Türk Devlet Yönetme Geleneği: Osmanlı Devleti ve Azınlıklar

Yıl 2016, Sayı: 40, 167 - 194, 01.01.2016

Memet Yetişgin Toroshan Özdamar

Öz

Bir İslam devleti olan Osmanlı temelde Şer’i hukuka dayalı olmakla birlikte padişah kanunlarından oluşan ve zamanın, bölgenin ve sosyokültürel ortamın ruhuna uygun kanunları barındıran örf hukukuna oldukça önem vermiştir. Gerek şer’î hukuk ve gerekse de örf hukuku Osmanlı idaresini hukuka dayandırarak, keyfi yönetime büyük oranda engel olmuştur. Modern zamanların devlet anlayışında önemli bir yer tutan hukuk devleti anlayışı Osmanlılarca mümkün mertebe uygulanmıştır. Azınlıklara ve yabancılara yönelik farklı hukuk anlayışlarını barındıran Osmanlılar, her kesimin kendi farklılıklarından doğan hukuk ihtiyacına müsaade etmişlerdir. Şer’î ve örfî hukukun birlikte uygulanması Türk sultanına teb’asını idarede büyük kolaylıklar sağlamıştır. Teb’asının Müslim ve gayrimüslim olması dikkate alındığında hukukun çeşitliliği yönetici kesime kolaylıklar sağlarken, halkın hukukta beklentilerini elde etmede faydalar sağlamıştır. Her iki hukukun uygulanması ile Osmanlılar kendilerine has bir çeşit hukuk anlayışı ortaya koymuşlardır. Azınlıklar genellikle Osmanlı hukuk anlayışından memnuniyet duymuştur. Bu çalışma Osmanlı hukuk anlayışını genel hatları ile ortaya koymaya çalışırken, azınlıkların Osmanlı hukuku içerisindeki durumunun bir çerçevesini çizmeyi amaçlamıştır

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Osmanlı Hukuku, Millet Sistemi, Azınlıklar, Örf Hukuku, Şer’i Hukuk.

Tradition of Turkish State Management: Ottoman State and the Non-Muslims

Öz

As an Islamic state, the Ottoman Justice system was based on Islamic laws, yet the Ottomans greatly valued örf customary laws which were made by the sultans in accordance with the period’s, geography’s and socio-cultural environment’s spirit. Both Islamic and customary laws made the Ottoman rule respect justice and barred the Ottomans to rule the state unruly. Justice systems that take an important place in modern state systems were applied by the Ottomans as good as it got. By providing different judicial rights to minorities and foreigners, the Ottomans permitted laws to needs of different groups. Applying both Islamic and customary laws at the same time gave great easiness to the Ottoman sultans in ruling their subjects. Muslim and non-Muslims subjects gained some lenience and prospect in two-types laws. By applying two-types laws at the same time, the Ottomans succeeded in creating an original justice system. Ottoman minorities were generally happy with the Ottoman justice system. This work will both establish a general outlines to the Ottoman justice system and a sketch to the state of the minorities in the Ottoman justice system

Anahtar Kelimeler

The Ottoman State, Ottoman Justice System, Millet System, Minorities, Customary Laws, Islamic Law.

Kaynakça

• “The Ottoman Empire,” The Edinburg Review, volume 50 (January 1830), s.437-481.
• “The Christian Subjects of Turkey,” Macmillan’s Magazine, 2 (May-October 1860), s. 451-457.
• Ahmet Cevdet Paşa, Ma’rûzât, Haz. Yusuf Halaçoğlu, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1980.
• Ahmet Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, cilt 1, Üçdal Neşriyat, İstanbul, 1972.
• Ahmet Rasim, Osmanlı Tarihi, 3, Hikmet Neşriyat, İstanbul, 2000.
• Akdağ, Mustafa, Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi, 1243–1453, Cem Yayınları, İstanbul, 1977.
• Aşık Paşazade, Tevarih-i Âl-i Osman, Haz. Kemal Yavuz, Yekta Saraç, Gökkubbe, İstanbul, 2007.
• Aydın, M. Akif, “Osmanlı Hukukunun Genel Yapısı ve İşleyişi,” Türkler, 10, Çağ Yayınları, İstanbul, 2002, s. 13-17.
• Barkan, Ömer Lütfi, “Kolonizatör Türk Dervişleri”, Vakıflar Dergisi, sa. II, Ankara, 1942, s. 279-304.
• Beck, Brandon H. Fromm the Rising of the Sun: English Images of the Ottoman Empire to 1715, Peter Lang, New York, 1987.
• Benjamin, S. G. W. The Turk and The Grek: or, Creeds, Races and Scenery in Turkey, Greece and the Isles of Greece, Hurd and Houghton, New York, 1867.
• Blennerhassett, Rowland, “The Reform of the Ottoman Empire,” Fortnightly Review (21:122 (February 1877), s. 223-224.
• Bozkurt, Gülnihal, Batı Hukuku'nun Türkiyet'de Benimsenmesi: Osmanlı Devleti'nden Türkiye Cumhuriyeti'ne Resepsiyon Süreci, 1839-1939, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1998.
• Brown, L. Carl, İmparatorluk Mirsı: Balkanlar’da ve Ortadoğu’da Osmanlı Damgası, Çev. Gül Çağla Güven, İletişim Yayınları, İstanbul, 2000.
• Clerke, E. M. “The Slav States of the Balkans,” Dublin Review, 15: 1 (Ocak 1886), s. 105- 107.
• Danişmend, İsmail Hami, Garb Menba’larına Göre Eski Türk Seciyye ve Ahlâkı, İstanbul Kitabevi, İstanbul, 1961.
• Davison, Roderic H. “19. Yüzyılda Hıristiyan-Müslüman Eşitliğine Karşı Türklerin Tutumları,” Çev. D. Mehmet Burak, Belleten, 63: 236 (Nisan 1999), s. 229-252.
• Engelhardt, Tanzimat ve Türkiye, Kaktüs, İstanbul, 1999.
• Fromkin, David, A Peace to End All Peace: The Fall of the Ottoman Empire and the Creation of the Modern Middle East, Avon Books, New York, 1989.
• Gallagher, Tom, “A Balkan History Learning Curve,” European History Quarterly, 31:1, s. 141-155.
• Genç, Reşat, Kahrahanlı Devlet Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2002.
• Georgeon, François, Osmanlı Türk Modernleşmesi 1900-1930, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2006.
• Grenard, Fernand, Asya’nın Yükselişi ve Düşüşü, çeviren Orhan Yüksel, Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul, 1992.
• Halaçoğlu, Yusuf, XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, Türk Tarihi Kurumu, Ankara, 1996.
• Hall, Richard, Balkan Wars, 1912-1913: Prelude to the First World War, Routledge, London, 2000.
• Heuschling, Xavier, L’Empire de Turquie, Guillaumin, Paris, 1860.
• Hoca Sadettin Efendi, Tacü’t-Tevarih 1, Haz. İsmet Parmaksızoğlu, Kültür Bakanlığı, Ankara, 1992.
• İnalcık, Halil, Kuruluş ve İmparatorluk Sürecinde Osmanlı: Devlet Kanun, Diplomasi, Timaş, İstanbul, 2011.
• İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu: Toplum ve Ekonomi, Eren, İstanbul, 1993.
• İnan, Abdülkadir, Tarihte ve Bugün Şamanizm: Materyaller ve Araştırmalar, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1986.
• Kafadar, Cemal, “The Ottomans and Europe,” in Handbook of European History, 1400— 1600, editör Thomas A Brady, Heiko A. Oberman ve James D. Tracy, cilt 1, Leiden, New York, 1994, s. 600-612.
• Kafesoğlu, İbrahim, Kutadgu Bilig ve Kültür Tarihimizdeki Yeri, Kültür Bakanlığı, İstanbul, 1980.
• Karpat, Kemal H. Osmanlı’da Değişim, Modernleşme ve Uluslaşma, çeviren Dilek Özdemir, İmge Kitabevi, İstanbul, 2006.
• Karpat, Kemal, An Inquary into the Social Foundations of Nationalism in the Ottoman State: from Social Estates to Classes, from Millets to Nations, Center of International Studies, Princeton University, Pricenton,1973.
• Korkut, Hasan, Osmanlı Elçileri Gözü İle Avrupa, Gökkubbe, İstanbul, 2007.
• Köprülü, Mehmet Fuat, İslam ve Türk Hukuku Araştırmaları ve Vakıf Müessesesi, Ötüken, İstanbul, 1983.
• Mahmut Celaleddin Paşa, Mir’at-ı Hakîkat: Tarihî Hakîkatların Aynası, Haz. İsmet Miroğlu, 1983.
• Miller, W., “Europe and the Ottoman Power before the Nineteenth Century,” English Historical Review, 16 ,1901.
• Moltke, H. von ,Türkiye Mektupları, İstanbul: Remzi Kitabevi, 1969.
• Naima Mustafa Efendi, Naima Tarihi, çeviren Zuhuri Danışman, Bahar Matbaası, İstanbul, 1967.
• Namık Kemal, Osmanlı Tarihi I, Haz. Mücahit Demirel, İstanbul Bilge Kültür Merkezi, 2005.
• Ortaylı, İlber, Osmanlı Barışı, Ufuk Kitap, İstanbul, 2003.
• Ortaylı, İlber, Osmanlı’yı Yeniden Keşfetmek: Son İmparatorluk Osmanlı, İstanbul, Timaş, 2006.
• Pears, Edwin, Life of Abdul Hamid, Constable and Company Ltd., London, 1917.
• Roucek, Joseph S. “The Geopolitics of the Balkans,” American Journal of Economics and Sociology, 5, no. 3 (April, 1946), s. 365-377.
• Sanders, Oral, Siyasi Tarih: İlkçağlardan 1918’e, İmge Kitabevi, Ankara, 2000.
• Saray, Mehmet, The Principles of Turkish Administration and Their Impact on the Lives of Non- Muslim Peoples: the Armenians as a Case Study, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2003.
• Sonyel, Salâhi R. Minorities and the Destruction of the Ottoman Empire, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1993.
• Sümer, Faruk, Selçuklular Devrinde Doğu Anadolu’da Türk Beylikleri, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1990.
• Sykes, Mark, Dârü’l İslâm, tercüme Yılmaz Tezkan, Yirmibirinci Yüzyıl Yayınları, Ankara, 2000.
• Şimşir, Bilal, British Documents on Ottoman Armenians, vol. 1, TTK, Ankara, 1989.
• The Times, 14 Eylül 1879.
• Toynbee, Arnold, Medeniyet Yargılanıyor, tercüme Ufuk Uyan, Ağaç Yayıncılık, İstanbul, 1991.
• Toynbee, Arnold, An Historian’s Approach to Religion, Oxford University Press, London, 1956.
• Tucker, John, A History of Imperialism, The Ullman Press, New York, 1920.
• Ubicini, M. A. Letters on Turkey: An Account of the Religious, Political, Social, and Commercial Condition of the Ottoman Empire. Part I: Turkey and the Turks. Part II: the Raiahs, translated from the French by Lady Easthope, John Murray, London, 1856.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı, TTK, Ankara, 1988.
• Üçok, Coşkun, Ahmet Mumcu ve Gülnihal Bozkurt, Türk Hukuk Tarihi, Baran Ofset, Ankara, 1996.
• Quataert, Donald, Osmanlı İmparatorluğu 1700-1922, İletişim Yayınları, İstanbul, 2013
• W. Miller, “Europe and the Ottoman Power before the Nineteenth Century,” English Historical Review, 16 (1901), s. 452-481.
• Yetişgin, Memet, “Ottoman Way of Governing Multi-Ethnic and Multi-Religious Communities,” OTAM, sayı 21 (2009), s. 135-167.
• Yetişgin, Memet, “Tarih, Coğrafya ve Sosyo-Kültürel Ortamın Türk Kimliğinin Gelişmesine Etkileri,” Sakarya Üniversitesi SBE Akademik İncelemeler Dergisi, 2/1(2007), s. 37-68.
• Zürcher, Erik J. Turkey: A Modern History, London, 1997.
• Zürcher, Erik Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Çev. Yasemin Sancar, İstanbul: İletişim, 2004.