Geç Osmanlı öğüt kitaplarında kısırlık

Yıl 2014, Sayı: 35, 41 - 64, 01.09.2014

Gülhan Balsoy

https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000635

Öz

Although nineteenth century was a period where female reproductive functions were scrutinized and politicized by medical and political elites, infertility or the involuntary childlessness did not attract the attention of Ottoman pronatalists until late century. The cases of involuntary childlessness and the reproductive dysfunctions first attracted the attention of medical doctors. The medicalization of infertility constructed this problem as an abnormality and the infertile as a patient to be cured. However, shortly non-medical works on infertility also emerged as part of the debates on population increase, and normative and popular works welcomed this issue as an opportunity to express broader concerns about the anxieties about demography. Besides offering clues about the conceptualization of femininity, the debates on infertility also problematized the male body. As such, books on infertility is one rare field where Ottoman pronatalism targeted male body and the male reproductive experience beside the female ones. The books on infertility hint the early premises of eugenic ideas as conceived by the Ottoman doctors and the intellectuals. This paper deals with the normative and medical literature on infertility and discusses the ambivalent representations of infertility and the infertile in the late nineteenth early twentieth century Ottoman society. Through the analysis of the debates on infertility it will also discuss the reconstruction of norms about sexuality and the conceptions of female body

Anahtar Kelimeler

infertility, advice books, population, policy of birth, medicine, gender

Geç Osmanlı öğüt kitaplarında kısırlık

Öz

Bu makalede geç Osmanlı tıp ve öğüt kitaplarının kısırlık ya da istendiği halde çocuk sahibi olamama sorununa yaklaşımı incelenmektedir. Kısırlık ve tedavisi üzerine yapılan tartışmalar on dokuzuncu yüzyıl boyunca yürütülen nüfus artışını sağlamaya yönelik politikaların bir uzantısı olarak düşünülmelidir. Bu dönemde Osmanlı matbuat kültürünün önemli bir türü olan öğüt kitaplarında üretilen söylemler ve fikirler aracılığıyla özelde kısırlık genel olarak da nüfus politikalarının toplumsallaşmasını ve daha geniş kitlelerin gözünde görünürlük hale gelmesini sağlamıştır. Bu çalışmada, Osmanlı tıp doktorları ve aydınlarının doğum ve doğurmayı neredeyse insanî ve millî bir vazife gibi tanımladığı ve kısırlık ve tedavisini de böylesi bir çerçeveye oturttuğu gösterilmeye çalışılacaktır. Bu doğrultuda bu çalışmada kısırlığın sadece bedensel ya da tıbbî bir sorun olmayıp aynı zamanda toplumsal ve politik bir mesele olarak kavranabileceği ileri sürülmektedir. Yukarıda da belirtildiği gibi nüfus ve doğum politikaları aslında daha makro düzeydeki politik görüşlerin dile getirildiği, kendilerini ifşa ettiği bir alandır. Osmanlı tıp doktorları ve aydınları, nüfus artışını önlerine bir politik hedef olarak koyarken nüfusu geniş anlamıyla ele almış ve nüfusu salt sayılardan ibaret değil, toplum ve gelecek tahayyülleriyle ilişkili bir mesele olarak kavramışlardır. Bu çalışma, popüler tıp kitaplarında ve öğüt kitaplarını incelemek suretiyle geç Osmanlı matbuat kültüründe kısırlığın, tıbbî, ahlakî ve sosyal boyutlarını incelemektedir

Anahtar Kelimeler

kısırlık, öğüt kitapları, nüfus, doğum politikası, tıp, toplumsal cinsiyet

Kaynakça

• Ahmed Midhat, Ana Babanın Evlât Üzerindeki Hukuk ve Vazâif, Tercüman-ı Hakikat Matbaası, İstanbul 1899.
• Ahmed Naci, Rehnüma-yı İzdivac, Manzume-i Efkâr Matbaası, İstanbul, 1328 (1912).
• Ahmed Said, Hıfz-ı Sıhhat-i İzdivaç ve Tenâsül , Kasbar Matbaası, İstanbul 1308 (1891).
• AKŞİT, Elif Ekin, “Geç Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemlerinde Nüfus Kontrolü,” Toplum ve Bilim, 118 (2010), s.179-197.
• AVANZADE, Mehmed Süleyman, Kız mı oğlan mı?, Araks Matbaası, Dersaadet (İstanbul) 1330 (1914).
• AVANZADE, Mehmed Süleyman, Mesail-i Mühimme-i Hayatiye ve Sıhhiyeden Kısır Kadınlar, Kader Matbaası, İstanbul 1336 (1920).
• AVANZADE, Mehmed Süleyman, Yalnız Erkeklere Mahsus Adem-i İktidar, Kasbar Matbaası, İstanbul 1330 (1914).
• AVANZADE, Mehmed Süleyman, Yeni, Mükemmel, Son Rehber-i İzdivac, el-Adl Matbaası, İstanbul, 1338 (1922).
• BALSOY, Gülhan, “Osmanlı Toplumunda Kürtajın Yasaklanması ve Politik bir Alan Olarak Kadın Bedeni,” Toplumsal Tarih, (Haziran 2012), s 21-27.
• BALSOY, Gülhan, The Politics of Reproduction in Ottoman Society, 1838–1900, Londra, Pickering and Chattoo 2013.
• Besim Ömer, Fen ve İzdivac: Evlenebilecekler ve Evlenemeyecekler, İstanbul, Yeni Matbaa 1340 (1921).
• Besim Ömer, Sıhhatnümâ-yı Aile yahud Baba, Ana, Çocuk, Mahmud Bey Matbaası, İstanbul 1304 (1887).
• Besim Ömer, Ukm ü Ananet, Mahmud Bey Matbaası, Dersaâdet 1306 (1890),
• ÇAKIR, Serpil, Osmanlı Kadın Hareketi, Metis Yayınları, İstanbul 1994.
• DEBAY, August, Sıhhatnüma-yı İzdivac: Evleneceklerle Müteehhil ve Mücerred Bulunanlara Nasihat, tercüme Besim Ömer, Alem Matbaası, İstanbul 1306 (1890).
• DEMİRCİ, Tuba ve Selçuk Akşin SOMEL, “Women’s Bodies, Demography, and Public Health: Abortion Policy and Perspectives in the Ottoman Empire of the Nineteenth Century,”Journal of the History of Sexuality 17/ 3 (2008), s. 377-420.
• DEMİRCİ, Tuba, Body, Disease and Late Ottoman Literature: Debates on Ottoman Muslim Family in the Tanzimat Period (1839-1908), Yayımlanmamış doktora tezi, Bilkent Üniversitesi (2008).
• DEMİRDİREK, Aynur, Osmanlı Kadınlarının Hayat Hakkı Arayışının Bir Hikâyesi, İmge Kitabevi, Ankara 1993.
• DENMAN, Fatma Kılıç, İkinci Meşrutiyet Döneminde bir Jön Türk Dergisi: “Kadın”, Libra Yayıncılık, İstanbul 2010.
• DİNÇ, Fatma Gökçen, Ignorant, Dirty, Superstitious Crones: Degrading of Midwifery and Midwives in Modern Turkey, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Bilgi Üniversitesi (2011).
• GREİL, Arthur L., “Infertile Bodies: Medicalization, Metaphor, and Agency” Infertility Around the Globe içinde, Macia Inhorn, Frank Van Balen, eds., University of California Press 2002, s. 101-119.
• Halid Ziya, Kanun ve Fenn-i Viladet, Nişan Berberyan Matbaası, İstanbul 1311 (1893).
• Hüseyin Remzi, Sağdıç Rehber-i İzdivac, Artin Asaduryan Şirket-i Mürettibiye Matbaası, İstanbul, 1315 (1899).
• Hüseyin Remzi, Yadigâr-ı Remzi : Aile Hıfzı's-sıhhası, Artin Asaduryan Şirket-i Mürettibiye Matbaası, İstanbul 1900.
• İLYASOĞLU, Aynur ve Deniz İnsel, “Kadın Dergilerinin Evrimi”, Türkiye’de Dergiler, Ansiklopediler (1849-1984), Gelişim Yayınları, İstanbul 1984.
• KARAKAYA-STUMP, Ayfer, “Debating Progress in a ‘Serious Newspaper for Muslim Women’: The Periodical Kadın of the Post-revolutionary Salonica, 1908-1909,”British Journal of Middle Eastern Studies, 30/2 (2003), s. 155-81.
• KARPAT, Kemal, Ottoman Population, 1830-1914, The University of Wisconsin Press, Madison, Wisconsin 1985.
• MİLLER, Ruth, “Rights, Reproduction, Sexuality, and Citizenship in the Ottoman Empire and Turkey,” Signs32/2 (Kış 2007), s. 347-375.
• MOSCUCCİ, Ornella, The Science of Woman: Gynaecology and Gender in England, 1800-1929, Cambridge University Press, 1990.
• Mustafa Safi, Evlendirecek, Evlenecek ve Evlenmişlere Mahsus Saadet-i İzdivac, Asır Matbaası, İstanbul 1325 (1909).
• Mustafa Safi, Saadet-i İzdivac, Asır Matbaası, İstanbul, 1325 (1909).
• Necmeddin Sami, Sevda Çiçekleri yahud İzdivacın Ehemmiyeti, Kasbar Matbaası, İstanbul 1312 (1896).
• Nusret Fuad, İzdivac: Şerait-i Sıhhiye ve İctimaiyesi, Orhaniye Matbaası, Dersaadet 1342 (1923), s. 68-70.
• ÖZBAY, Ferhunde, “Türkiye’de Ulus-Devlet, Gözetim ve Nüfus Bilgisi,” Toplum ve Bilim, 118 (2010), s.165-178.
• QUATAERT, Donald, “The Age of Reforms, 1812-1914,” An Economic and Social History of the Ottoman Empire içinde, editörler Halil İnalcık ve Donald Quataert, Cambridge University Press, Cambridge ve New York 1997, s. 777.
• SALGIRLI, Sanem Güvenç, Eugenics as Science of the Social: A Case From 1930s Istanbul, Yayımlanmamış doktora tezi, Binghamton Üniversitesi (2009).
• SALZMANN, Ariel, “Citizens in Search of a State: The Limits of Political Participation in the Late Ottoman Empire” Extending Citizenship, Reconfiguring States, eds., Michael Hanagan ve Charles Tilly, Rowman and Littlefield Publishers, New York ve Oxford 1999, s. 37-66.
• SCHİCK, Irvin Cemil, “Print Capitalism and Women’s Sexual Agency in the Late Ottoman Empire,” Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East, 31/1 (2011), s. 196-216.
• Sedad Tosunpaşazade, Muamelat-ı Zevciyede Adem-i İktidar, Şems Matbaası, İstanbul 1328 (1912).
• SOMEL, Selçuk Akşin , “Osmanlı Son Döneminde Iskat-ı Cenin Meselesi,” Kebikeç, 13 (2002), s. 65-88.
• ÜLMAN, Yeşim Işıl, “Osmanlıdan Cumhuriyete Geçiş Sürecinde Bir Aydın Portresi: Besim Ömer Akalın,” Müteferrika 25 (2004).