DASKYLEION’DA TAŞ KAPLAR

Yıl 2007, Sayı: 15, 13 - 58, 01.05.2007

Hakkı Fahri Özdemir

Öz

Anadolu kültür tarihinde özel bir değere sahip Akhaemenid taş kap (jasper) sanatı, üslup kökenini ve gelişimini Lydia taş kap sanatına borçludur. Sanatın odak noktasında, ilk örneklerin üretildiği başkent Sardeis bulunmaktadır. Uşak-İkiztepe Tümülüsü örneğinin yarattığı karmaşayı, diğer bir öncü Lydia merkezi olan Daskyleion yapımları çözmüştür. Daskyleion, Sardeis’ten sonra Anadolu’da jasper kapların üretildiği ikinci merkez konumundadır. Yüksek Pers yaşam standartlarının gerektirdiği ölçüde, Akhaemenid zengin sınıfının kullandığı lüks yapımlar, statü simgesi ve soyluluk işareti olarak benimsenmiştir. Pers Büyük Kralı’nın ve Zoroastrian Magosların kullandığı taş kaplar ve mortarlar ile havanelleri, satraplar
ve rahipleri (magos) tarafından kullanılmıştır. Bulundukları coğrafyada etkin ve
güçlü olma iddiasında olan yayılmacı kültürler, taş kapların ihtişamına ve gücü
simgelemedeki sembolik değerine, zarafetine kapılarak onlardan diplomatik
ilişkilerinde armağan olarak yararlanmış olmalıdırlar

Anahtar Kelimeler

Daskyleion, Sardis, Persler, Taş Kaplar, Akhaemenid Taş Kap Ekolü, Lydia Taş Kap Ekolü, Zoroastrianizm

The Stone Vessels At Dascyleion

Öz

The Stone Vessels At DascyleionAchaemenid Stone Vessel Craftsmanship (jasper), which has great importance for the cultural history of Anatolia, draws its style and origin from Lydian Stone Vessel Craftsmanship. The center of this craftsmanship is the capital city Sardis, where the first samples were produced. The chaos caused by the Usak-Ikiztepe Tumuli was resolved by the Dascyleion works, another leading center of Lydia. Besides Sardis, Dascyleion is the second center in Anatolia where, jasper vessels were produced. The luxury products used by the Achaemenian wealthy citizens, who had proportionate life standarts as the high life standards of Persians, were symbols of status and nobleness. The stone vessels, mortars and pestles used by the Great King of Persia and Zoroastrian Priests were also used by the governors and priests of the governship (magos). Due to their magnificence, gracefulness, and symbolic value of power, stone vessels were used as gifts in diplomatic relations by imperial cultures claiming to be efficient and powerful in their geography

Anahtar Kelimeler

Dascyleion, Sardis, Persians, Stone Vessels, Achaemenian Stone Vessel Craftsmanship, Lydian Stone Vessel Craftsmanship, Zoroastrianism

Kaynakça

• Akurgal 1956a Akurgal, E., “Ergili-Daskyleion Kazısı”, Belleten XX/78, 335.
• Akurgal 1956b Akurgal, E., “Les Fouilles de Daskyleion, Kyzikos ve Ergili Araştırmaları”, Anadolu/Anatolia 1, 20-24, lev. VII-IX, XI, b, XII.
• Akurgal 1956c Akurgal, E., “Recherches faites à Cyzique et à Ergili”, Anadolu/ Anatolia 1, 15-24.
• Akurgal 1956d Akurgal, E., “Fouilles de Phocée, de Kymé et de Daskyleion”, Anadolu/Anatolia 1, 1-51, lev. 1-12.
• Akurgal 1957 Akurgal, E., “Ergili Kazısı”, Belleten XXI/84, 350.
• Akurgal 1958 Akurgal, E., “Ergili Kazısı ve Kyzikos Çalışmaları”, Belleten XXII/88, 632-633.
• Akurgal 1959 Akurgal, E., “Ergili Kazısı”, Belleten XXIII/92, 692.
• Akurgal 1960 Akurgal, E., “Ergili ve Çandarlı (Pitane) Kazıları”, Belleten XXIV/96, 712-713
• Akurgal 1961 Akurgal, E., Die Kunst Anatoliens von Homer bis Alexander, Berlin.
• Akurgal 1966 Akurgal, E., “Griechisch-Persische Reliefs aus Daskyleion”, IranAnt VI, 147-156, lev. XXXIV-XXXIX.
• Akurgal 1967 Akurgal, E., “Ergili Kazıları”, IV. TürkTKB, 32-33.
• Akurgal 1974 Akurgal, E., “Zur Datierung der Grabstelen aus Daskyleion”, Mansel’e Armağan (Mélanges Mansel), 967-970, lev. 363-368.
• Akurgal 1978 Akurgal, E., Ancient Civilizations and Ruins of Turkey, İstanbul.
• Akurgal 1997 Akurgal, E., Griechische und Römische Kunst in der Türkei, München.
• Akurgal 1999 Akurgal, E., Eski Çağda Ege ve İzmir, İzmir.
• Ateşlier 1992 Ateşlier, S., Daskyleion Kösemtüğ Tümülüsü Mimarisi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir.
• Bakır 1989 Bakır, T., “Daskyleion”, XI. Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu Bildiri Özetleri, 29-30.
• Bakır 1990 Bakır, T., “Daskyleion 1989 Kazıları”, XII. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu Bildiri Özetleri, 33-34.
• Bakır 1991a Bakır, T., “A Phrygian Inscription Found at Daskyleion”, Müze 4, 60-61.
• Bakır 1991b Bakır, T., “Daskyleion 1990”, XIII. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu Bildiri Özetleri, 18-19.
• Bakır 1991c Bakır, T., “Daskyleion”, Höyük I, 75-84, res. 1-18.
• Bakır – Gusmani 1991
• Bakır, T. – Gusmani, R., “Eine neue phrygische Inschrift aus Daskyleion”, EpigrAnat 18, 157-164, lev. 19.
• Bakır 1993 Bakır, T., “Daskyleion’da Eski Eser Kaçakçılığı ve Tahribatı”, DTCFD 36/9, 291-295.
• Bakır – Gusmani 1993
• Bakır, T. – Gusmani, R., “Graffiti aus Daskyleion”, Kadmos 32, 135-144.
• Bakır 1994 Bakır, T., “Anadolu Pers Sanatı ve Daskyleion Satraplığı”, AnadoluKonf 1993, 24-30.
• Bakır 1995 Bakır, T., “Archäologische Beobachtungen über die Residenz in Daskyleion”, Pallas 43, 269-285.
• Bakır-Akbaşoğlu 1997
• Bakır-Akbaşoğlu, T., “Phryger in Daskyleion”, Frigi e Frigio, Attidel 1. Simposio Internaziole Roma, 16-17 ottobre 1995. A cura di
• R. Gusmani, M. Salvini, P. Vannicelli, Roma, 229-238.
• Bakır – Polat 1999 Bakır, T. – Polat, G., “Daskyleion 1997”, XX. KST 1, 577-582.
• Bakır 2001 Bakır, T., “Die Satrapie in Daskyleion” Achaemenid Anatolia PHIANS XCII, 169-180
• Bakır – Tanrıver – Gürtekin-Demir 2002
• Bakır, T. – Tanrıver, C. – Gürtekin-Demir, G., “Daskyleion 2001”, 24. KST 1, 491-500.
• Bakır 2003 Bakır, T., “Daskyleion (Tyaiy Drayahya) Hellespontine Bölgesi Akhaemenid Satraplığı”, Anadolu/Anatolia 25, 1–26.
• Bakır – Erdoğan – Bulut – Yıldızhan 2003
• Bakır, T. – Erdoğan, A. – Bulut, H. – Yıldızhan, H., “Daskyleion 2002 Yılı Kazı Çalışmaları”, 25. KST 1, 311-318.
• Bakır 2004 Bakır, T., “Daskyleion’da Phrygler”, (eds. T. Korkut – H. İşkan – G.
• Işın) 60. Yaşında Fahri Işık’a Armağan, Anadolu’da Doğdu, Festschrift für Fahri Işık zum 60. Geburstag, İstanbul, 55–67.
• Bittel 1953 Bittel, K., “Zur Lage von Daskyleion”, AA 1953, 1-16.
• Bosworth 1980 Bosworth, A. B., A Historical Commentary on Arrian’s History of Alexander I., Oxford.
• Boucharlat 1997 Boucharlat, R., “Susa under Achaemenid Rule”, Mesopotamia and Iran in the Persian Period: Conquest and Imperialism 539-331 BC., 54-67.
• Boyce 1982 Boyce, M., A History of Zoroastrianism 2: Under the Achaemenians (Handbuch der Orientalistik 1.8.1.2.2A) Leiden.
• Bozkurt 1985 Bozkurt, R., Mineral El Tanıma Kitabı, Eskişehir.
• Breasted 1936 Breasted, J. H., Geschichte Ægyptens, Vienna.
• Cameron 1973 Cameron, G. G., “The Persian Satrapies and Related Matters”, JNES 32, 47-56.
• Casanova 1991 Casanova, M., La Vaiselle d’albatre de Mésopotamie, d’Iran et d’Asie Centrale aux III. et II. Millénaires Avant J.-C., Paris.
• Coşkun 2004 Coşkun, G., “Daskyleion’da Bulunan M.Ö. 5. Yüzyıl Siyah Firnisli Attika Seramikleri”, Olba X, 89-134.
• Coşkun 2005 Coşkun, G., Daskyleion’da Orta Akhaemenid Dönem, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İzmir.
• Coşkun 2006a Coşkun, G., “Daskyleion’dan Bir Akhaimenid Kase”, ASanat 122, 51–62.
• Coşkun 2006b Coşkun, G., “Daskyleion’da M.Ö. 4. Yüzyıl Siyah Firnisli Attika Seramikleri” Olba XII, 83–114.
• Çevirici 2006 Çevirici, F., “Zoroastrianizm’in Ortaya Çıkışı ve Yayılımı”, ASanat 122, 63–72.
• Çiftçi 2003 Çiftçi, E., Yer Bilimleri Teknik Terimler Sözlüğü, İngilizce-Türkçe, Niğde.
• Dandamaev – Lukonin 1989
• Dandamaev, M. A. – V. G. Lukonin, The Culture and Social Institutions of Ancient Iran, Cambridge.
• Dedeoğlu 2003 Dedeoğlu, H., The Lydians and Sardis, İstanbul.
• Dinç 1993 Dinç, R., Lydia Tümülüsleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İzmir.
• El-Khauli 1978 El-Khauli, B-R. H., Egyptian Stone Vessel, Predynastic Period to Dynasty III, Mainz/Rheim.
• Francfort 1983 Francfort, H.-P., “Excavations at Shortughai in Northeast Afghanistan” AJA 87/4, 518-519.
• Frankfort 1989 Frankfort, H., The Art and Architecture of the Ancient Orient, London.
• Ghirshman 1964 Ghirshman, R., Iran, Protoiranier, Meder, Achämeniden, München.
• Graf 1994 Graf, D. F., “The Persian Royal Road System”, H. Sancisi-Weerdenburg-A. Kuhrt-M. C. Root (eds.), AchHist VIII, 167-189.
• Gray – Cary – Litt 1969
• Gray, G. B. – M. Cary – D. Litt, “The Reign of Darius, The Satrapies”, CAH IV/7/4, The Persian Empire and The West, Cambridge, 194-201.
• Gray – Litt 1969 Gray, G. B. – Litt, D., “The Foundation and Extension of The Persian Empire, The Work of Cambyses and Darius in Egypt”, CAH
• IV/1/5, The Persian Empire and The West, Cambridge, 20-25.
• Greenewalt – Cahill – Dedeoğlu – Herrmann 1990
• Greenewalt, C. H., Jr. – N. D. Cahill – H. Dedeoğlu – P. Herrmann, “The Sardis Campaign of 1986”, BASOR Supplement 26, 137-177.
• Greenewalt – Rautman – Cahil 1987
• Greenewalt, C. H., Jr. – M. L. Rautman – N. D. Cahill, “The Sardis
• Campaign of 1985”, Preliminary Reports of ASOR-Sponsored Excavations 1982-85, BASOR Supplement 25, 55-92.
• Grimal 1997 Grimal, N., A History of Ancient Egypt, Oxford.
• Gülensoy 1968 Gülensoy, H., “Türk Alünitlerinin Termogravimetrik ve Mikrokalorimetrik Metotlarla Etüdü ve Piroliz Ürünlerinin Suda ve Sülfat Asidindeki Çözünürlüklerinin Tespiti” Maden Tetkik ve Arama Dergisi 71, 93-128.
• Hallock 1969 Hallock, R. T., Persepolis Fortification Tablets (OIP 92), Chicago. Kent 1953 Kent, R. G., Old Persian: Grammar, Texts, Lexicon, (AOS 33)/2, New Haven.
• Klein – Hurlbut 1993 Klein, C. – C. S. Hurlbut, Jr., Manual of Mineralogy, New York.
• Klemm 2004 Klemm, R., “Stone and Quarries”, Egypt The World of the Pharaohs, Königswinter, 410-415. Koçu – Korkmaz 2003
• Koçu, N. – S. Z. Korkmaz, “SiO2” Özellikli Hammaddelerin Farklı Isıl İşlemler Karşısındaki Davranışları ve Özelliklerinin Araştırılması”, III. Uluslararası Eskişehir Pişmiş Toprak Sempozyumu
• Bildiriler Kitabı, 16-30 Haziran 2003 Eskişehir-Türkiye, 367-373.
• Lamberg-Karlovsky 1971
• Lamberg-Karlovsky, C. C., “The Proto-Elamite Settlement at Tepe Yahya”, Iran IX, 87-96.
• Lewis 1990 Lewis, D. M., “The Persepolis Fortification Texts”, H. SancisiWeerdenburg-A. Kuhrt (eds.), AchHist IV, 1-6.
• Lucas 1934 Lucas, A., Ancient Egyptian Materials – Industries, London.
• Meriç 2003 Meriç, R., Metropolis, Ana Tanrıça Kenti, İstanbul.
• Nylander 1970 Nylander, C., Ionians in Pasargadae, Uppsala.
• Nylander 1977 Nylander, C., “Greek and Lydian Craftsmen in Achaemenid Persia”, Atti Del 16 Congresso Di Storia Dell’Architettura, Atene, 1969, Roma, 141-145.
• Nylander 1979 Nylander, C., “Achaemenid Imperial Art”, M. T. Larsen (eds.)
• Power and Propaganda. A Symposium on Ancient Empires (Mesopotamia: Copenhagen Studies in Assyriology 7), Copenhagen, 345- 359.
• Nylander 1991 Nylander, C., “The Toothed Chisel”, ArchCl 43, 1037-1052.
• Oates 2004 Oates, J., Babil, (çev. F. Çizmeli), Ankara.
• Olmstead 1948 Olmstead, A. T., History of the Persian Empire, Chicago.
• Özdemir 2005 Özdemir, H. F., Daskyleion ve Yeniköy Bayırı 1 Numaralı Tümülüsü Taş Kapları, (Yayınlanmamış Lisans Tezi), Erzurum.
• Özdoğan 1988 Özdoğan, M., “1987 Yılı Edirne ve Balıkesir İlleri Yüzey Araştırması” VI. AST, 571-590.
• Özdoğan 1991 Özdoğan, M., “1989 Yılı Marmara Bölgesi Araştırmaları ve Toptepe Kazısı” XII. KST, 345-375.
• Özgen – Öztürk 1996
• Özgen, İ. – J. Öztürk, Heritage Recovered The Lydian Treasure, İstanbul.
• Özgenç 1993 Özgenç, İ., “Şaplıca (Şebinkarahisar – Giresun) Alünit Yatağının
• Jeolojisi Ve Alünit Oluşumuna Kükürt İzotop Verileri İle Bir Yaklaşım” Türkiye Jeoloji Bülteni 36, 25-36.
• Özgenç 1999 Özgenç, İ., “Şebinkarahisar (Giresun) Bölgesi Sülfidli ve Sülfatlı Cevherlerinde Kükürt İzotopları”, Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Fen ve Mühendislik Dergisi 1/1, 65-72.
• Polat 1998 Polat, G., Anadolu Akhaemenid Dönemi Plastik Eserleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İzmir. Ratte 1989 Ratte, C. J., Lydian Masonry, California.
• Ratté 1994 Ratté, C., “Archaic Architectural Terracottas from Sector ByzFort at Sardis” Hesperia 63/3, 361-390.
• Remage – Remage 1971
• Remage, A. – N. H. Remage, “The Siting of Lydian Burial Mounds”, Studies to George M. A. Hanfmann, Mainz, 143-160, lev. 34-37.
• Root 1979 Root, M. C., The King and Kingship in Achaemenid Art: Essay on the Creation of an Iconography Empire, (Acta Iranica 19), Leiden