Muğla, Seydikemer’de İkonoklast Bezemeli Bir Mağara Şapeli: Bahattin Samanlığı

Yıl 2024, Cilt: 32 Sayı: XXXIII, 173 - 192, 08.04.2024

Hatice Özyurt Özcan

Öz

Muğla ili, Seydikemer İlçesine bağlı Bayır köyünün 10 km. batısında bulunan Naldöken kayası mevkiinde, kuzeyindeki ovaya doğru bir cephe oluşturacak şekilde sıralı bir kaya kütlesi uzanmaktadır. Kaya kütlesinin en alt bölümünde halk arasında “Bahattin Samanlığı” olarak anılan, dairesel bir düzenlemeye sahip, girişi geniş bir açıklıktan oluşan, doğal bir oyuk yer almaktadır. Hiçbir ekleme yapılmadan kullanılmış olan bu doğal oyuğun içerisi, üst örtüden başlayarak zeminden 1m yüksekliğe kadar, fresko tekniğinde yapılmış figüratif olmayan bir resim programıyla bezenmiştir. Tamamı is tabakası ile kaplı olan üst örtüyü, çift şeritli dairesel bir formun çevrelediği kalan izlerden anlaşılmaktadır. Dairesel formun alt bölümünü, içerisinde geometrik düzenlemelerin bitkisel motiflerle bezendiği bir bordür dolanmaktadır. Bordürün alt kısmın da, şeritlerle birbirinden ayrılmış içleri haç, bitkisel ve geometrik düzenlemelerden oluşan farklı formlarda yapılmış 6 pano yer almaktadır. Panolardan 3’ü bütünüyle, diğer 3’ü ise kısmen mevcuttur. Bu bölümün alt sırasının kuzeybatısında haç, bitkisel motif ve yazıt, güneydoğusunda ise kısmen korunmuş geometrik süslemeler, mekânın son bezeme kuşağının iki ayrı panosunu oluşturmaktadır. Bahattin Samanlığı Mağarasında, iç mekânı kaplayan duvar resimlerinin korunmuş bölümlerinde haç, bitkisel ve geometrik motiflerin yanı sıra yazıtların da yer aldığı anikonik bir bezeme programı uygulanmıştır. Diğer İkonoklastik örneklerde olduğu gibi bezemede hâkim unsur haç- tır. Haç sembol olarak, en erken tarihlerden itibaren bereket, ölümsüzlük, hayat, ruh gibi bulunduğu kültürlere göre anlamı değişen yaygın bir kullanım göstermiştir. Bahattin Samanlığı kaya oyuğunun duvar resimlerinde, haç motifinden sonra en yaygın süslemeyi, bazı panolarda haç motiflerinin etrafında, bazılarında tek başlarına yer yer de stilize bitkisel motifleri eşlikçi olarak kullanan geometrik formlar oluşturmaktadır. Haç kültü gibi geometrik ve bitkisel süsleme repertuarı da ikonoklazma çağına özgü değildir. İncelediğimiz ikonoklast dönem özellikleri taşıyan resimlerle motif ve üslup özellikleri açısından benzerlikler göstermekle birlikte, yazıtlardaki harf karakterleri, ilk evreye ait resimlerin de anikonik motiflerden oluştuğuna işaret eden haç ve motif kalıntıları, Bahattin Samanlığındaki duvar resimlerinin ikonoklazmanın öncesi ya da ikonoklastik akımın ilk evresini oluşturan 7.yüzyılın başlarından 8.yüzyılın başlarına kadarki bir dönem içinde yapılmış olabileceğine işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

İkonoklast, Fresko, Haç, anikonik, Seydikemer, Mağara Şapel, Muğla

Kaynakça

• Albayrak 2004 Albayrak, K., “Dinsel Bir Sembol Olarak Haçın Tarihi”, Dinî Araştırmalar Dergisi 7/19, 105-129.
• Alchermer 1997 Alchermes, J. D., “The Bulgarians”, The Glory of Byzantium, (ed. C. Evans – W. D. Wixom), New York.
• Altınkaynak 2006 Altunkaynak, S., “Ürgüp Cemil Köyü Keşlik Manastırı Kiliseleri Duvar Resimleri”, Erciyes Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri.
• Brown 2000 Brown, P., Geç Antikçağda Roma ve Bizans Dünyası (çev. T. Kaçar), İstanbul.
• Buchwald 1992 Buchwald, H., “The Geometry of Middle Byzantine Churches”, Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik 42, 293-321.