Bir Sosyal Bilim Olarak Tıp Ya da Sağlığın Sosyal Belirleyicileri

Year 2024, , 18 - 29, 30.06.2024

İslam Can

https://doi.org/10.58632/olgusos.1480922

Abstract

Modern tıp anlayışı bugünün sağlık ve hastalık sistemleri üzerinde güçlü bir egemenliğe sahiptir. Modern tıbbın inşa ettiği bu iktidar, onu sorgulanamaz hale getirerek adeta bir “bilim kilisesi”nin kurulmasına neden olmuştur. Modern tıp biyolojiye fazlasıyla önem vermekte, sağlık ve hastalığın psikolojik, sosyal, kültürel ve ekonomik yönlerini göz ardı etmektedir. Halbuki bugünün en önemli sağlık problemlerinin temel nedeni, biyolojik ve genetik etkenlerden ziyade insan davranışlarına, alışkanlıklara ve yaşam tarzlarına bağlı nedenlerdir. Dolayısıyla tıp aslında uygulamalı bir bilim dalı olduğu kadar, sağlık/hastalık ve toplum ilişkisi göz önünde tutulduğunda, aynı zamanda bir sosyal bilim dalıdır. Bu perspektiften ele alındığında günümüz toplumlarının karşı karşıya kaldığı sağlık risklerinin “sosyal epidemiyoloji”sine odaklanılması önem arz etmektedir. Bu çalışma, sağlık ve hastalığı sadece biyoloji temelli açıklayan biyo-medikal modelin aksine sosyal etmenlerin de insan ve toplumsal sağlığını önemli ölçüde belirlediğini iddia etmektedir. Bu doğrultuda bu çalışmada, öncelikle tıbbın aynı zamanda bir sosyal bilim olduğu temellendirilmeye çalışılacak, daha sonra ise mikrodan makroya birçok sosyal değişkenin insan ve toplum sağlığına ne ölçüde etki ettiği yapılan birtakım araştırmalarla desteklenerek izah edilecektir. Ayrıca bu çalışma, son dönemlerde yayımlanan sağlığın sosyal belirleyicilerine yönelik çalışmalara da katkı sunmayı amaçlamaktadır.

Keywords

Sağlık, hastalık, tıp, sağlık sosyolojisi

Medicine as a Social Science or Social Determinants of Health

Abstract

The modern understanding of medicine has a strong dominance over today's health and disease systems. This power built by modern medicine has made it unquestionable and led to the establishment of a "church of science". However, this unquestionability does not mean that modern medicine cannot be error-free. This understanding, which is disconnected from the individual's social and cultural environment and sees the patient as a mere machine, is experiencing major crises today. In other words, the issue of health should be addressed not only as a biological issue, but with a social research motivation that centers on the examination of health conditions. Because modern medicine attaches great importance to biology and ignores the psychological, social, cultural and economic aspects of health and disease. However, the main cause of today's most important health problems is due to human behavior, habits and lifestyles rather than biological and genetic factors. Therefore, while medicine is actually an applied science, it is also a social science when the relationship between health/disease and society is taken into consideration. Considered from this perspective, it is important to focus on the "social epidemiology" of the health risks faced by today's societies. This study claims that, contrary to the bio-medical model that explains health and disease solely based on biology, social factors also significantly determine human and social health. In this regard, this study will first try to establish that medicine is also a social science, and then the extent to which many social variables, from micro to macro, affect human and public health will be explained, supported by some research. In addition, this study aims to contribute to recently published studies on social determinants of health.

Keywords

Health, disase, medicine, sociology of health

References

• Adak, N. (2002). Sağlık Sosyolojisi Kadın ve Kentleşme. İstanbul: Birey Yayınları
• Adak, N. (2016). Günümüz Toplumlarında Sağlığa İlişkin Riskler. N. Adak (Ed.). Sağlık Sosyolojisinde Güncel Tartışmalar. (ss. 13-32). Ankara: Nobel Yayıncılık
• Akbal, A. (2008). Sağlığın Değişen Anlamı. A. Kasapoğlu (Ed.). Madalyonun İki Yüzü: Hastalık ve Sağlık. (ss. 39-76). Ankara: Phoenix Yayınları
• Albritton, R. (2014). Obezite ile Açlık Arasında: Kapitalist Gıda Endüstrisi. L. Panitch & C. Leys (Ed.), (U. Haskan, Trans.). Kapitalizmde Sağlık Sağlıksızlık Semptomları içinde (ss. 205-218). İstanbul: Yordam Kitap
• Bartley, M., Ferrie, J. & Montgomery, S. M. (2009). Sağlık ve Emek Piyasası Dezavantajı: İşsizlik, İş Yokluğu ve İş Güvencesizliği. M. Marmot & R. G. Wilkinson (Ed.). Sağlığın Sosyal Belirleyicileri içinde (ss. 98-118). (İ. Kayı & Y. Yasin, Çev.). İstanbul: İnsev Yayınları
• Beck, U. (2011), Risk Toplumu: Başka Bir Modernliğe Doğru. (çev. K. Özdoğan & B. Doğan). İstanbul: İthaki Yayınları
• Blane, D. (2009). Yaşam Seyri, Sosyal Gradyan ve Sağlık. M. Marmot & R. G. Wilkinson (Ed.). Sağlığın Sosyal Belirleyicileri içinde (ss. 72-97). (İ. Kayı & Y. Yasin, Çev.). İstanbul: İnsev Yayınları
• Brunner, E. & Marmot, M. (2009). Sosyal Yapı, Stres ve Sağlık. M. Marmot & R. G. Wilkinson (Ed.). Sağlığın Sosyal Belirleyicileri içinde (ss. 18-44). (İ. Kayı & Y. Yasin, Çev.). İstanbul: İnsev Yayınları
• Cirhinlioğlu, Z. (2001). Sağlık Sosyolojisi. Ankara: Nobel Yayınları
• Cirhinlioğlu, Z., vd. (2013). Dindarlık, Ruh Sağlığı ve Modernite. Ankara: Nobel Yayınları
• Cockerham, W. C. (2011). Health Sociology In A Globalizing World. Política y Sociedad, 48 (2): 235-248.
• Cockerham, W. C. (2022). Sağlığın ve Hastalığın Toplumsal Nedenleri. (E. T. Akı, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları
• Elmacı, N. (2013). Sağlık Antropolojisi: Diyarbakır Örnekleri. Ankara: Siyasal Kitabevi
• Erdoğan, İ. (2013). Erkek Dergilerinde Sağlıklı Erkek Neden İdeal Erkektir? Men’s Health Dergisi’nde Hegemonik Erkeklik ve Popüler Sağlık Söylemi. Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi. 133-154.
• Eryiğit Günler, O. (2016). Toplumsal Cinsiyet, Sağlık ve Hastalık. (E. Tecim, Ed.). Sağlık Sosyolojisi Yazıları içinde (ss. 104-119). İstanbul: Açılım Kitap
• Gönç, T. (2016). Sınıf, Sağlık, Eşitsizlik. N. Adak (Ed.). Sağlık Sosyolojisinde Güncel Tartışmalar (ss. 61-83). Ankara: Nobel Yayıncılık
• Harlak, H. (2016). Geleneksel, Tamamlayıcı ve Alternatif Tıp. N. Adak (Ed.). Sağlık Sosyolojisinde Güncel Tartışmalar içinde (ss. 173-206). Ankara: Nobel Yayıncılık
• Illich, I. (2017). Sağlığın Gaspı. 4. Baskı. (S. Sertabiboğlu, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları
• Kasapoğlu, M. A. (1988). Mesleki Değerlerin Kazanılmasında Eğitimin Etkisi. A.Ü. DTCF Dergisi. 32 (1-2): 85-94.
• Kasapoğlu, M. A. (1999). Sağlık Sosyolojisi Türkiye’den Araştırmalar. Ankara: Sosyoloji Derneği Yayınları
• Kierkegaard, S. (2010). Ölümcül Hastalık Umutsuzluk. 5. Baskı. (M. M. Yakupoğlu, Çev.). Ankara: Doğu-Batı Yayınları
• Küçükşen, K. (2016). Yeni Medyada Sunulan Sağlıklı Yaşam Önerilerinin Toplumsal Cinsiyet Açısından Değerlendirilmesi. (E. Tecim, Ed.). Sağlık Sosyolojisi Yazıları içinde (ss. 129-155). İstanbul: Açılım Kitap
• Marmot, M. & Wilkinson, R. G. (Ed.) (2009). Sağlığın Sosyal Belirleyicileri (İ. Kayı & Y. Yasin, Çev.). İstanbul: İnsev Yayınları
• Marmot, M, Siegrist, J. & Theorell, T. (2009). Sağlık ve İş Yerindeki Psiko-Sosyal Ortam. M. Marmot & R. G. Wilkinson (Ed.). Sağlığın Sosyal Belirleyicileri içinde (ss. 119-153). (İ. Kayı & Y. Yasin, Çev.). İstanbul: İnsev Yayınları
• Nasr, S. H. (2006). İslam ve Bilim, İslam Medeniyetinde Pozitif Bilimlerin Tarihi ve Esasları. (İ. Kutluer, Çev.). İstanbul: İnsan Yayınları
• Odabaş, Z. Y. (2008). Kronik Bronşit ve Astım: Hasta Çocuk ve Yakınlarının Yaşam Kalitesi. A. Kasapoğlu (Ed.). Madalyonun İki Yüzü: Hastalık ve Sağlık içinde (ss. 167-190). Ankara: Phoenix Yayınları
• Piyal, B. (2011). Halk Sağlığına Giriş. B. Piyal (Ed.). Halk Sağlığı içinde (ss. 4-15). Ankara: A.Ü. Uzaktan Eğitim Yayınları
• Porter, R. (2016). Kan Revan İçinde, Tıbbın Kısa Tarihi. 2. Baskı. (G. Koca, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları
• Robertson, A., Brunner, E. & Sheeiham, A. (2009). Gıda Politik Bir Meseledir. M. Marmot & R. G. Wilkinson (Ed.). Sağlığın Sosyal Belirleyicileri içinde. (ss. 200-225). (İ. Kayı & Y. Yasin, Çev.). İstanbul: İnsev Yayınları
• Sontag, S. (1988). Bir Metafor Olarak Hastalık. (İ. Murat, Çev.). İstanbul: BFS Yayınları
• Stansfeld, S. A. (2009). Toplumsal Destek ve Toplumsal Birlik. M. Marmot & R. G. Wilkinson (Ed.). Sağlığın Sosyal Belirleyicileri içinde. (ss. 173-199). (İ. Kayı & Y. Yasin, Çev.). İstanbul: İnsev Yayınları
• Şahin, M. (2018). Sağlığın Sosyal Belirleyicileri Ve Sosyal Politikalar. Ö. E. Koç (Ed.). Türkiye’de sağlık harcamaları ve özel kesim uygulamaları içinde (ss. 47-69). Ankara: Ekin Yayınevi
• Tecim, E. (2016). Sağlık Sosyolojisi: Türkiye’de Gelişimi ve Yeni Yönelimler. E. Tecim (Ed.). Sağlık Sosyolojisi Yazıları içinde (ss. 13-40). İstanbul: Açılım Kitap
• Turner, B. S. (2011). Tıbbi Güç ve Toplumsal Bilgi. (Ü. Tatlıcan, Çev.). Bursa: Sentez Yayıncılık
• Türkdoğan, O. (2006). Toplumsal Yapı ve Sağlık-Hastalık Sistemi. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayınları
• Wadsworth, M. & Butterworth, S. (2009). Erken yaşam. M. Marmot & R. G. Wilkinson (Ed.). Sağlığın Sosyal Belirleyicileri içinde. (ss. 45-71). (İ. Kayı & Y. Yasin, Çev.). İstanbul: İnsev Yayınları
• World Health Organization (WHO). (1998). Health Promotion Glossary. 1998. https://www.who.int/publications/i/item/WHO-HPR-HEP-98.1