TANZİMAT’IN MISIR’DA UYGULANMASI 1851 TARİHLİ KANUNNAME

Year 2008, Volume: 5 Issue: 2, 129 - 180, 01.07.2008

Mustafa Öztürk Sevda Özer

Abstract

Osmanlı Devleti idaresine girdikten sonra, Mısır’da öncelikli olarak Osmanlı nizamını ve hâkimiyetini tesis edecek düzenlemelere girişilmiştir. Osmanlı Devleti, bu yönde daha önce benimsemiş olduğu gelenekleri burada da uygulamaya geçirmiştir. Şöyle ki, fethedilen ülkelerin eski nizamı, kısmî düzenlemeler ile muhafaza edilebilmekteydi. Nitekim Mısır’da da Memluklar devrinden kalan kanun ve uygulamalar ıslah edilmiş ve Osmanlı sistemine uygun hale getirilmiştir. Uzun müddet Kölemen hâkimiyetinde kalmış olan Mısır’ın Osmanlı Devleti sınırlarına katıldıktan sonra idari, ekonomik ve sosyal yapısında ciddi bir değişikliğe uğramadığını söylemek mümkündür. Yani Mısır’ın örgütlenmesi, Osmanlıların mevcut eyalet kurumları ile Memluk döneminden devralınmış kurumların yeniden düzenlenmeleriyle oluşmuştur. Ancak zaman içerisinde değişen şartlar nedeniyle idari, adli ve sosyal sıkıntıları gidermek üzere çeşitli kanunnamelerin hazırlandığı bir döneme girilmiş ve bu süreç Mısır elden çıkana kadar devam etmiştir. Söz konusu kanunnamelerin hazırlanmasının birçok sebebi bulunmaktadır. Genel itibariyle ilk zamanlarda bölgede yerel güçler ile girişilen nüfuz mücadelesinden kaynaklanan sıkıntılar çeşitli düzenlemeler yapmayı zorunlu kılarken daha sonraki dönemlerde Avrupa’da meydana gelen gelişmelerin ortaya çıkardığı idari, adli ve sosyal değişmeler de kanunnameler hazırlanmasında itici rol oynamışlardır. Uzun bir süre ciddi sorunlar yaşanmayan Mısır’da, idari anlamda meydana gelen en büyük değişiklik şüphesiz Veraset Fermanı ile ortaya çıkmıştır. Tarihe Veraset Fermanı olarak geçen bu belge sayesinde Mısır, Osmanlı Devleti’nden yarı bağımsız bir hal kazanmıştır. Tanzimat Fermanı ile modernleşmeye ciddi adımlar atan Osmanlı yönetimi, yarı bağımsız Mısır Eyaleti’ni de bu sürece dâhil etmek ve bölgedeki bozulmaları gidermek maksadı ile Abbas Paşa zamanında Mısır’a H. 1268 M.1851 tarihli bir kanunname göndermiştir. Mısır’ın bütün idari, mali ve hukuki sahada çalışan memurlarının tâbi olacakları kuralları yeniden belirlemiş, halka zulmetme, rüşvet karşılığı iş yapma, haksız vergi toplama gibi suçları işleyen memurların yargılanmalarına yönelik kuralları düzenlemiştir. İşte bu kanunname, Mısır’da Tanzimat’ın uygulanmasına yönelik ilk ciddi düzenlemedir. Buna benzer kanunnameler, Tanzimat’ın ilânını takiben neredeyse bütün Osmanlı ülkelerine gönderilmiştir. Ancak söz konusu kanunname, Tanzimat Fermanı’nın Mısır’da uygulanması ile ilgili olduğu kadar şunu da göstermektedir ki Mısır, Mehmet Ali Paşa’nın otokrat olarak tanımlanabilecek disiplinli yönetim tarzını devam ettiremeyen valilerin göreve gelmiş olması sebebiyle idari, iktisadi, sosyal ve askeri alanda bir bozulmaya uğramıştır. Böylece ortaya çıkan 12 Ş. 1268 tarihli bu kanunname, beş ana bölüm dışında memurların uymaları gereken kurallar, ayrı olarak mülkiye ve zaptiye memurlarının görev ve davranışları, hukuk görevlilerinin uygulamaları, meclis üyelerinin görevleri, meclisler, akâlim müdürlerinin hizmet ve hareketleri, zaptiye memurlarının hareketleri, evkâf maddesi, konrato nizamı, ziraat nizamı maddelerini içermektedir. Kanunnamenin muhteviyatına uygun olarak Tanzimat Fermanı’nın gerekleri Mısır’da hayata geçirilmeye çalışılmıştır.

Keywords

Kanunname, Modernleşme, Tanzimat Fermanı

Practice of Tanzimat in Egypt Kanunname of 1851

Abstract

After Egypt went under Ottoman rule Ottoman State started the studies in order to building Ottoman system here, traditionally. So at conquered country’s old system was protected with partial arrangement like Mamluks’ system in Egypt. It is possible to say that Egypt that was under Kolaman rule for long years did not changes seriously in economics and politics after joining Ottoman lands so Egypt organization was a synthesis of Ottoman State system and Mamluks’ rearranged system. But because of changed conditions Ottoman made judicial, social and administrative Kanunname while ruling Egypt. At early period arrangement were against local opposite powers and at lated period they were about European development. The biggest change in administration in Egypt occured with Veraset Firman which made Egypt semi-independent. Tanzimat Firman was a part of modernization for Ottoman State wanted semiindependent Egypt to be a part of this. And sent a Kanunname to Egypt in Abbas Pasha’s term, with date of 1851 for all officiers. This is the first arrangement for application of Tanzimat Firman. The Kanunname shows Egypt corruption after Mehmet Ali Pasha and it includes seperately administrative and military and justice officiers’ tasks. It was studied to realise in Egypt according to Kanuname’s terms.

Keywords

Kanunname, Modernization, Tanzimat Firman.