Knidos Yuvarlak Tapınak Terası Pişmiş Toprak Adak Protomları (The Terracotta Votive Protoms from the Round Temple Terrace at Cnidus)

Yıl 2021, Cilt: XXIX Sayı: XXIX, 189 - 226, 31.05.2021

Mustafa Şahin

Öz

Bu makalede, Karia Bölgesi’nin önemli kıyı kentlerinden birisi olan ve günümüzde Muğla
İli, Datça İlçesi’nde yer alan Knidos Antik Kentinde, A.B.D. kökenli arkeolog Iris C. Love başkanlığında 1967 yılında başlayan kazılarda, ‘Yuvarlak Tapınak Terası’ olarak adlandırılan alanda
gün ışığına çıkartılan 55 adet pişmiş toprak kadın protomları tipolojik, kronolojik, ikonografik
ve ikonolojik açılardan irdelenmektedir. Yarım figür ve büstlerden oluşan adak protomları Batıda
Güney İtalya’ya kadar geniş bir coğrafyaya yayılmış olmasına karşın bunların toplu bir şekilde
yayınlandıkları kazı buluntuları yok denecek kadar azdır. Bu nedenle de fazla bilinmemektedirler.
Farklı yedi tip belirlenen kadın protomları Geç Arkaik Dönemden başlayıp, MÖ 4. yüzyılın sonlarına kadar süreklilik göstermektedir. En fazla adandıkları dönem MÖ 5. yüzyıldır. Yarım figür
şeklindeki protomlar MÖ 6. yüzyılın ikinci yarısında, büst şeklinde olanlar ise MÖ 5. yüzyılın
ortalarına doğru ortaya çıkmıştır. Baş örtüleri ve halka küpeler gibi ortak özelliklerin aynı buluntu grubunda farklı tiplerde karşımıza çıkması bunların ortak atölyede üretilmiş olabileceklerini
düşündürmektedir. Ancak elimizde yeterli malzemenin olmaması Knidos’ta olası bir pişmiş toprak figürin üretim atölyesinin bulunduğunu ileri sürmemize engel olmaktadır. Yuvarlak Tapınak
Terası’nda inşa edilen ilk yapı MÖ geç 4. yüzyıla tarihlenmektedir. Asıl yapı programının ise MÖ
3. yüzyılın ikinci yarısında başladığı tahmin edilmektedir. Ancak pişmiş toprak figürinler MÖ 6.
yüzyılın ikinci yarısından başlayarak karşımıza çıkmaktadır. Bu durumda alanın ilk evresinde
terasta bir açık hava kült alanı düşünmek olasıdır. Terasın merkezinde yer alan ve girişi mağara
ağzı şeklinde düzenlenen kaya yarığı, ilk evrede saygı gören kültün merkezinde bir mağaranın
bulunduğuna işaret etmektedir. Kadın protomları şimdiye kadar iddia edildiği gibi tanrıları değil
de onları kült alanına adayan kadınları nitelemiş olmalıdır. Terasta bulunan pişmiş toprak adak
figürinler arasında ağırlıkla emekleyen veya yeni yürüyen çocukların, adolesan çağında gençlerin,
müzisyenlerin, dans edenlerin ve gelinlerin bir arada bulunması, burada yeni yuva kurma ve çocuk
yetiştirme ile ilgili bir kültün varlığına işaret etmektedir. Bu nedenle Knidos’taki alanın MÖ 4.
yüzyıla kadar devam eden ilk evresinde, Nymphelerin de dahil olduğu, kadınlar ile ilgili bir kült
saygı görmüş olmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Karia, Knidos, Yuvarlak Tapınak Terası, Pişmiş Toprak, Nymphe, Protom, Büst

Kaynakça

• Tavukçu 1999 Tavukçu, A. Y., Troas Bölgesi Terrakotta Figürinleri (İ.Ö. 1375-İ.S.395), Atatürk Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum. Topcu 2010 Topcu, Y. S., Oylum Höyük Terrakotta Figürinleri, Atatürk Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum