19. yüzyılın ilk yarısında Gülnar Yörükleri

Yıl 2013, Sayı: 34, 1 - 18, 01.08.2013

Mehmet Ak

https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000623

Öz

Osmanlı coğrafyasında Anadolu’da ve Rumeli’de geniş bir alanda yayılmış olan Yörüklerin 19. yüzyılın ilk yarısında en yoğun bulundukları yerlerden birisi İçel sancağına bağlı Gülnar kazasıdır. Yörenin coğrafî özelliğine bağlı olarak birbirine yakın yaylak ve kışlak alanları arasında yarı yerleşik bir hayat yaşayan Yörükler, oldukça farklı adlar taşımakla birlikte, bir kısmı eskiden beri yörede var olan oymaklar iken bu oymaklar içerisinden çıkıp büyüyerek ayrı birer oymak olan obalar da bulunmaktadır. Bu oymaklara ait hane dağılımı içerisinde meslek ve uğraş alanı bakımından oldukça çeşitlilik göze çarpmakla birlikte Yörükler açısından tarım ve hayvancılığın bütünleştiği yöre, Yörük yerleşiminin yoğunluğu bakımından zengin olup Türk kültürünün önemli izlerini taşımaktadır. Nitekim 19. yüzyılın ilk yarısının sonlarına doğru yerleşik ahali ile kıyaslandıkları zaman oldukça kalabalık oldukları görülen Gülnar Yörükleri, zaman içerisinde yörede hem kendi adları ile köyler kurup yerleşik hayata geçmişler hem de çevredeki diğer köylere yerleşmişlerdir ki günümüzde Gülnar ve çevresinde oymak adı taşıyan çok sayıda meskun mahal bulunmaktadır

Anahtar Kelimeler

İçel, Gülnar, Yörük, Aşiret, Oymak

19. yüzyılın ilk yarısında Gülnar Yörükleri

Öz

The Gülnar town, which belongs to İçel Sancak, is a location where the Yoruks, spread in a large area in Anatolian and Rumelian parts of the Ottoman lands, densely populated in the first half of the 19th century. According to the geographic feature of the region, the Yoruks, having semisedentary life in mountain pastures (yaylak) and winter shelters (kışlak) which were very close to each other, have quite different names. Some of them are the oymaks (a kind of tribe in Turks) which have lived there since the past times. Moreover, some of the obas that came out of those oymaks became a separate oymaks by getting larger in population. Although there was a significant diversity regarding their occupational and professional fields among the families percentage; the area, where the Yoruks became united in terms of agriculture and livestock, was rich in terms of the density of the Yoruk settlement and showed important traces of Turkish culture. Towards the end of the first half of the 19th century, when compared with the sedentary people, the Gülnar Yoruks seemed quite numerous and started to have a sedentary life not only by founding villages with their own names but also by settling down in other villages. Therefore, there are lots of residential areas which are called as oymak in Gülnar and its surroundings

Anahtar Kelimeler

İçel, Gülnar, Yoruk, Tribe, Oymak

Kaynakça

• AK, Mehmet, 19. Yüzyılda Teke Yöresi Yörüklerinin Sosyo-Ekonomik Durumu, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Antalya 2012.
• ARITÜRK, Ahmet, Mersin İli Gülnar İlçesi Tarihi, Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Yapısı, Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İlköğretim Ana Bilim Dalı Sosyal Bilgiler Öğretimi Programı Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde 2007.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Maliye Varidat Muhasebesi Temettuat Defterleri (ML.VRD.TMT.d.) (Gömlek No): 10049.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Nüfus Defterleri (NFS.d.) (Gömlek No): 3666; 3690.
• BULDUK, Üçler, “Bozdoğan Yörükleri ve Yaylak-Kışlak Sahaları”, Anadolu’da ve Rumeli’de Yörükler ve Türkmenler Sempozyumu Bildirileri, Yörtürk Vakfı Yay., Ankara 2000, s. 71-82.
• ÇELİK, Şenol, “XVI. Yüzyılda İçel Yörükleri Hakkında Bazı Değerlendirmeler”, Anadolu’da ve Rumeli’de Yörükler ve Türkmenler Sempozyumu Bildirileri, Yörtürk Vakfı Yay., Ankara 2000, s. 83-101.
• ÇELİK, Şenol, “Osmanlı Devleti’nde Reâyâ (Köylü-Çiftçi) - Yörük (Göçebe) Ayrımı ve İçel Sancağı Örneği”, History Studies, 4/4, (2012), s. 91-108.
• DEMİR, Alpaslan, XVIII. Yüzyılın İlk Çeyreğinde Anadolu’da Bozdoğan Yörükleri, Berikan Yay., Ankara 2012.
• ERDAL, İbrahim, “Anamur’da Yerleşik Yörük Türkmen Aşiretleri ve Kıbrıs’a İskânları Konusu”, Anadolu’da Yörükler Tarihî ve Sosyolojik İncelemeler, Ed. Hayati Beşirli, İbrahim Erdal, Phoenix Yay., Ankara 2007, s. 91-109.
• HALAÇOĞLU, Yusuf, Anadolu’da Aşiretler, Cemaatler, Oymaklar (1453-1650), c. I-V, TTK Yay., Ankara 2009.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c. III, MEB Yay., İstanbul 1993.
• SAKİN, Orhan, Anadolu’da Türkmenler ve Yörükler, Toplumsal Dönüşüm Yay., İstanbul 2006.
• SALEHPUR, Cemsid, Ferheng-i Câmî (Farsça-Türkçe Sözlük), Ramin Matbaası, Tahran 1996.
• SARAÇOĞLU, Hüseyin, Akdeniz Bölgesi, c. III, MEB Yay., İstanbul 1968.
• ŞAHİN, İbrahim, “Yer Adı Bilimi Araştırmalarında Mikrotoponiminin Yeri, Önemi ve Araştırma Yöntemi: Tırnak Köyü (İçel/Gülnar) Örneği”, Turkish Studies, 6/1, (2011), s. 1807-1830.
• Şemseddin Sâmi, Kâmûs-ı Türkî, Neşr. Ahmed Cevdet, İkdâm Matbaası, Dersa’âdet 1317.
• TAŞKIN, Ünal, Osmanlı Devleti’nde Kullanılan Ölçü ve Tartı Birimleri, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ 2005.
• TÜRKAY, Cevdet, Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve Cemaatlar, İşaret Yay., İstanbul 2005.
• YALMAN, Ali Rıza, Cenup’ta Türkmen Oymakları, c. I, Yay. Haz. Sabahat Emir, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 2000.