizli Antlaşma Gayretleri”, Eskiçağ'da Savaş ve Diplomasi, Eds.: G.M. Şahin - A. Doğan, Ege Yayınları, İzmir, ss. 331-350.
• DIMITRIEV, S., 2006. “Cappadocian Dynastic Rearrangements on the Eve of the First Mithridatic War”, Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte, 55/3, ss. 285-297.
• DOĞANCI, K., 2007. Roma Principatus Dönemi (M.Ö. 27-M.S. 284) Bithynia Eyaleti Valileri (Prosopografik bir İnceleme), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• DOĞANCI, K., 2017. “Roma İmparatorluğu’nun Bithynia Pontus Eyaletinde Uyguladığı Askeri Politikalar”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 56, ss. 68-85.
• DOĞANCI, K., 2019. “Roma Eyaletlerinde Adli Uygulamalar: Bithynia et Pontus Örneği”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12/64, ss. 212-223.
• DOWLER, A., 2019. “Bithynia”, Hellenistik ve Roma Dönemlerinde Anadolu: Krallar, İmparatorlar, Kent Devletleri, Ed.: Oğuz Tekin, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, ss. 90-101.
• ELLERBROCK, U., 2021. The Parthians: The Forgotten Empire, Routledge, London and New York.
• ERGİN, G., 2013. Anadolu’da Roma Hakimiyeti Diriliş ve Düzen, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• EVANS, R., 2011. Roman Conquests: Asia Minor, Syria and Armenia, Pen & Sword, Yorkshire.
• FRENDO, D., “Roman Expansion and the Graco-Iranian World: Carrhae, Its Explanation and Aftermath in Plutarch”, Bulletin of Asia Institute, 17, ss.7 1-81.
• FRYE, R. N., 1983. The History of Ancient Iran, Beck, München.
• GENÇ, Ö., 2016. “II. Tigranes Döneminde Roma-Armenia İlişkileri”, The Journal of Academic Social Science Studies, ss. 247-256.
• GIOVANNINI, A., 2008. “Date et Objectifs de la Lex de Provinciis Praetoriis (Roman Statutes, no 12)”, Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte, 57/1, ss. 92-107.
• GÖKMEN, E., 2019. “VI. Mithridates’in Kappadokia Politikası ve Roma’nın Diplomatik Girişimleri”, Sosyal Bilimler Alanında Akademik Çalışmalar II, Ed.: H. Babacan, Gece Kitaplığı, İstanbul, ss. 171-192.
• GÖKMEN, E., 2020. Hellenistik Çağ’da Anadolu’daki İsyan Hareketleri, Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa.
• GREGORATTI, L., 2013. “Between Rome and Ctesiphon: the Problem of Ruling Armenia”, Iran: History, Culture. The Modern Perspectives of Progress, ss. 134-141.
• GROUSSET, R., 2019. Başlangıcından 1071’e Ermenilerin Tarihi, çev.: Sosi Dolanoğlu, 2.b., Aras Yayınevi, İstanbul.
• HASSALL, M., - CRAWFORD, M., - REYNOLDS, J., 1974. “Rome and the Eastern Provinces at the End of the Second Century B.C.”, The Journal of Roman Studies, Vol.64, ss. 195-220.
• HIND, J. G. F., 2006. “Mithridates”, Cambridge Ancient History, Ed.: J. A. Crook vd., Vol. 9, ss. 129-164.
• KAYA, M. A., 1998. “Anadolu’da Roma Egemenliği ve Pompeius’un Siyasal Düzenlemeleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 13/1, ss. 163-173.
• KAYA, M. A., 2004. “Romalılar, Partlar ve Armenia Krallığı (İ.Ö. 92-İ.S.4)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 19, ss. 73-86.
• KAYA, M. A., 2005. “Anadolu’da Roma Eyaletleri: Sınırlar ve Roma Yönetimi”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 24/38, ss. 11-30.
• KAYA, M. A., 2009. “Anadolu’da Roma Egemenliği (İÖ 205-25)”, Doğu-Batı Dergisi, 49/1, ss. 195-233.
• KAYA, M. A., 2017. “Roma Cumhuriyeti’nin İÖ 80’li Yılları: Siyaset, Darbeler ve İç Savaş”, Uluslararası Darbe Sempozyumu, Ed.: Mustafa Aslan vd., C.2, Adnan Menderes Üniversitesi Yayınları, Aydın, ss. 807-828.
• KEAVENEY, A., 1981. “Roman Treaties with Parthia circa 95-circa 64 B.C.” The American Journal of Philology, 102/2, ss. 195-212.
• KEAVENEY, A., 2003. Lucullus: A life, Routledge, London and New York.
• KEAVENEY, A., 2005. Sulla: The Last Republican, Routledge, London and New York: Routledge.
• LEACH, J., 1986. Pompey the Great, Routledge, London and Sydney.
• LICHTENBERGER, A. – SCHREIBER, T. – ZARDARYAN, M. H., 2021. “First Result and Perspectives of a New Archaeological Project in the Armenia Capital Artaxata: From Artashes-Artaxias I to Roman Imperialism”, Electrum, 28, ss. 245-276.
• MADSEN, J. M., 2020. From Trophy Towns to City-States: Urban Civilization and Cultural Identities in Roman Pontus, University of Pennsylvania Press, Philedelphia.
• MAGIE, D., 1950. Roman Rule in Asia Minor: to the End of the Third Century After Christ, Princeton University Press, Princeton.
• MALAY, H. 1987. “Batı Anadolu’da Aristonikos Ayaklanması (İ.Ö. 133-129)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 3/1, ss. 13-48.
• MAYOR, A., 2013. Mithridates, çev.: Gürkan Ergin, İş Bankası Yayınları, İstanbul.
• MCGING, B. C., 1984. “The Date of the Outbreak of the third Mithridatic war”, Phoenix, 38/1, ss. 12-18.
• MCGING, B. C., 1986. The Foreign Policy of Mithridates VI Eupator King of Pontus, The Foreign Policy of Mithridates VI Eupator King of Pontus, Brill, Leiden.
• MCGING, B. C., 1995. “The Ephesian Customs Law and the Third Mithridatic War”, Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik, 109, ss. 283-288.
• MITCHELL, S., 2019. “Armenia Krallığı”, Hellenistik ve Roma Dönemlerinde Anadolu: Krallar, İmparatorlar, Kent Devletleri, Ed.: Oğuz Tekin, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, ss. 134-143.
• MORRELL, K., 2017. Pompey, Cato, and the Govarnance of the Roman Empire, Oxford University Press, Oxford.
• OKTAN, M., 2008. “Roma Cumhuriyet Dönemi’nde Pontos’da Yapılan Düzenlemeler”, Anatolia, 34, ss. 47-75.
• OLBRYCHT, M. J., 2009. “Mithridates VI Eupator and Iran”, Mithridates VI and Pontic Kingdom, ed. Jakob Munk Højte, Aarhus University Press, Aarhaus, ss. 163-190.
• OLBRYCHT, M. J., 2011. “Subject and Allies: The Black Sea Empire of Mithridates VI Eupator (120-63 BC) Reconsidered”, Resent Research on the Northern and Eastern Black Sea in Ancient Times, Ed.: Ewdokisa Papuci-Władyka vd., Krakow, ss. 275-281.
• OLBRYCHT, M. J., 2021. “The Battle of Tigranokerta, Lucullus, and Cataphracts: A Re-Assessment”, Mnemosyne, 75/6, ss. 1-36.
• OVERTOOM, N. L., 2021. Reign of Arrows: the Rise of the Parthian Empire in the Hellenistic Middle East, Oxford University Press, Oxford.
• ÖZSAİT, M. 1982. “Anadolu’da Hellenistik Dönem”, Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi 2, Görsel Yayınları, ss. 280-324.
• ÖZTÜRK, H. S., 2009. “MÖ III. Yüzyıldan MÖ I. Yüzyılın Başlarına Kadar Doğu Akdeniz ve Küçük Asya’nın Güney Kıyılarında Korsanlık/Haydutluk”, Ancient History, Numismatics and Epigraphy in the Mediterrenean World, Ed.: Oğuz Tekin, Ege Yayınları, İstanbul, ss. 299-308.
• PASTOR, L. B., 2008. “Cappadocia and Pontus,Client Kingdoms of the Roman Republic from the Peace of Apamea to the Beginning of the Mithridatic Wars (188-89 B.C.)”, Freundschaft und Gefolgshcaft in den auswärtigen Beziehungen der Römer, Ed.: Altay Coşkun, ss. 45-63.
• PASTOR, L. B., 2014. “The Meeting Between Marius and Mithridates and the Pontic Policy in Cappadocia”, Cedrus, 2, ss. 225-239.
• PASTOR, L. B., 2019. “Pontos Krallığı”, Hellenistik ve Roma Dönemlerinde Anadolu: Krallar, İmparatorlar, Kent Devletleri, Ed.: Oğuz Tekin, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, ss. 104-115.
• PASTOR, L. B., 2020. “The Origins of the Ariobarzanid Dynasty”, Gephyra, 20, ss. 61-78.
• PAYASLIAN, S., 2007. The History of Armenia: From the Origins to the Present, Palgrave Macmillan, New York.
• SAMPSON, G. C., 2008. The Defeat of Rome: Crassus, Carrhae and the Invasion of the East, Pen & Sword, Yorkshire.
• SAMPSON, G. C., 2021. Rome’s Great Eastern War, Pen & Sword, Yorkshire–Philadelphia.
• SANTANGELO, F., 2007. Sulla, the Elites and the Empire: A Study of roman Policies in Italy and the Greek East, Brill, Leiden and Boston.
• SAYAR, M. H., 2019. “Roma Eyaleti Olarak Kilikia”, Hellenistik ve Roma Dönemlerinde Anadolu: Krallar, İmparatorlar, Kent Devletleri, Ed.: Oğuz Tekin, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, ss. 334-355.
• SAYAR, M. H., 2020. “Propontis’in Kuzey ve Güney Sahillerindeki Şehir Devletleri Arasındaki İlişkilere bir Örnek: Perinthos ve Kyzikos”, Propontis ve Çevre Kültürleri, Ed.: Vedat Keleş, Ege Yayınları, İstanbul, ss. 731-736.
• SCHNEIDER, R. M., 2007. “Friend and Foe: the Orient in Rome”, The Age of the Parthians, Ed.: Vesta Sarkosh Curtis vd., I. B. Tauris, London and New York, ss. 50-86.
• SEAGER, R., 2002. Pompey the Great, Blackwell Publishing, Oxford.
• SHELDON, R. M., 2010. Rome’s War in Parthia Blood in the Sand, Valentine Mitchell, London.
• SHERK, R. K., 1984. Rome and the Greek East to the Death of Augustus, Cambridge University Press, Cambridge.
• SHERWIN-WHITE, A. N., 1977a. “Roman Involvement in Anatolia, 167-88 B. C.”, The Journal of Roman Studies, Vol.67, ss. 62-75.
• SHERWIN-WHITE, A. N., 1977b. “Ariobarzanes, Mithridates, and Sulla”, The Classical Quarterly, 27/1, ss. 173-183.
• SHERWIN-WHITE, A. N., 1984. Roman Foreign Policy in the East 168 B.C. to A. D. 1, Duckworth, London.
• SHERWIN-WHITE, A. N., 2006. “Lucullus, Pompey and the East”, The Cambridge Ancient History, Ed.: J.A. Cook vd., Vol.9, ss. 229-273.
• SOSLU, S., 2017. “Kappadokia Krallığı’nda Siyasi Evlilikler ile Kurulan İttifaklar”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 36/61, ss. 9-30.
• SPIEDEL, M. A., 2019. “Hellenistik Kappadokia Krallığı”, Hellenistik ve Roma Dönemlerinde Anadolu: Krallar, İmparatorlar, Kent Devletleri, Ed.: Oğuz Tekin, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, ss. 118-131.
• TAŞDÖNER ÖZCAN, K., 2015. “Hellenistik Dönemin Küçük Bir Krallığı: Kommagene”, Tarih Okulu Dergisi, S.23, ss. 97-118.
• TAŞDÖNER, K., 2016. “Anadolu’da Roma’ya Bağımlı Bir Krallık: Kappadokia (İÖ 64–İS 17)”, Tarih Okulu Dergisi, S.27, ss. 25-42.
• TİRYAKİ, S., 2016. “Roma İmparatorluğu’nun Fırat (Euphrates) Hattı (M.Ö. 129-M.S.230)”, Turkish Studies, C.11, ss. 217-236.
• TOSUN, S. P., 2021a. “MÖ II. Yüzyılda Doğu’daki Süper Güç: Parthlar”, Munzur Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10/1, ss. 1-17.
• TOSUN, S. P., 2021b. “İmparator Traianus’un Armenia Politikası ve Provincia Armenia MS 114-117”, Dersim/Tunceli Tarihi Araştırmaları, Ed.: Uysal Dıvrak, Kalan Yayınları, Ankara, ss. 9-34.
• TOZAN, M., 2011. “Aristonikos Ayaklanması Hakkında Son Zamanlarda Yayınlanan Belgeler ve Çeşitli Görüşler”, Uluslararası Bergama Sempozyumu, C.1, ss. 158-178.
• TOZAN, M., 2013. “Marcus Antonius’un Korsanlara Karşı Seferi ve Lex De Provinciis Praetoriis”, Tarih Okulu, S.14, ss. 1-26.
• TOZAN, M., 2014. “Üçüncü Makedonya Savaşı’ndan Pompeius’un Seferine Roma’nın Doğu Politikası ve Anadolu’nun Güney Kıyılarında Korsanlık (M.Ö. 167-M.Ö.67)”, Cedrus, 2, ss. 135-169.
• TOZAN, M., 2016. “Cicero’nun Cilicia Valiliği”, Cedrus, 4, ss. 105-126.
• ÜRETEN, H., 1999. Hellenistik Dönemde Pergamon Krallığı ve Roma Devleti ile İlişkileri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• WILLIAMS, R. S., 1984. “The Appointment of Glabrio (“cos”.67) to the Eastern Command”, Phoenix, 38/3, ss. 221-234.
• YILDIRIM, E., 2013. “Carrhae Yenilgisi ve Roma’nın Doğu Politikasına Etkileri”, Selçuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.29, ss. 261-272.
• YILDIRIM, E. 2016. “Antik Yazarların Eserlerinde Sophene Bölgesi ile İlgili Anlatımlar”, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3/7, ss. 51-73.