KIRGIZ EPİK DESTANI SEMETEY’DEN İLHAMLA YAZILAN “AYÇÜRÖK” OPERASI

Year 2024, Volume: 9 Issue: 1, 294 - 315, 30.06.2024

Ezgi Oya Gümüş , Elvira Nasırambekova

https://doi.org/10.31811/ojomus.1423155

Abstract

Araştırmada 1939 yılında Kırgızca olarak yazılan, bestelenen ve sahnelenen Kırgızların kültürel özelliklerini taşıyan “Ayçürök” operası ele alınmıştır. Ayçürök operası Kırgızların Sovyetler Birliği egemenliğinde olduğu döneminde yazılmıştır. Kırgızların Sovyetler Birliği’nden ayrılarak bağımsız bir devlet olmasından sonra da sahnelenmeye devam etmiştir. 85 yıldır sahnelenmekte olan “Ayçürök” Operası konusunu Manas Destanı Üçlemesinin Semetey bölümünden almaktadır. Bu özelliği ile “Ayçürök” kültürel kökenini Türk Dünyası epik destan geleneğinden alan operalar arasında yer almaktadır. “Ayçürök” Semetey destanının olağanüstü özelliklere sahip en temel, eksen karakteridir. Bu özellikleri de epik destan Semetey’in anlatım özelliklerine sahip olmasındandır. Araştırma kapsamında detaylıca literatür ve arşiv taraması yapılarak operanın librettosu ve nota kitabına ulaşılmıştır. Operanın 1939 yılında Kırgızca olarak yazılan librettosu ve 1958 yılınca Kırgızca ve Rusça olarak yazılan nota kitabı incelenmiştir. Bu inceleme sonrasında eserin konusu, perde sayısı, eserde yer alan müzik aletleri, aryalar vd. müzikler, danslar belirlenmiştir. Çalışmamız kapsamında ayrıca operanın tarihçesi ele alınmıştır. Yaptığımız araştırma kapsamında eserin dört perde altı sahne olarak yazıldığı, eserin librettosunun Kırgızca, nota kitabının Kırgızca ve Rusça olduğu belirlenmiştir. Çalışmamızda operanın konusu, sahnelerin içerikleri, eserde yer alan karakterler, karakterlerin ses grupları da tespit edilmiştir. Çalışmamızda Ayçürök operasında Kırgızlara ait geleneksel halk dansları, “Kiyiz”, “Mendillerle Dans”, “Caş Kerbez”, “Çobanların Dansı” “Rüya” “Kızlar” vd. geleneksel Kırgız müzik aletlerinin (Komuz, ağız komuz) kullanıldığı tespit edilmiştir. Ayrıca sahne tasarımında ve kostümlerinde Kırgızlara ait maddi kültür unsurlarının kullanılarak sahne tasarımının yapıldığı belirlenmiştir. Sanatçılarının kıyafetlerinde de Kırgızlara ait kadın ve erkek kıyafetlerinin, başlıklarını, “Ak kalpak”, “Eleçek”, “Kaftan”, “Tebetey” kullanıldığını tespit edilmiştir. Sonuç olarak; “Ayçürök” operasında Kırgızlara ait kültürel unsurlar açıkça eserde yer almaktadır. Bu sayede Kırgızların sonraki kuşaklara kültürel unsurlarını aktarmak için opera sanatını kullanmaya başladığı, bunun ilk örneğinin de Ayçürök Operası olduğu sonucuna ulaşılabilir. Araştırmadaki temel amaç, ele alınan tüm konu başlıkları sayesinde 2024 yılında hâlâ sahnelenmekte olan Türk Dünyası ortak kültürel mirası olan “Ayçürök” operasının evrensel ve ulusal boyutta önemini vurgulamak, akademik müzik dünyasına tanıtmaktır.

Keywords

Ayçürök Operası, Semetey Destanı, Kırgız Operası, Kültürel Unsurlar, Folklor

“AYCHUROK” OPERA WRITTEN INSPIRED BY THE KYRGYZ EPIC SAGA SEMETEY

Abstract

In the research, the opera "Ayçürök", which was written, composed and staged in Kyrgyz in 1939, bearing the cultural characteristics of the Kyrgyz people, was discussed. Ayçürök" was written while the Kyrgyz people were living under the rule of the Soviet Union. "Ayçürök" continued to be staged after the Kyrgyz people left the union and became an independent state. Kyrgyzstan became a seceding state from the Soviet Union. Ayçürök opera has been staged for 85 years. The Opera Ayçurök takes its subject from the "Semetey" section of the Kyrgyz Manas Epic Trilogy. "Ayçürök" derives its cultural origin from the epic saga tradition of the Turkish World. "Ayçürök" is the most basic, pivotal character of the epic Semetey saga and has extraordinary features. The scope of the research, literature, and archive search was determined. The opera's libretto was written in Kyrgyz in 1939, and the musical score was written in Kyrgyz and Russian in 1958. Within the scope of the research, it was determined that the work was written as four acts and six scenes, the libretto of the work was in Kyrgyz, and the musical score was in Kyrgyz and Russian. In the study, the subject of the opera, the contents of the scenes, the characters in the work, and the voice groups of the characters were also determined. In our study, traditional folk dances of the Kyrgyz people in the Ayçurök opera, “Kiyiz”, “Dance with Handkerchiefs”, “Caş Kerbez”, “Dance of the Shepherds”, “Dream”, “Girls” etc. It has been determined that traditional Kyrgyz musical instruments (Komuz, mouth komuz) were used. In addition, it was determined that the stage design was made by using Kyrgyz material culture elements in the stage design and costumes. It has been determined that Kyrgyz women's and men's clothes, headdresses, "Ak Kalpak", "Eleçek", "Kaftan", "Tebetey" were used in the clothes of the artists. In conclusion; In the opera "Ayçurök", Kyrgyz cultural elements are clearly included in the work. The primary purpose of the research is to emphasize the universal and national importance of the opera "Ayçürök", a shared cultural heritage of the Turkish World, which is still being staged in 2024, thanks to all the topics discussed, and to introduce it to the academic music world.

Keywords

Aichurok Opera, Epic Semetey, Kyrgyz Opera, Cultural Elements, Folklore

References

• Başgöz, İ. (1998). Dede Korkut Destanı’nda epitetler. Milli Folklor, 37, 23-35. https://www.millifolklor.com/PdfViewer.aspx?Sayi=37&Sayfa=22
• Baygaziev, S. (2002). XX kılımdagı Kırgız dramaturgiyasının tarıhı. Uluttuk Akademiyası.
• Buridniy, D.L. (1959). Teatralnaya iskusstvo Kirgizii. İzdatelstvo “Znanie”.
• Cakıpbekov, A. (2015). Cusup Turusbekov (Cilt 5). İmak Ofset.
• Çankaya, S. (2014). Kırgız sözlüğü. Bilge Kültür Sanat.
• Çeribaş, M. (2012). Kırgız Türklerinde Manasçılık geleneği ve Manasçılar. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Feyzioğlu, N. (2006). Türk Dünyası’nda ve Anadolu’da kopuz, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 31, 233-246. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunitaed/issue/2870/39240
• Gorina, İ.V. (2009). İstoria stanovleniya Kırgızskogo muzıkalyu- dramatiçeskogo teatra. Vestnik KRSU, 9, 5. 28-32.
• Gümüş, E.O., &, Çobanoğlu,Ö. (2024). Kırgız Epik Destan geleneğinin tiyatro sanatına yansıması: Cañıl Mırza Destanı ve kukla tiyatrosu örneği. Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Bölümü Dergisi 38-49. https://doi.org/10.26650/jtcd.1432027
• Istoriya povsednevnosti. (2024). RAPP (literaturnaya gruppa), http://www.el-history.ru/node/568 adresinden 22. Nisan. 2024 tarihinde alınmıştır.
• İdil, A. (2012). Yerel kaynaklara göre Kırgız tarihi. Avrasya.
• Karıpkulov, A. (1995). Manas ensiklopediya. Muras.
• Lvov, N. (1953). Kırgızskii Teatr. İskustva. Muratova, A.M., & Artıkov, K.C. (2018). Muzıka. Bişkek.
• Rabinoviç, D. (1939). Ayçürök, Sovetsoe İskusstvo, 47, 627, 1-4.
• Reich, K. (2002). Türk boylarının destanları. (M. Ekici, Çev.). TDK Yay.
• Stenogramma. (2024). Rossiyskaya assotsiatsiya proletarskikh pisateley (RAPP), https://stenogramma.imli.ru/organizations/rossijskaya-associaciya-proletarskih-pisatelej-rapp/ adresinden 22. Nisan. 2024 tarihinde alınmıştır.
• Süper.kg. (2024). 26. May. 1939. Cılı Moskova Kırgız iskusstvosunun 1. Dekadası baştalgan, https://www.super.kg/jylnaama/event/733 adresinden 15 Ocak 2024 tarihinde alınmıştır.
• Temur, N. (2011). Folklor ve ideoloji. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü. Tkaçenko, T. (1954). Ruskiiy tansey. İskusstvo.
• Uçar, S. (2015). Rus Tiyatrosunun halk kültüründeki kaynakları. İdil. 4.16 1-16. https://dx.doi.org/10.7816/idil-04-16-09
• Unesco. (2013). Kyrgyz epic trilogy: Manas, Semetey, Seytek, https://ich.unesco.org/en/RL/kyrgyz-epic-trilogy-manas-semetey-seytek-00876 adresinden 15 Ocak 2024 tarihinde alınmıştır.
• Vinnikova, V. (1958). Ay-Çürök. Gosudarstvennoe Muzıkalnoe İzdatelstvo.
• Yudahin, K, K (2011). Kırgız sözlüğü, TDK Yayınları.