Antik Mısırda IV. Amenhotep (Akhenaton) Döneminde Sosyokültürel Dini Yapı

Yıl 2023, Sayı: 1, 137 - 149, 30.09.2023

Enes Cebeci

Öz

Antik Mısır dünya tarihi için tıp, astronomi ve din gibi birçok alanda önemli yer edinmiş ve sonraki uygarlıklar için araştırma konusu olmuştur. Bu uygarlığın en dikkat çeken unsurlarından birisi dinleri olmuştur. Dini hayatlarının merkezlerine alarak yaşantılarını şekillendirmişlerdir. Bu da dinin, Antik Mısır’ın siyasetinin, kültürünün ve ekonomisinin şekillenmesini sağlayan en önemli unsurlardan birisi olmasını sağlamıştır. Zamanla her bir yönetim merkezi, gücünü ifade etmek için kendi tanrısını ön plana çıkarmaya ve evrenin yaratılışının merkezine tanrısını yerleştirmeye çalışmış, Antik Mısır için birçok yaratılış mitinin ve farklı güç seviyelerine sahip tanrıların ortaya çıkmasını sağlamıştır. Bu tanrılardan birisi de Amon’dur. Zaman içerisinde güçlenmiş, evrenin merkezine yerleştirilmiş ve saygı duyulan diğer tanrılar ile birleşmiştir. Bu da Tanrı Amon’un Antik Mısır için her şeyin merkezinde yer almasını sağlamıştır. Fakat bir tanrının ve ondan güç alan rahipler sınıfının bu kadar güçlenmesi ve Tanrı’nın yeryüzündeki soyunu sürdüren krallara engel olmaya başlaması, bir devrimin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu devrimin en zirve noktası, Kral IV. Amenhotep (Akhenaton) Dönemi’dir. Mısır’ın politeist tanrı anlayışına karşı büyük bir devrim yapmış, şehrini değiştirerek eski tanrıları orada bırakmış, kendisine yeni bir şehir kurmuştur. Bu yeni şehirde tek tanrı olarak gördüğü Aten tanrısına ibadet etmiş, politeistliğe karşı savaş açmıştır. Antik Mısır’da bu devrimin nedeni ve gerçekten monoteist bir devrim mi olduğu tartışmalı bir konu olarak günümüze kadar gelmiştir. Araştırmamızda bu konu irdelenmeye çalışılmıştır. “Antik Mısırda Din Algısı”, “IV. Amenhotep Öncesi Dönemde Dini Yapı ve Sosyokültürel Boyutları”, “Akhenaton Döneminde Dini Yapı ve Sosyokültürel Boyutları”, “Tek Tanrılı Reformun Perde Arkası” ve “Akhenaton’un Reformu’nun Monoteistik İmkânı Üzerine” başlıklarında şekillenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dinler Tarihi, Mısır Dini Tarihi, Antik Mısır, IV. Amenhotep, Amon

Sociocultural Religious Structure in Ancient Egypt During The Reign of Amenhotep IV (Akhenaton)

Öz

Ancient Egypt had an important place in world history in many fields such as medicine, astronomy and religion and became a subject of research for later civilizations. One of the most striking elements of this civilization was their religion. They shaped their lives by placing religion at the center of their lives. This made religion one of the most important elements that shaped the politics, culture and economy of Ancient Egypt. Over time, each administrative center tried to highlight its own god to express its power and to place its god at the center of the creation of the universe, leading to the emergence of many creation myths and gods with different levels of power for Ancient Egypt. One of these gods is Amon. Over time, he grew stronger, was placed at the center of the universe, and merged with other revered gods. This made the god Amon the center of everything in Ancient Egypt. However, when a god and the priestly class that was empowered by him became so powerful and began to interfere with the kings who continued God's lineage on earth, a revolution occurred. The peak of this revolution was the reign of King Amenhotep IV (Akhenaton). He made a great revolution against Egypt's polytheistic understanding of gods, changed his city, left the old gods there and built a new city for himself. In this new city, he worshipped the god Aten, whom he saw as the only god, and declared war against polytheism. The reason for this revolution in ancient Egypt and whether it was really a monotheistic revolution has remained a controversial issue until today. In our research, we tried to examine this issue. It is shaped under the titles of “Perception of Religion in Ancient Egypt”, “Religious Structure and Sociocultural Dimensions in the Period Before Amenhotep IV”, “Religious Structure and Sociocultural Dimensions in the Akhenaton Period”, “Behind the Scenes of the Monotheistic Reform” and “On the Monotheistic Possibility of Akhenaton's Reform”.

Anahtar Kelimeler

History of Religions, Religious History of Egypt, Ancient Egypt, Amenhotep IV, Amon.

Kaynakça

• A. Renner,Alberta. Mısır Mitolojisi. çev. Ercoşkun, Hüseyin. İstanbul, Melisa matbaası., ts.
• Akgün, Sevim Çolak. Eski Mısır Firavunu IV. Amenofis (Akhenaton) döneminde (1353-1336) siyasî, dini ve kültürel faaliyetler, ts.
• Altunay, Erhan. Paganizm-2. İstanbul: Hermes, 2015.
• Bierbrier, Morris L. Historical Dictionary of Ancient Egypt. The Scarecrow Press, Inc., 2. Basım, 2008.
• Desplancques, Sophie. Antik Mısır. çev. İsmail Yerguz. Ankara: Dost, 3. Baskı., 2019.
• Eliade, Mircea. Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi / cilt 1. çev. Ali Berktay. Kabalcı Yayınları, 2003.
• Hart, George - Türk, Mehmet Sait. Mısır mitleri. Kızılay, Ankara: Phoenix, 2.baskı : Ağustos 2012., 2012.
• Honour, Hugh - Fleming, John. Dünya Sanat Tarihi. çev. Hakan Abacı. Alfa Yayınları, 2016.
• Hornung, Erik. Ana Hatlarıyla Mısır Tarihi. çev. Zehra Aksu Yılmazer. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2004.
• İnan, Afet. Eski Mısır Tarih ve Medeniyeti. Ankara: Türk Tarih Kurumu, Türk Tarih Kurumu., 1987.
• Kallen, Stuart. Pharoahs of Egypt. ReferencePoint Press, 2012.
• King, Leonard William - Hall, Henry Reginald Holland. Yeni Keşifler Işığında Mısır, Kalde, Suriye, Babil ve Asur Tarihi. çev. Arıcan Uysal. İzmir: İlya Yayınevi, 6. Baskı., 2012.
• Kurhan, Mürüvvet. “İmparatorluk Tanrısı Amon”. BELLETEN 59/226 (20 Aralık 1995), 449-582.
• Narçın, Ali. A’dan Z’ye Mısır. ed. Orhan Suveren. İstanbul: Ozan Yayıncılık, 2007.
• Rice, Michael. Who’s Who in Ancient Egypt (Who’s Who), 2001.
• Sauneron, Serge. The priests of ancient Egypt. New York, Grove Press, 1960.
• Sipahioğlu, Mukadder. Antik Mısır’da rahip sınıfı. Sosyal Bilimler Enstitüsü, MasterThesis, 2020.
• Uncu, Ebru. “Mezopotamya, Anadolu ve Mısır Medeniyetlerinde Güneş Kültü”. History Studies International Journal of History 5/1 (ts.), 452-462.
• Wilkinson, Richard H. The Complete Gods and Goddesses of Ancient Egypt. Thames & Hudson, First edition., 2003.
• Wilkinson, Toby A. H. - Yolsal, Ümit Hüsrev. Eski mısır: Mö 3000’den kleopatra’ya bir uygarlığın tarihi. İstanbul: Say Yayınları, 1. baskı., 2013.
• Wilson, M. L. - David, R. “Cult of the Sun: Myth and Magic in Ancient Egypt”. The South African Archaeological Bulletin 37/135 (Haziran 1982), 47.
• Yılmaz, Cemal. Amarna mektupları ışığında Akdeniz Dünyası’nın siyasî ve sosyal görünümü. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doctoral Thesis, 2019.