Religious Puritans in Sarajevo in the 18th century

Yıl 2013, , 43 - 62, 01.07.2013

Kerima Filan

https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000614

Öz

The paper studies the notes from Mulla Mustafa Basheski’s mecmua in which he recorded the presence of religious Puritans in the City of Sarajevo (medîne-i Saraybosna) in the second half of the eighteenth century. As this mecmua is of a diary type for the fact that the writer ended each of his notes by dating the event dealt with in it, we can see that the religious Puritans were influential both in religious and social life in Sarajevo from 1766-1767 until the end of the eighteenth century. Mulla Mustafa Basheski called them muteassibs, kadizadelis and munkirs. He related the appearance of the religious Puritans in Sarajevo to the arrival in the City of the person he mentioned under the name of Vaiz of Amasia (Amasyalı Vâiz). Vaiz was a teacher - muderis in a Sarajevo madrasah and preacher who “in each of his sermons criticised sufis, sheiks, kadis, pashas”. Several notes in the mecmua witness to the direct conflicts between the religious Puritans and sufis. Some notes reveal efforts of the Puritans to influence life of the overall community in the way that twice in the span of twenty years they arranged for a ban on the performance of acrobats who came to Sarajevo to entertain people with their skills

Anahtar Kelimeler

Sarajevo, the eighteenth century, religious Puritans, sufis

Religious Puritans in Sarajevo in the 18th century

Öz

Bu makalede Molla Mustafa Başeski tarafından kaleme alınmış mecmuada yer alan ve 18. yüzyılın ikinci yarısında Saraybosna’da (medîne-i Saraybosna) kadızâdelilerin bulunmalarından bahseden kayıtlar ele alınmıştır. Kayıtlarının konusu olan olay ve durumların tarihlerini düzenli olarak yazmış olan Molla Mustafa, mecmuasına bir çeşit “günlük” niteliğini kazandırmıştır. Bu hususa dayanarak Saraybosna’nın dinî ve toplumsal hayatında kadızâdelilerin 1766-1767 yılından itibaren 18. yüzyılın sonuna kadar etkili oldukları sonucuna varmak mümkündür. Molla Mustafa Başeski kendileri için müteassıb, kadızâdeliler, münkirler gibi ifadeleri kullanmıştır. Saraybosna’da kadızâdelilerin meydana çıkmasını yazar, Amasyalı Vâiz adı altında zikrettiği bir kişinin şehre gelmesiyle ilişkilendirmektedir. Bu Vâiz, Saraybosna medresesinde müderrislik yapan ve “her bir vaazında sufileri,şeyhleri, kadıları, paşaları eleştiren” biriydi. Mecmuada yer alan birçok kayıt kadızâdeliler ile sufiler arasında doğrudan yaşanan çatışmalara tanıklık etmektedir. Saraybosna halkını yetenekleriyle eğlendirmek amacıyla şehre gelmiş olan cambazların gösterilerine kadızâdelilerin yirmi yıllık dönemde iki kez yasak koyduklarını belirten kayıtlar ise, kadızâdelilerin tüm cemaatin hayatını etkileme çabalarını ortaya koymaktadır

Anahtar Kelimeler

Saraybosna, 18. yüzyıl, kadızâdeliler, sufiler

Kaynakça

• AŞKAR, Mustafa, “Tarikat–Devlet İlişkisi, Kadızâdeli ve Meşâyıh Tartışmaları Açısından Niyazī-i Mısrī ve Döneme Etkileri”, Tasavvuf-İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, Sayı 1, 1999, p. 49-80.
• ÇAVUŞOĞLU, Semiramis, “Kadızâdeliler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Vol. 24, İstanbul 2001, p. 100–102.
• FILAN, Kerima, “Life in Sarajevo in the 18th Century (according to Mulla Mustafa’s mecmua)” u zborniku Living in the Ottoman Ecumenical Community: Essays in Honour of Suraiya Faroqhi, (Ed. Vera Constantini and Markus Kolleri, Brill- Leiden-Boston 2008, p. 317-345.
• FILAN, Kerima, “Sufije i kadizadelije u osmanskom Sarajevu”, Anali Gazi Husrev- begove biblioteke 29-30, Sarajevo 2009, p. 163-186.
• FILAN, Kerima, XVIII. Yüzyıl Günlük Hayatına Dair Saraybosnalı Molla Mustafa'nın Mecmuası, Connectum, Sarajevo 2011.
• KAFADAR, Cemal, “Self and others: The diary of a dervish in seventeenth century Istanbul and first-person naratives in Ottoman Literature”, Studia Islamica, LXIX, 1989, p. 121–150.
• KASUMOVIĆ, Ismet, Školstvo i obrazovanje u Bosanskom ejaletu za vrijeme osmanske uprave, Islamski kulturni centar, Mostar 1999.
• MUFTIĆ, Teufik, Arapsko-srpskohrvatski rječnik I-II, Sarajevo 1973.
• MUJEZINOVIĆ, Mehmed, (Prijevod, uvod i komentar), Mula Mustafa Ševki Bašeskija – Ljetopis (1746–1804), Veselin Masleša, Sarajevo 1968.
• NAMETAK, Fehim, “Institucija nekibu-l-ešrafa u Bosni i Hercegovini”, Anali Gazi Husrev-begove biblioteke, 17–18, 1996, p. 253–257.
• POPARA, Haso, “ the diary of Niyâzî-i Mısrî (1618–1694)”, Studia Islamica, 94, 2002, p. 139–165.
• ZILFI, Madeline C.,“The Kadizadelis: Discordant Revivalism in Seventeenth-Century Istanbul” The Journal of Near Eastern Studies, 45, 1986, p. 251–274.
• ZÜLFİKAR, Hamza, Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1991.