Orta Anadolu’dan Bir Helenistik Dönem Tümülüsü ve Buluntularının Değerlendirilmesi

Year 2025, Volume: 7 Issue: 2, 313 - 335, 25.09.2025

Savaş Altun

https://doi.org/10.33469/oannes.1650731

Abstract

Bu çalışmada Yozgat İli Sorgun İlçesi Bahadın Beldesinde yer alan Helenistik döneme ait bir Tümülüs ve Tümülüs’te bulunan eserler değerlendirilmiştir. Yozgat il sınırları içinde tespit edilen 290 tümülüs arasında, sadece Zeynel Höyüğü Tümülüsü'nde müze uzmanları tarafından kurtarma kazısı yapılmış ve bu kazıdan elde edilen buluntular, raporlar ve envanter çalışmalarıyla sunulmuştur. Tarihsel süreci Prehistorik dönemlere kadar uzanan ve günümüze kadar yerleşim gören bölgede, yapılan kazılar, bölgenin zengin arkeolojik geçmişini ve kültürel çeşitliliğini ortaya koymaktadır. Bu durumun göstergesi olarak değerlendirilen Tümülüs, 30 m. çapında ve 5 m. yüksekliğinde olup, bölge tarihi açısından önemli veriler sunmaktadır. Yapılan değerlendirmeler, tümülüsün Helenistik döneme tarihlendiğini ve özellikle Yozgat ve çevresinin tarihine katkı sağlayacak nitelikte buluntular içerdiğini ortaya koymuştur. Ayrıca, bu tür tümülüslerin bölgedeki diğer arkeolojik alanlarla karşılaştırılması, Orta Anadolu'nun Helenistik dönemi ve mezar gelenekleri hakkında daha kapsamlı bir anlayış geliştirilmesine olanak tanımaktadır. Zeynel Höyük Tümülüsü, mimari özellikleri bakımından da dikkat çekicidir; mezar, ana kayaya oyulmuş ve kerpiçle desteklenmiştir. Dromosun eksikliği, yapının yerel malzemelerle ve daha pratik bir şekilde inşa edildiğini gösterirken, kayadan yararlanılması mimarisinde farklı bir uygulamayla görülmektedir. Mezar odasında yapılan kazılarda ise, çeşitli eserler bulunmuştur. Bunlar arasında bir lagynos, bir kantharos, altın yaprak, saç iğneleri, metal tel ve oksitlenmiş bakır bir kase gibi öğeler yer almaktadır. Ayrıca, altın küpe, cam boncuklar, bronz aynalar, bakır yüzük parçası ve gümüş sikke gibi değerli buluntular da bulunmuştur. Bu eserler, dönemin kültürel ve sanatsal özelliklerini yansıtan önemli bulgular olarak değerlendirilmiştir.

Keywords

Helenistik Dönem , Tümülüs , Yozgat , Lagynos , Maenad

An Evaluation of a Hellenistic Period Tumulus and its Finds from Central Anatolia

Abstract

This study evaluates a Hellenistic period tumulus in Bahadın town, Sorgun district, Yozgat province, and the artefacts found within it. Among the 290 tumuli identified in Yozgat Province, only the Zeynel Höyüğü Tumulus has been excavated by museum specialists, and the findings have been presented in reports and inventory studies. Excavations in this region, which has been inhabited since the Prehistoric periods, reveal a rich archaeological history and cultural diversity. The tumulus, 30 meters in diameter and 5 meters high, provides significant data about the region's history. The findings suggest that the tumulus dates to the Hellenistic period and contains artefacts that could make valuable contributions to the history of Yozgat and its surroundings. Furthermore, comparing these tumuli with other archaeological sites in the region offers a broader understanding of the Hellenistic period and the funerary traditions of Central Anatolia. The Zeynel Höyüğü Tumulus is also remarkable for its architectural features; the grave was carved into the bedrock and supported with mudbrick. Excavations uncovered artefacts such as a lagynos, kantharos, gold leaf, hairpins, metal wire, and an oxidized copper bowl, along with valuable finds like gold earrings, glass beads, bronze mirrors, copper ring fragments, and silver coins.

Keywords

Helenistic Age , Tumulus , Yozgat , Lagynos , Maenad

References

• Akçay, T. (2017). Yunan ve Roma’da Ölü Kültü. Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Allison, P. M. (2004). Pompeian Households: An Analysis of the Material Culture. Cotsen Institute of Archaeology Press at UCLA.
• Bartus, D. (2012). Roman Hairpins Representing Human Hands, Typology and Symbolism. Szilvia B., Peter V. (Eds.), Fırkak II. Fiatal Romai Koros Kutatok II. Konferenciakötete (pp. 205-233). Kiado: Mursella Regeszeti Egyesület.
• Bingöl, F. R. I. (1999). Antik Takılar, Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Ankara.
• Boardman, J. (1994). The Oxford History of Greece and the Hellenistic World. Oxford University Press.
• Braun, K. (1970). Der Dipylon-Brunnen B1: Die Funde. Ath. Mit, 85, 129-269.
• Bruneau P. (1970). Tombes d'Argos. Bulletin de Correspondance Hellénique.94(2),437- 531.
• Bulba, M. (2011). Die Keramikfunde des Görükle-Grabes in Bursa. Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi, 1(1), 53-60.
• Cook, R, M. (1997). Greek Painted Pottery. Rotledge, Oxfordshire.
• Cool, H. E. M. (1990). Roman Metal Hair Pins from Southern Britain. Archaeological Journal, 147(1), 148–82. http://doi.org/10.1080/00665983.1990.11077943
• Crawford, M. H. (1974). Roman Republican Coinage. Cambridge University Press.
• Darbyshire, G., Mitchell, S. & Vardar, L. (2000). The Galatian Settlement in Asia Minor. AnatSt, 50, 75-97.
• Demirel, Ü. (2016). Kibyra Kazılarından Yeni Bir Buluntu Grubu: Göz Aplikleri. Phaselis, II, 133-148. http://doi.org/10.18367/Pha.16008
• Despini, A., Schürmann, W., & Gisler, J. R. (2009). Gold Funerary Masks. Antike Kunst, 52, 20–65.
• Edwards, G. R. (1975). Corinthian Hellenistic Pottery. Corinth, 7(3), iii–254. https://doi.org/10.2307/4390663
• Fedak, J. (1990). Monumental Tombs of the Hellenistic Age, Toronto: University of Toronto Press.
• Fıratlı, N. (1953). Bitinya Araştırmalarına Birkaç İlave. Belleten, 17(65), 15-26. https://doi.org/10.37879/ttkbelleten.1287526
• Fıratlı, N. (1960). Adapazarı Tersiye Köyü Tümülüsü. İstanbul Arkeoloji Müzesi Yıllığı, 22(9), 22-25..
• Fıratlı, N. (1965). Two Galatian Tumuli in the Vicinity of Bolu. American Journal of Archaeology, 69(4), 365-67. https://doi.org/10.2307/502188
• Fleischman, B. & Fleischman, L. (1994). A passion for antiquities: Ancient art from the collection of Barbara and Lawrence Fleischman. J. Paul Getty Museum in association with the Cleveland Museum of Art.
• Gavrilaki, I. & Tzifopoulos, Y. Z. (1998). An “Orphic-Dionysiac” Gold Epistomion from Sfakaki near Rethymno. Bulletin de correspondance hellenique, 122(1), 343-355. https://doi.org/10.3406/rhr.2002.954
• Grammenos, D. V. (2004). The Archaeological Museum of Thessaloniki. Archaeological Museum of Thessaloniki.
• Graziadio, G. & Pezzi, E. (2006). Schliemann and the So-called ‘Agamemnon’s Mask. SMEA, 48, 113-131.
• Graziadio, G. (2013). The Importance of Mouth Coverings in the Late Cypriot Burial Customs. Bombardieri L., D’Agostino A., Guarducci G., Orsi V. & Valentini S. (Eds.), Identity and Connectivity, Proceedings of the 16th Symposium on Mediterranean Archaeology Vol. I, (pp. 345-351). Soma 2012.
• Gürler, B. (2001). Tire-Ayaklıkırı’ndan Bir Lagynos. Belleten, 65(243), 541-546. https://doi.org/10.37879/belleten.2001.541
• Harrison, S. (2002). Greek Mythology: A New Introduction. Cambridge University Press.
• Heffron, Y. (2020). Paraphernalia of Funerary Display at Kaneš. Altorientalische Forschungen, 47(1), 91-122. https://doi.org/10.1515/aofo-2020-0006
• Higgins, R. A. (1961). Greek and Roman Jewellery. London University of California Press.
• Hunger, H. (2001). Die hellenistische Kunst. Akademie Verlag.
• Işın, G. (2019). Antikçağ’da Ölüm ve Müzecilik. Şahin M., Özkılınç G. ve Özbey A. S. (Eds.), Nekropol ve Peyzaj: Uygulamalar, Yaklaşımlar ve Öneriler, (pp. 125-134). Nilüfer Belediyesi Matbaası
• Jean, G. (1966). Le dieu « Inventor » et les Minucii Mélanges d'archéologie et d'histoire. tome 78(1), 79-122.
• Kaya, F. H., Albayrak, M., Henig, M. & Laflı, E. (2024). Earrings from Nicaea in Bithynia (south-eastern Marmara). Cercetări Arheologice , 31(1), 179-204. https://doi.org/10.46535/ca.31.1.11
• Kızıl, A. (2017). Antik Dönem Yunan Dünyası’nda Ölüm Kavramı ve Bununla İlgili Bazı Betimler. Amisos Dergisi, 2(3), 32-65.
• Kohler, E. L. (1995). The Lesser Phrygian Tumuli Part 1 The Inhumations The Gordion Excavations (1950-1973) Final Reports. Volume II, Philadelphia, University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology.
• Köroğlu, G. (2004). Anadolu Uygarlıklarında Takı. Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Yayınları.
• Kurtz, D.C. & Boardman, J. (1971). Greek Burial Customs. Cornell University Press.
• Kühne, H. (1999). Dionysos und die Kunst der hellenistischen Zeit. Antike Kunst, 42(1), 13-22.
• Mansel, A. M. (1973). Gebze Yöresinde Kutluca Kubbeli Mezarı ve Onun Trakya Kubbeli Mezarları Arasında Aldığı Yer. Belleten, 37(146), 143-158. https://doi.org/10.37879/ttkbelleten.1171485
• Marshall, F. H. (1911). Catalogue of the jewellery, Greek, Etruscan, and Roman, in the departments of antiquities. British Museum.
• Martin, R. (2003). Greek and Roman Mythology: A Guide to the Classical World. Cambridge University Press.
• Meriç, R. (2002). Spathellenistisch-römische Keramik und Kleifunde aus einem Schachtbrunnen am Staatsmarkt in Ephesos. Forschungen in Ephesos IX/3. Wien: Österreichische Akademie der Wissenschaften.
• Meriçboyu, Y. & Atasoy S. (1969). İzmit Kanlıbağ Tümülüsü. Istanbul Arkeoloji Müzesi Yıllığı, 15(16), 67-95.
• Meriçboyu, Y. A. (2001). Antikçağ’da Anadolu Takıları. Akbank Kültür ve Sanat Kitapları.
• Mermerci, D., & Yağcı, R. (1991). Yukarı Bağdere, Yalacık Tümülüsü 1989 kurtarma kazısı. I. Müze Kurtarma Kazıları Semineri, 163-176.
• Muscarella, O. (2013). Archaeology, Artifacts and Antiquities of the Ancient Near East Sites, Cultures, and Proveniences. Boston Brill.
• Özgüç, T. (1986). Kültepe-Kaniş II: Eski Yakındoğu’nun Ticaret Merkezinde Yeni Araştırmalar. Türk Tarih Kurumu.
• Özkan, E. & Ünal Funda (2009). Hisarkeoloji, Bursa Hisariçi Kazıları ve Ele Geçen Buluntular 2000-2009, Bursa: Osmangazi Belediyesi.
• Pierides, A. (1971). Jewellery in the Cyprus Museum, Zavallin Press.
• Polat, R.T. (2013). Stratonikeia Akdağ Nekropolü: Somut ve Soyut Kültür Üzerine Bir Araştırma, [Unpublished doctoral dissertation]. Ankara Üniversitesi.
• Quast, D. (2014). Goldener Sepulkralschmuck der Römerzeit aus Tartus/Antarados. Römisch-Germenisches Zentralmuseum, Honesta Missione (Eds.), Festschrift für Barbara Pferdehirt Mainz (pp. 265-310). Verlag des Römisch-Germanischen Zentralmuseums. http://dnb.d-nb.de abrufbar.
• Rohde, E. (2020). Psykhe, Yunanlarda ruhlar kültü ve ölümsüzlük inancı (Ö. Orhan, Trans.). Pinhan Yayıncılık.
• Rose, C. B. (2017). Field at Phrygian Gordion 2013-2015. American Journal of Archaeology, 121/1, 135-178.
• Rotroff, S. I. & Olivier, A. (2003). The Hellenistic Pottery from Sardis: The Finds Through 1994, Harvard University Press.
• Rotroff, S. I. (1997). Hellenistic pottery: Athenian and imported wheelmade table ware and related material (Vol. XXIX). The Athenian Agora. American School of Classical Studies at Athens.
• Schafer, J. (1968). Hellenistische Keramik aus Pergamon. Deutsches Archäologisches Institut.
• Seaby, H.A. (1978). Roman Silver Coins. Seaby Publıcatıons Ltd.
• Sear, D. R. (2000). Roman Coins and Their Values Volume I: The Republic and the Twelve Caesars 280 BC - AD 96. Cambridge.
• Serdaroğlu, Ü. (1972). Ağın ve Kalaycık Kazıları 1970, Keban Projesi 1970 Çalışmaları. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları.
• Strobel, K. (2002). State Formation by the Galatians of Asia Minor: Politico-historical and Cultural Processes in Hellenistic Central Anatolia. Anatolica, 28, 1-44.
• Sumerer, L. (2007). From Tatarlı to Munich the Recovery of a Painted tomb Chamber in Phrygia. İnci Delemen (Eds.), The Achaemenid Impact on Local Populations and Cultures in Anatolia (pp. 129- 156). Turkish Institute of Archaeology.
• Şahin, M., Yavaş D., Okçu R. & Şahin D. (2008). İznik Yüzey Araştırması 2006. AST 25(1), 11-26.
• Temizer, R. (1949). FouilleS Faites au Tumulus de Kalınkaya. Belleten, 13(52), 807-810. https://doi.org/10.37879/ttkbelleten.1347393
• Theodossiev, N., (2007). The Lantern-Roofed Tombs in Thrace and Anatolia: Some Evidence about Cultural Relations and Interaction in the East Mediterranean. (Eds.) A. Iakovidou, In Thrace in the Graeco-Roman World: Proceedings of the 10th International Congress of Thracology, (pp. 602-613). Athens: National Hellenic Research Foundation.
• Thompson, H. A. (1934). Two Centuries of Hellenistic Pottery. Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, 3(4), 311–476. https://doi.org/10.2307/146611
• Tonkova, M. (1997). Hellenistic Jewellery from the Colonies on the West Black Sea Coast. Archaeology in Bulgaria, 1(1), 83-102.
• Uçankuş, H. T. (1979). Afyon’un Tatarlı Kasabasında Bulunan Phryg Tümülüsü Kazısı. Türk Tarih Kongresi, 8(1), 305–334.
• Uygun, Ç. (2021). Adana Müzesi’nden Cenaze Takıları ve Aplikler. Arkhaia Anatolika, 4, 314-340. https://doi.org/10.32949/Arkhaia.2021.37
• Winter, F, A. (1988). Phrygian Gordion in Hellenistic Period. The University of Chicago Journals, 7(3/4), 60- 71. https://doi.org/10.1086/sou.7.3_4.23202657
• Woolley, L. & Litt, D. (1934). Ur Excavations, Volume II: The Royal Cemetery: a report on the predynastic and Sargonid graves excavated between 1926 and 1931. Museum of the University of Pennsylvania.
• Yağcı, R. (2021). Ankara Kazan Çimşit’te Bir Galat Tümülüsü ve Çankırı Kapı Roma Tümülüsü. Y. Kıraç, U. Alagöz, Z. F. Taşkıran, A. Alpagut (Eds.), Asırlık Çınar – Anadolu Medeniyetleri Müzesi 100 Yaşında, (pp. 451-476). Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Yalçınkaya, F. (2019). Bir Zamanlar Toroslar’da Sagalassos. Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Yalman, B. (1994). İznik Dörttepeler Tümülüsü Mezar Odaları ve İznik Müzesine Gelen Önemli Eserler. XI. Türk Tarih Kongresi, 425-435.
• Young, R. S. (1956). “The Campaign of 1955 at Gordion: Preliminary Report. American Journal of Archaeology, 60(3), 249-266. https://doi.org/10.2307/500152
• Young, R. S. (1981). The Gordion Excavations Final Reports, Volume I: Three Great Early Tumuli. University Museum Monograph 43, Philadelphia.