Osmanlı Devleti ile Ermenistan Cumhuriyeti arasındaki ilişkiler (1918-1920)

Yıl 2013, Sayı: 34, 19 - 58, 01.08.2013

Abdurrahman Bozkurt

https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000624

Öz

The developments at the end of World War I, paved the way for independence to the Armenians under Russian sovereignty in the South

Anahtar Kelimeler

The Ottoman State, Armenia, South Caucasus

Osmanlı Devleti ile Ermenistan Cumhuriyeti arasındaki ilişkiler (1918-1920)

Öz

I. Dünya Savaşı sonlarında yaşanan gelişmeler Güney Kafkasya’da Rus egemenliği altında yaşayan Ermenilere bağımsızlık yolunu açtı. Bu süreçte kurulan Maverâ-yı Kafkasya Komiserliği’nin dağılmasıyla bağımsızlığını ilan eden ve komşularının tamamı ile sınır sorunları yaşayan Ermenistan Cumhuriyeti’nin siyasi arenada meşruiyetini sağlayabilmesi için dünya devletleri tarafından tanınması gerekiyordu. Ancak başlangıçta Güney Kafkasya’ya yönelik politikaları nedeniyle büyük devletler Ermenistan’ı tanımaya yanaşmadılar. Bunun üzerine Osmanlı yetkililerine müracaat eden Ermenistan temsilcileri, mevcut sorunları çözebilmek maksadıyla antlaşma yapmak istediklerini ifade ettiler

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Ermenistan, Güney

Kaynakça

• A. Arşiv Vesikaları
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi
• Bâb-ı Âli Evrak Odası (BOA,BEO).
• Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumîye Müdüriyeti Asayiş Kalemi (BOA, DH.EUM.AYŞ).
• Dâhiliye Emniyet-i Umumiye Seyrü Sefer Müdüriyeti (BOA,DH.EUM.SSM).
• Dâhiliye Nezareti Kalemi Mahsûs Müdüriyeti (BOA,DH.KMS).
• Dâhiliye Nezareti Şifre Kalemi (BOA,DH.ŞFR).
• Hariciye Nezareti Siyasî Kısım (BOA,HR.SYS).
• İrade Harbiye (BOA,İ.HB).
• Şura-yı Devlet Evrakı (BOA,ŞD).
• Süreli Yayınlar Vakit (1918).
• B. Araştırma ve İnceleme Eserler
• Arşiv Belgelerine Göre Kafkaslar’da ve Anadolu’da Ermeni Mezâlimi I, 1906–1918: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 1995.
• Arşiv Belgelerine Göre Kafkaslarda ve Anadolu’da Ermeni Mezâlimi II, 1919: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 1995.
• BAL, Halil, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Kuruluş Mücadelesi (1914-1918) ve Kafkas İslam Ordusu, İdil Yayıncılık, İstanbul 2010.
• BAYUR, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâbı Tarihi, C.III, Kısım IV, TTK, Ankara 1991.
• BIYIKLIOĞLU, Tevfik, Osmanlı ve Türk Doğu Hudut Politikası, Harb Akademileri Basımevi, İstanbul 1958.
• ÇOLAK, Mustafa, Alman İmparatorluğu’nun Doğu Siyaseti Çerçevesinde Kafkasya Politikası (1914-1918), TTK, Ankara 2006.
• HOVANNİSİAN, Richard G., The Armenian People From Ancient To Modern Times, Volume II, Macmillan Press LTD, 1997.
• KAÇAZNUNİ, Ovanes, Taşnak Partisi’nin Yapacağı Bir Şey Yok (1923 Parti Konferansı’na Rapor), Çev. Arif Acaloğlu, Kaynak Yayınları, İstanbul 2008.
• KARACAKAYA, Recep, Türk Kamuoyu ve Ermeni Meselesi (1908-1923), Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul 2005.
• KAZAMZADEH, Firuz, The Struggle For Transcaucasia (1917-1921), Templar Press, Birmingham 1951.
• KILIÇ, Selami, Ermeni Sorunu ve Almanya Türk Alman Arşiv Belgeleriyle, 2. Basım, Kaynak Yayınları, İstanbul 2007.
• KURAT, Akdes Nimet, Rusya Tarihi: Başlangıçtan 1917’ye Kadar, 5. Baskı, TTK, Ankara 2010.
• SOYSAL, İsmail, Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları I. Cilt (1920-1945), 3. Baskı, Ankara 2000.
• ŞAHİN, Enis, Türkiye ve Maverâ-yı Kafkasya İlişkileri İçerisinde Trabzon ve Batum Konferansları ve Antlaşmaları (1917-1918), TTK., Ankara 2002. C. Makaleler
• ARSLAN, Ali, “I. Dünya Savaşı Sonunda Batum'un Statüsü”, Tarih Boyunca Balkanlardan Kafkaslara Türk Dünyası Sempozyumu (29-31 Mayıs 1995) Bildiriler, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi, İstanbul 1996, s. 153-168.
• ARSLAN, Ali, “I. Dünya Savaşı’nda ve Milli Mücadele Döneminde Ahıska-Ahılkelek (1914-1921)”, Kafkas Araştırmaları, S. III, İstanbul 1997, s. 93-115.
• ARSLAN, Ali, “I. Dünya Savaşı Sonunda Nahçıvan'da Yapılan Milli Mücadele ve Bugünkü Nahçıvan'ın Statüsünün Oluşumu”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.XIV, S. 41, Ankara 1998, s. 521-546.
• BEYOĞLU, Süleyman, “Sevr ve Lozan’da Ermeni Sorunu”, Akademik Bakış, C.2, S.3, Ankara 2008, s. 123-138.
• DOĞANAY, Rahmi, “Mondros Mütarekesinden Sonra Kars ve Yöresinde Ermeni Faaliyetleri”, Kazakistan Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. VIII, 2003, s. 1-13.
• GÜLLÜ, Ramazan Erhan, “Mondros Mütarekesi’nin Ardından Ermeni ve Rum Patrikhanelerinin İşbirliği (30 Ekim 1918 – 11 Ekim 1922)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XXV, S. 75, Ankara 2009, s. 575-605.
• KARACAKAYA, Recep, “1919-1922 Arasında Anadolu’da Türk-Ermeni İlişkilerine Genel Bir Bakış”, KÖK Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, Cilt: XII, S.2, Ankara 2010, s. 5-12.
• SARINAY, Yusuf, “Rusya’nın Türkiye Siyasetinde Ermeni Kartı (1878-1918)”, Gazi Akademik Bakış, C. I, S. 2, Ankara 2008, s. 69-105.
• TOPAL, Coşkun, “Ermenistan’ın Sovyetleştirilmesi ve Ermeni Mülteciler Sorunu”, Ermeni Araştırmaları, S. 29, 2008, s. 55-64.
• TÜRKMEN, Zekeriya, “XIX. Yüzyıl Başlarında Rusya’nın Güney Kafkasya Politikası (1800’lerin Başından 1828 Türkmençay Antlaşmasına kadar)”, Sekizinci Askerî Tarih Semineri Bildirileri I, XIX. ve XX. Yüzyıllarda Türkiye ve Kafkaslar, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara 2003, s. 16-19.
• YAVUZ, Nurcan, “Rusya’da 1917 İhtilâlinin Ermeniler Üzerindeki Etkisi”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 3, Erzurum 1995, s. 125-144.
• YEL, Selma, “Azerbaycan Cumhuriyeti Devleti'nin Kuruluşunda Türkiye'nin Yardımları İlhak Amacına mı Yönelikti?”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 24, 1999-2003, s. 563-578.
• YILDIRIM, Seyfi, “Patrik Zaven Efendi’nin Siyasi Faaliyetleri, 1918-1922”, Hacettepe Üniversitesi Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (CTAD), S. 9, Ankara 2009, s. 5- 41. D. Tezler
• ASKAROVA, Ayna, Rus Belgelerine Göre Kafkasya’da Sınır Meselesi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2003.
• BOZKURT, Abdurrahman, İtilaf Devletlerinin İstanbul’da İşgal Yönetimi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2009.
• GÜLLÜ, Ramazan Erhan, Ermeni Sorununun Ortaya Çıkış ve Gelişim Sürecinde İstanbul Ermeni Patrikhanesi'nin Tutumu (1878-1923), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2013.
• HAKYEMEZ, Yavuz Selim, Ermenistan Cumhuriyeti’nin İlânı ve İlk Dönem (1918-1920); Ordu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ordu 2012.
• SARI, Mustafa, Türkiye Kafkasya İlişkilerinde Batum, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Sakarya 2010.