Kuzey Afrika’nın Orta Çağ Tarihi Üzerine Rusya’da Yapılan Çalışmalar

Year 2023, Volume: 1 Issue: 1, 33 - 51, 31.07.2023

Yegane Çağlayan

Abstract

Kuzey Afrika’nın Ortaçağ tarihi Rusya’da 19. yüzyılın ortalarından itibaren araştırılmaya başlanmıştır. Rusya’da bu doğrultuda bölgenin İslam öncesi ve İslami dönem siyasi ve ekonomik tarihi, sosyal hayatı ve medeniyeti hakkında kıymetli eserler yazılmıştır. 20. yüzyılın başlarına kadar yapılan çalışmalar ağırlıklı olarak Bizans dönemi ile ilgili olup, bölgenin İslami dönemi daha çok genelleme kitaplarda araştırılmıştır. 1950’li yılların ortalarından itibaren Hilâfet tarihi ile ilgili temel eserler de ortaya çıkmış ve bu eserlerde Kuzey Afrika tarihine daha fazla yer verilmeye başlanmıştır. Bu dönemin bir diğer özelliği de, genelleme çalışmaların yanı sıra doğrudan Fâtımî, Eyyûbî ve Memlük devletlerinin tarihine ait monografilerin ortaya çıkmasıdır.
SSCB’nin dağılmasından sonra, Rusya’da Bizantoloji ve Oryantalistika üzerine yapılan çalışmalarda geçici bir durgunluk yaşanmıştır. 1990’ların sonlarından itibaren Rusya tarih bilimindeki güçlü gelenekler yeniden ortaya çıkmıştır. Son 30 yılda, Kuzey Afrika’nın Ortaçağ tarihinin farklı konulara, özellikle de bölgedeki İslam öncesi sosyal ve dini hayata, Hilâfet fetihlerinin bölge için sonuçları gibi meselelere ait çok sayıda eser yazılmıştır. Bu eserlerin tahlili, Kuzey Afrika tarihi çalışmalarında güçlü gelenekleri olan Rusya tarih biliminin bu alanda büyük meziyetlere sahip olduğunu ve bu eserlerin bilimsel ehemiyetini koruduğunu göstermektedir.

Keywords

Kuzey Afrika, Bizans, Hilâfet, Rusya tarihçileri, Bizantoloji, Doğubilimcilik

Thanks

Emeği geçen herkese teşekkür ediyorum. Ayrıca Derginizde Rusça makalelere de yer verdiğiniz için de teşekkür ediyorum.

Studies in Russia on the Medieval History of North Africa

Abstract

Since the mid-19th century, the medieval history of North Africa has been studied in Russia. Valuable works have been produced on the political and economic history, social life, and civilization of the region during both the pre-Islamic and Islamic periods. Until the beginning of the 20th century, studies mainly focused on the Byzantine period, and the Islamic period of the region was investigated in generalized books. However, since the mid-1950s, basic works on the history of the Caliphate have emerged, and the history of North Africa has been given more attention in these works. Monographs directly focused on the history of the Fatimid, Ayyubid, and Mamluk states, as well as generalization studies, have also emerged during this period.
Following the collapse of the USSR, there was a temporary decline in Byzantinology and Oriental studies in Russia. However, since the late 1990s, Russian historiography has re-emerged with strong traditions. In the last 30 years, numerous works have been written on different subjects of medieval North African history, particularly the pre-Islamic social and religious life in the region, and the consequences of the Caliphate's conquests for the area. An analysis of these works reveals that Russia, with its strong tradition in North African historical studies, has made significant contributions to this field and these works remain scientifically relevant.

Keywords

North Africa, Russian historians, Byzantium, Caliphate, Byzantinology, Oriental Studies

К Вопросу Изучения в России Средневековой Истории Северной Африки

Abstract

Изучение в России средневековой истории Северной Африки начинается с середины XIX века, в это же время были изданы первые работы о политической и экономической истории, общественной жизни и культуре региона византийского и мусульманского периодов. Исследования, проводившиеся до начала XX века, относятся к византийскому периоду Африки, а мусульманский период региона прослеживается в основном в обобщающих работах российских историков. С середины 1950-х гг. появляются фундаментальные труды по истории Халифата, и большое место в этих трудах отводятся истории Северной Африки. Другой характерной особенностью этого периода является появление наряду с обобщающими работами, и монографий, посвященных непосредственно средневековой истории Северной Африки, в том числе истории государств Фатимидов, Айюбидов и мамлюков.
После распада Советского Союза византиноведение и арабистика в России пережили временный застой, но с конца 1990-х гг. начали возродиться сильные научные традиции в исторической науке. За последние тридцать лет было написано большое количество работ, посвященных различным вопросам средневековой истории Северной Африки, особенно общественной и религиозной жизни региона доисламского периода, а также последствиям завоеваний Халифата в Магрибе. Анализ этих работ показывает, что российская историческая наука, имеющая достаточно фундаментальные традиции в изучении истории Северной Африки, оказала большие заслуги этой области, и свою актуальность эти труды сохранили полностью и по сей день.

Keywords

Северная Африка, Византия, Халифат, Российская историография, Византиноведение, Востоковедение

References

• Abramova, İrina, Amvrosova, Marina, Bondarenko, Dmitriy, Volkov, Sergey, Gribanova, Valentina, Deyç, Tatyana, and Morozenskaya, Yevgeniya. “Razvitiye Afrikanistiki v Rossii: İstoria i Sovre”, Konturı Globalnıkh Transformasiy: Politika, Ekonomika, Pravo. 14/ 6 (2021): 298-329. (Rusça).
• Aliyev, Abulfaz (Elçibey) “Gosudarstvo Tulunidov (868-905)”. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Bakü Devlet Üniversitesi, 1969. (Rusça).
• Apak, Adem. Ana Hatlariyla İslam Tarihi. 1. Cilt. Hz. Muhammed (s.a.v.) Dönemi. İstanbul: Ensar, 2021. Arkhiv “Azia i Afrika Segodnya”, https://asaf-today.ru/index.php?dispatch=issues.archive (erişim tarihi: 11.04.2023). (Rusça).
• Asamba, Faride, Belyayev, Yevgeniy, Reysner İgor, and Simonovskaya, Larisa. (ed.). İstoria Stran Zarubejnogo Vostoka v Sredniye Veka. Moskva: İzdatelstvo Moskovskogo Universiteta, 1957. (Rusça).
• Asamba, Faride, Lapina, Zinaida, and Meyer Mikhail. (ed.) İstoria Stran Azii i Afriki v Sredniye Veka. Çast 2. Moskva: İzdatelstvo MGU, 1987. (Rusça).
• Beliaev, Yevgeniy. Arabs, Islam and the Arab Caliphate in the Early Middle Ages. Published by Praeger Publishers, 1969.
• Belyayev, Yevgeniy. Arabı, İslam i Arabskiy Khalifat v Ranneye Srednevekovye. Moskva: Nauka, 1966. (Rusça).
• Bolgov, Nikolay, and Bolgov, Kirill. “Vizantiyskaya Afrika: İstoriçeskiy Fon İoannidı Korippa”, Nauçnıye Vedomosti Belgorodskogo Gosudarstvennogo Universiteta. Seriya İPEİ, 19 /138, Vıpusk 24 (2012): 23-32. (Rusça).
• Bolşakov, Oleg. İstoria Khalifata. Tom 1. İslam v Aravii. 570-633. Moskva: Vostoçnaya Literatura, 1989. (Rusça).
• Bolşakov, Oleg. İstoria Khalifata. Tom 2. Epokha Velikikh Zavoyevaniy. 633-656. Moskva: Vostoçnaya Literatura, 1993. (Rusça).
• Bolşakov, Oleg. İstoria Khalifata. Tom 3. Mejdu Dvukh Grajdanskikh Voyn. 656-696. Moskva: Vostoçnaya Literatura, 1998. (Rusça).
• Bolşakov, Oleg. İstoria Khalifata. Tom 4. Apogey i Padeniye Arabskogo Khalifata. 695-756. Moskva: Vostoçnaya Literatura, 2010. (Rusça).
• Bolşakov, Oleg. Srednevekovıy Gorod Blijnego Vostoka. VII – seredina XIII veka. Moskva: Nauka, 1984. (Rusça). Bosworth, Clifford Edmund. Historic Cities of the İslamic World. Leiden - Boston: Brill Academic Press, 2008. Burganova, Vera. İstoria Stran Azii i Afriki v Sredniye Veka. Kemerovo: Kemerovskiy Gosudarstvennıy Universitet, 2014. (Rusça).
• Çağlayan (Gozalova), Yegane. “O nekotorıkh Voprosakh İzuçeniya İstorii Srednevekovoy Torgovli”, Voprosy İstorii. 10 (1), (2022): 54-61. DOI: 10.31166/VoprosyIstorii202210Statyi30 (Rusça).
• Çağlayan, Yegane ve Çağlayan Erhan. “Rus Tarihçilerinin Eserlerinde Güneydoğu Anadolu’nun Ortaçağ Tarihinin Araştırılmasına Dair (Batman Örneğinde). Uluslararası Batman Sempozyumu Tam Metin Bildiri Kitabı. Batman Üniversitesi Yayınevi, 2022: 26-35.
• Diligenskiy, German. Severnaya Afrika v IV-V vv. Moskva: Nauka, 1961. (Rusça).
• Elçibey, Ebülfez. Tolunoğulları Devleti. İstanbul: Ötüken, 1997.
• Filştinskiy, İsaak. İstoria Arabov i Khalifata. 750-1517. Moskva: Vostok – Zapad, 2006. (Rusça).
• İnstitut Afriki Rossiyskoy Akademii Nauk, https://www.inafran.ru (erişim tarihi: 11.04.2023). (Rusça).
• İsmailov, Rafik. “Gosudarstvo İhşididov (935-969)”. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Bakü Devlet Üniversitesi, 1971. (Rusça). İsmayılov, Rafik. İhşidiler Dövleti. Bakı: Adiloğlu, 2007.
• Kazakov, Mikhail. “Osobennosti İnteryera Severoafrikanskikh Khramov. Stopami Svyatıkh Apostolov: Antiçnost i Khristianstvo v Severnoy Afrike”. Serkovno-İstoriçeskiy Almanakh Smolenskoy Pravoslavnoy Dukhovnoy Seminarii, Smolensk, 2014: 128-133. (Rusça).
• Kazakov, Mikhail. “Severnaya Afrika v Sostave Vizantiyskoy İmperii (533-698). Stopami Svyatıkh Apostolov: Antiçnost i Khristianstvo v Severnoy Afrike”. Tserkovno-İstoriçeskiy Almanakh Smolenskoy Pravoslavnoy Dukhovnoy Seminarii, Smolensk, 2014: 113-121. (Rusça).
• Khosroyev, Aleksandr. İz İstorii Rannego Khristianstva v Egipte. Moskva: Pristsels, 1997. (Rusça).
• Khosroyev, Aleksandr. Pakhomiy Velikiy. İz Ranney İstorii Obşejitelnogo Monaşestva v Egipte. Sankt-Peterburg: Nestor-İstoria, 2004. (Rusça).
• Kovalets, Anna. “Ranneeye Khristianstvo v Egipte: Molçaniye İstoçnikov i Etniçeskiy Aspekt”. Vestnik Pravoslavnogo Svyato-Tikhonovskogo Gumanitarnogo Universiteta, Seriya 3, Filologiya, 4/14 (2008): 26-34. (Rusça).
• Kovalets, Anna. Vliyaniye “Aleksandriyskoy Filosofsko-bogoslovskoy Tradisii na Formirovaniye Rannikh Pamyatnikov Koptskoy Monaşeskoy Literaturı”. Doktora Tezi. Moskovskiy Gosudarstvennıy Universitet Servisa, 2002. https://www.dissercat.com/content/vliyanie-aleksandriiskoi-filosofsko-bogoslovskoi-traditsii-na-formirovanie-rannikh-pamyatnik adresinden erişilmiştir. (Rusça).
• Krivets, Yelena. “Sosialno-politiçeskiye i Religioznıye Posledstviya Zavoyevaniy Egipta v Sredniye Veka”. Uçonıye Zapiski Orlovskogo Gosudarstvennogo Universiteta. Seriya Gumanitarnıye i Sosialnıye Nauki, 2012: 54-59. (Rusça).
• Kulakovski, Yulian. İstoria Vizantii. Tom II-III. Sankt-Peterburg: Aleteya, 1996. (Rusça).
• Rudneva, Maria. “Gorod Aleksandriya v Rannevizantiyskoye Vremya: Problemı Topografii i Naseleniya”. Doktora Tezi. Belgorodskiy Gosudarstvennıy Universitet, 2021. https://www.dissercat.com/content/gorod-aleksandriya-v-rannevizantiiskoe-vremya-problemy-topografii-i-naseleniya adresinden erişilmiştir. (Rusça).
• Rudneva, Maria. “Aleksandriya v Rannevizantiyskoye Vremya: Obşestvennıye Volneniya i Konfliktı”. Via in Tempore. History And Political Science. Vol. 47/3 (2020): 518-524. (Rusça).
• Savrey, Valeriy. Aleksandriyskaya Şkola v İstorii Khristianskoy Mısli. Moskva: MGU, 2012. (Rusça).
• Savrey, Valeriy. Aleksandriyskaya Şkola v İstorii Filosofsko-Bogoslovskoy Mıslı. Moskva: Dom Kniga, 2011. (Rusça). Semyonova, Lidiya. İz İstorii Fatimidskogo Egipta. Moskva: Nauka, 1974. (Rusça).
• Semyonova, Lidiya. Salah ad-Din i Mamlyuki v Egipte. Moskva: Nauka, 1966. (Rusça).
• Skazkin, Sergey (ed.). İstoria Vizantii. Tom 1-3. Moskva: Nauka, 1967. (Rusça).
• Soderjaniye Jurnala “Narodı Azii i Afriki”, http://annales.info/sbo/contens/naa.htm (erişim tarihi: 11.04.2023). (Rusça).
• Ştepa, Konstantin. “Vosstaniye Stotsı (526-546). K İstorii Revolyusionnıkh Dvijeniy v Rimskoy Afrike”. Vestnik Drevney İstorii, 3-4 (1940): 115-130. (Rusça).
• Tretyakova, Natalya. “Comitatenses, Limitanei, Gentiles ili Tipı Voyennıkh Garnizonov v Vizantiyskoy Afrike (VI vek)”. İresiona, Vıpusk V (2016): 212-219. (Rusça).
• Tretyakova Natalya. “O Priçinakh Upadka Vizantiyskogo Gospodstva v Severnoy Afrike”. Vestnik SHO Belgorodskogo Gosudarstvennogo Universiteta, Vıpusk XIX (2016): 23-26. (Rusça).
• Tretyakova Natalya. “Severnaya Afrika v Rannevizantiyskiy Period: Ot Provinsii k Ekzarkhatu”. Yüksek Lisans Tezi. Belgorodskiy Gosudarstvennıy Universitet, 2021. https://core.ac.uk/reader/249316970 adresinden erişilmiştir. (Rusça).
• Udalsova, Zinaida. “Narodnıye Dvijeniya v Severnoy Afrike pri Yustiniane”. Vizantiyskiy Vremennik, Tom 5 (1952): 15-48. (Rusça).
• Uspenski, Fyodor. İstoria Vizantiyskoy İmperii. Tom 1. Sankt-Peterburg: Brokgauz-Yefron, 1913. (Rusça).
• Uspenski, Fyodor. İstoria Vizantiyskoy İmperii. Tom 2. Leningrad: İzdaniye avtora, 1927. (Rusça).
• Uspenski, Fyodor. İstoria Vizantiyskoy İmperii. Tom 3. Moskva: Akademiya Nauk SSSR, 1948. (Rusça).
• Vasilyev, Aleksandr. History of Byzantine Empire. Vol. 1-2. Madison: University of Wisconsin Press, 1928-1929. Vasilyev, Aleksandr. İstoria Vizantiyskoy İmperii. Tom 1-2. Sankt-Peterburg: Aleteya, 1998. (Rusça).
• Vasilyev, Leonid. İstoria Stran Azii i Afriki. Sredniye Veka i Rannee Novoye Vremya. Moskva: Yurayt, 2023. (Rusça).
• Zakirov, Salih. Diplomatiçeskiye Otnoşeniya Zolotoy Ordı s Egiptom. XIII-XIV vv. Moskva: Nauka, 1966. (Rusça).
• Zelenev, Yevgeniy. Egipet. Sredniye Veka. Novoye Vremya. Sankt-Peterburg: İzd-vo Sankt-Peterburgskogo Universiteta, 1999 (Rusça).
• Zelenev, Yevgeniy. Musulmanskiy Egipet. Sankt-Peterburg, İzdatelstvo Sankt-Peterburgskogo Unviersiteta, 2007. (Rusça).
• Zolotukhina, Natalya. “Obşestvo Severnoy Afriki Nakanune Voynı İmperii s Vandalami i Ego Otnoşeniye k Yustinianovskoy Rekjonkiste”. Science Journal of VolSU. History. Area Studies. International Relations, Vol. 24/ 6 (2019): 198-205. (Rusça).