Türkistan’dan Anadolu’ya Yazı Yazma Geleneği

Year 2021, , 49 - 59, 31.10.2021

Beytullah Kocabaş

https://doi.org/10.52817/oguztad.988670

Abstract

Anadili oluşturan okuma, dinleme ve konuşma özel bir zaman ve mekân olmadan da yapılabildiği hâlde yazı yazmak kavramı özel yetenek isteyen bir beceridir; çünkü yazı yazmak özel bir zaman ve mekân ister. Türkler yerleşik bir hayata sahip olmadıkları için ilk dönemlerde yazı yazma geleneği zayıf kalmıştır. Türk dilinin yazılı olarak elimizdeki ilk örnekleri VIII. Yüzyılda taşlara kazınmış olan Orhun Yazıtlarıdır. Uygurlar döneminde yerleşik hayata geçildikten sonra ise yazı yazma geleneğinin oluştuğu; özellikle dini, ticarî, siyasî vb. gibi sebeplerle kâğıtlara yazılmış örneklerini görmekteyiz. Daha sonra Karahanlı, Harezm, Kıpçak, Çağatay ve Osmanlı coğrafyasında yazı yazma geleneği farklı kültür coğrafyalarının etkisiyle gelişmiştir. Bildirimizde; Türklerin ilk yurdu olarak sayılan Türkistan coğrafyasında kullanmış oldukları yazı yazma geleneği nasıl şekillenmiş olabilir? Acaba Türkler arasında yazı yazma geleneği nasıl başlamıştı? Yazı yazmak için hangi alfabeleri hangi coğrafyalarda kullanmışlardır? Bu alfabeleri kullanış sebepleri olarak siyasi ve dinî hareketleri görebilir miyiz? Anadolu’ya göç etmiş olan Oğuzlar acaba yazı yazmayı biliyorlar mıydı? gibi soruların cevaplarını arayacağız.

Keywords

Kültür, Medeniyet Coğrafyası, Yazı yazma geleneği, Oğuzlar, Alfabe

References

• Referans1: AKAR, Ali (2018). Oğuzların Dili Eski Anadolu Türkçesine Giriş, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• Referans2: AMANJOLOV, Altay S. (2006). Türk Filolojisi ve Yazı Tarihi (Aktaran: Kenan Koç), Ötüken Yayınları, İstanbul.
• Referans3: CAFEROĞLU, Ahmet (1984). Türk Dili Tarihi, Enderun Kitabevi, İstanbul.
• Referans4: ERCİLASUN, Ahmet Bican (2004). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Referans5: FAULMANN, Carl (2018). Yazı Kitabı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Referans6: FİSCHER, Steven Roger (2013). Dilin Tarihi, (Çeviren: Muhtesim Güvenç) Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Referans7: HARARI, Yuval Noah (2012). “Fazla Dolu Hafıza”. Hayvanlardan Tanrılara Sopiens İnsan Türünün Kısa Bir Tarihi, (Çeviren: Ertuğrul Genç, 2015) Kolektif Yayınları, İstanbul.
• Referans8: İLHAMİ, Ali (1927). Türkçe Yazı ve Latin Harfleri (Yayına hazırlayan: Funda Kara, 2014), Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum.
• Referans9: KAFESOĞLU, İbrahim (1988). Türk Millî Kültürü, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• Referans10: KORKMAZ, Zeynep (2013). Türkiye Türkçesinin Temeli Oğuz Türkçesinin Gelişimi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Referans11: LİGETİ, Lajos (1986). Bilinmeyen İç Asya, (Çeviren: Sadrettin Karatay), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Referans12: PELER, G.Y. (2015). "Tarihte Türk Ermeni Temasları Sonucunda Ortaya Çıkmış Bir Halk: Ermeni Kıpçakları veya Gregoryen Kıpçaklar", Yeni Türkiye- Kafkaslar Özel Sayısı, no. VIII, ss.542-556.
• Referans13: SERTKAYA, Osman Fikri (2001). “Eski Türkler Okur Yazar Mıydı?” Göktürk Devletinin 1450. Kuruluş Yıldönümü-Sempozyum bildirileri, Yayına hazırlayan: Yücel Hacaloğlu, Yeni Avrasya Yayınları, Eylül 2001, Ankara, 23-37 s.
• Referans14: SÜLEYMANOV, Olcas (2016). Tarih Öncesi Türkler, (Çeviren: Azad Ağaoğlu) TEAS Press Yayınları, İstanbul.
• Referans15: ŞEN, Serkan (2016). Eski Uygur Türkçesi Dersleri, Kesit Yayınları, İstanbul.
• Referans16: TEKİN, Şinasi (1974). “1343 Tarihli Bir Eski Anadolu Türkçesi Metni ve Türk Dili Tarihinde ‘Olga-bolga’ Sorunu.” Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 21 (1973-1974), ss. 59-157.
• Referans17: TEKİN, Şinasi (2001). “Yazı Yazmak Nereden Geliyor?”, İştikakçının Köşesi (Türk Dilinde Kelimelerin ve Eklerin Hayatı Üzerine Denemeler), Simurg Yayınları, İstanbul.
• Referans18: TEKİN, Talat (1997). Tarih Boyunca Türkçenin Yazımı, Simurg Yayınları, Ankara.
• Referans19: TEZCAN, Semih (1994). “En Eski Türk Dili ve Yazını”. Bilim, Kültür ve Öğretim Dili Olarak Türkçe, Ankara, 305 s.
• Referans20: USER, Hatice Şirin (2015). Başlangıcından Günümüze Türk Yazı Sistemleri, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.