The Role of Armenians in Eskişehir's Urbanisation in the 19th Century Ottoman Empire

Year 2024, , 715 - 735, 17.11.2024

Melek Sarı Güven , Nurdan Küçükhasköylü

https://doi.org/10.17822/omad.1482263

Abstract

During the 19th century, the Armenian community played a significant role in the urbanization of Eskişehir within the Ottoman Empire. This article aims to explore the cultural, economic, and artistic impact of Armenians residing in Eskişehir on urbanization. This topic is crucial for studying the social and urban history of Ottoman cities, as Armenians have been an integral part of the Ottoman Empire for centuries. The Armenian quarter has made significant contributions to the identity of the city through its centres of education, entertainment, and worship, as well as its involvement in the meerschaum (lületaşı) trade. However, in the 21st century, the traces of the Armenian culture of the 19th century have disappeared from sight in the city. We research the concept of the Armenian quarter that existed in the past and use various sources to investigate the history of the city.

Keywords

Ottoman Empire, Armenians, Eskişehir, urbanisation, art, city

Project Number

-

19. Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu'nda Eskişehir'in Kentleşmesinde Ermenilerin Rolü

Abstract

19. yüzyılda Ermeni cemaati, Osmanlı İmparatorluğu sınırları içerisinde yer alan Eskişehir'in kentleşmesinde önemli rol oynamıştır. Bu makale, Eskişehir'de yaşayan Ermenilerin kentin kültürel, ekonomik, sanatsal yapısına ve kentleşmesine katkılarını araştırmayı amaçlamaktadır. Ermenilerin yüzyıllardır Osmanlı İmparatorluğu'nun ayrılmaz bir parçası olmasından dolayı, bu konu Osmanlı şehirlerinin sosyal ve kentsel tarihini incelemek için çok önemlidir. Eskişehir Ermenileri ticaret ve yaşam alanları, eğitim kurumları ve ibadet merkezlerinin yanı sıra lületaşı ticaretiyle de şehrin kimliğine önemli katkılar sağlamıştır. 21. yüzyılda şehirdeki 19. yüzyıl Ermeni kültürünün izleri silinmiştir. Bu makalede, Ermeni mahallesi odağında Eskişehir Ermenilerinin şehre katkısı farklı kaynaklar üzerinden aktarılmaktadır.

Keywords

Osmanlı Devleti, Ermeniler, Eskişehir, şehirleşme, sanat, şehir

Ethical Statement

-

Supporting Institution

-

Project Number

-

Thanks

-

References

• Prime Ministry Ottoman Archives (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi)
• Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Kalemi (A.DVN.)
• Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO)
• Dahiliye Mektubi Kalemi (DH.MKT.)
• Dahiliye Muamelat (DH. TMIK.M.)
• Dahiliye Şifre Kalemi (DH. ŞFR.)
• İrade. Adliye ve Mezahib (İ. AZN.)
• İrade Dahiliye (İ. DH.)
• İrade Hariciye (İ.HR.)
• Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF.MKT.)
• Sicill-i Nüfus Tahrirat Kalemi (DH. SN. THR.)
• Metânet newspaper, 1912
• Malumat newspaper, 1895
• Acar, Şinasi. “Bir Köprünün Yaşam Öyküsü.” [The Life Story of a Bridge] Eskişehir Ticaret Odası Dergisi 21, no.93 (Ağustos 2004):16, 27.
• Acer, Zabit. “1311-1320 Hicri Yıllarında Hüdâvendigâr Vilâyetinde Kütahya Sancağı Sâl-namelerinin Transkribesi ve Değerlendirilmesi.” [Transcription and Evaluation of the Yearbooks of the Sanjak of Kütahya in the Hüdâvendigâr Province in the Hijri Years 1311-1320] MS Thesis, University of Dumlupınar, Kütahya, 2000.
• Ainsworth, William Feancis. Travels And Researches In Asıa Mınor, Mesopotamıa, Chaldea, And Armenia. Vol. II. London: John W. Parker, West Strand, 1842.
• Akyüz, Ayfer. “Salnâmelerde Eskişehir.” [Eskişehir in Salnâme] MS Thesis University of Dumlupınar, 2009.
• Albek, Suzan. Dorylaion’dan Eskişehir’e. [Dorylaion to Eskişehir] Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 1991.
• Aydın, Mehmet. “1891-1924 Yıllarında Assomption’un Augustinleri Tarikatının Eskişehir Merkezli Misyonerlik Faaliyetleri.” Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi 7, no.14, (2012): 9-26, 14.
• Babot, Christiane.La Mission des Augustins de l'Assomption a Eski-Chéhir 1891-1924. İstanbul-Strasbourg: Isis Press, 1996.
• Barkley, Henry C. Anadolu ve Ermenistan’a Yolculuk. [Journal to Anatolia and Armenia], trans. Nil Demir, İstanbul: Kesit Yayınları, 2007.
• Batar, Seyran Aktaş. “XVI. Yüzyılda Orta Anadolu Şehirlerinde Ermeni Varlığı.” [Armenians in Central Anatolia in the 16th Century] Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 10, no.2 (Temmuz 2020): 478-492.
• Christiane Babot, La Mission des Augustins de l'Assomption a Eski-Chéhir. 1891-1924, 63.
• Conder, Josiah. The Modern Traveller. Volume III. London: James Duncan, 1830.
• Cuinet, Vital. La Turquie d'Asie: géographie administrative, statistique, descriptive et raisonée de chaque province de l'Asie-Mineure. Tome IV, Paris, 1890-95.
• Ergenç, Özer. “Osmanlı Şehirlerindeki Yönetim Kurumlarının Niteliği Üzerine Bazı Düşünceler.” VII. Türk Tarihi Kongresine Sunulan Bildiriler II (1981): 1270-1280.
• Ergenç, Özer. “Şehir Tarihi Araştırmaları Hakkında Bazı Düşünceler.” [Some Thoughts on Urban History Research,] Belleten 52, no. 203 (1988): 667-683.
• Faroqhi, Suraiya. Osmanlı’da Kentler ve Kentliler. [Cities and Urbanites in the Ottoman Empire] Translated by N. Kalaycıoğlu, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2004.
• Humann, Carl, and Otto Puchstei. Reisen in Kleinasien und Nordsyrien: ausgeführt im Auftrage der Königlichen Preussischen Akademie der Wissenschaften. Berlin, 1890.
• Horváth, Béla. Anadolu 1913. [Anatolia] İstanbul: Türk Vakfı Yayınları, 1997.
• Karpat, Kemal. Osmanlı Nüfusu (1830-1914.) [Ottoman Population] İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2003.
• Kevorkian, Raymond H. and Paul B. Paboudjian. 1915 Öncesinde Osmanlı İmparatorluğu'nda Ermeniler. [Before 1915, Armenians in Ottoman Empire] Translated by Mayda Saris, İstanbul: Aras Yayınevi, 2012.
• Kırlı, Engin. “19.-20. yüzyılda Eskişehir’e Yapılan Göçler.” [Migrations to Eskişehir in the 19th and 20th centuries] MA Thesis., University of Osmangazi, 2001
• Kinneir, Mac Donald. Journey Through Asia Minor, Armenia and Koordistan. London: John Murray, 1818.
• Konukçu, Mehmet and Hatice Büşra Özkan-Kevser Öztürk.1910 Yılında Yayımlanan Eskişehir Gazetesinin İçerik Analizi. Eskişehir: Eti Sosyal Bilimler Lisesi Yayınları, 2013.
• Koylu, Zafer ve Erdinç Utku Can, “1927 Nüfus Sayımına Göre Eskişehir.” [According the 1927 Census Eskişehir] Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, no.68 (Spring 2021): 495- 530.
• Küçükhasköylü, Nurdan, “Eskişehir Ermenileri ve İmar Faaliyetleri.” Anadolu'da Bir Çınar, Prof. Dr. M. Erol Altınsapan 60. Yaş Armağanı, B. Yelda Olcay Uçkan, Editör, (Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2022), 339-350.
• Leake, W illiam Martin. Journal of a Tour in Asia Minor. London: John Murray, 1824.
• Mirakhorian, Manuel. Voyage descriptif dans les provinces arméniennes de la Turquie orientale en 1882. Paris: Société Bibliophile Ani, 2013.
• Moughalian, Sato, Feast of Ashes. Stanford University Press, 2019.
• Ouvré, Henri. Un mois en Phrygie. Paris: E. Plon, Nourrit, 1896.
• Radet, Georges. “En Phrygie, rapport sur une mission scientifique en Asie Mineure.” Nouvelles archives des missions scientifiques et littéraires 6 (1895): 425-594, 431-438.
• Sarıöz, Perihan. Bir Zamanlar Eskişehir .[Once upon a time in Eskişehir] Eskişehir: Esbank Yayınları, 1997.
• Sönmez, Neslihan. “Eskişehir’de Odunpazarı Tarihi Yerleşiminin Fiziksel Gelişimi ve Geleneksel Konut Dokusunda Dizgisel Çözümlemeler.” [Physical Development of Odunpazarı Historical Settlement in Eskişehir and Systematic Analysis in Traditional Housing Texture] PhD diss. İTÜ, İstanbul, 1984.
• Şerif, Ahmet. Anadolu’da Tanin. [Tanin in Anatolia] Ankara: TTK Yayınları, 1999.
• Şişman, Adnan. 20. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti’nde Yabancı Devletlerin Kültürel ve Sosyal Müesseseleri. [Cultural and Social Institutions of Foreign States in the Ottoman Empire in the Early 20th Century] İstanbul: Atatürk Araştırma Merkezi, 2000.
• Texier, Charles. Asie Mineure, description géographique, historique et archéologique des provinces et des villes de la Chersonnèse d'Asie.Paris: Didot Frères, 1862.
• The Missionary Herald, Contain In The Proceedings of the American Board of Commissioners for Foreign Missions with a view of other Benevolent Operations. Vol. LVII. 1 (Boston: Marvin & Son:1861), 241.
• Ulu, Ali, "Eskişehir Kentinin Cumhuriyet Öncesi Mekânsal Gelişimi." [Spatial Development of Eskişehir City Before the Republic] Kebikeç 15 (Spring 2003): 147-154.
• Vailhé, S. “Dorylaeum.” The Catholic Encyclopedia, Volume V (New York: The Encyclopedia Press, 1909), 136.
• Von Diest, Walther. Von Pergamon über den Dindymos zum Pontus mit zwei Karten. Gotha: Perthes, 1889.
• Yakut, Kemal. Modern Eskişehir’in Doğuşu (1923-1938.) [Birth of Modern Eskişehir] Eskişehir: Kebikeç Yayınları, 2015.
• Yazıcı, Atila. “19. Yüzyılda Eskişehir’in Ekonomik Durumu.” [Economic Situation of Eskişehir in the 19th Century] MA. diss., University of Eskişehir, 1997.
• Ziya, Mehmed. Bursa’dan Konya’ya Seyahat. [Travel from Bursa to Konya] Bursa: Yeşil Şehir Kitaplığı, 2009.