Devlet Sâlnâmeleri’nde Osmanlı-İran Diplomatik Münasebetleri 1847-1877

Yıl 2017, Sayı: 42, 47 - 70, 01.01.2017

Necati Çavdar Kübra Mamak

Öz

Bu çalışma, Osmanlı Devlet Salnamelerinin ihtiva ettiği verilerin perspektifiyle, 1847-1877 yılları arasında Osmanlı-İran diplomatik ilişkilerini değerlendirmeyi hedeflemiştir. Osmanlı tarihinin 19. yüzyıldaki önemli dönüm noktalarından birisini Tanzimat dönemi oluşturmaktadır. 1839-1876 yılları arasını kapsayan bu dönemde Osmanlı-İran ilişkilerinin diplomatik temsil unsurlarına nasıl yansıdığını açıklamaya çalıştık. Tanzimat döneminde Osmanlı Devleti ve İran’da karşılıklı olarak diplomatik temsil görevini üstlenen şahısların isimlerini, bu şahısların diplomatik temsil seviyelerini, memuriyet rütbelerini, sahip oldukları nişanları ve maiyetlerinde bulunan sefaret memurlarının hangi görevleri icra ettiklerini tespit etmeye çalıştık. Ayrıca elçilik maiyet memurlarının sayısal verileri ile elçilik seviyelerini karşılaştırarak Osmanlı ve İran devletlerinin birbirleri nezdindeki dış politika yaklaşımlarının sayısal dökümlerini ortaya çıkarmaya gayret ettik. Bir nevi envanter niteliği taşıyan çalışmamızın Tanzimat dönemi Osmanlı-İran ilişkilerine dair araştırmalara katkı sağlayacağı kanaatindeyiz

Anahtar Kelimeler

Sâlnâme, Tanzimat, Osmanlı Devleti, İran, Diplomasi

Ottoman Empire-Persia Diplomatic Relations in Ottoman Empire Annuals 1847-1877

Öz

İn this study, we went around the relations between Ottoman and Persia in the years 1847-1877 via the perspective of Ottoman Empire annuals. We tried to clarify how Tanzimat Reform Era and First Constitutionalist Period- these are two important climax periods of 19th century of Ottoman Empire- reflect on OttomanPersia diplomatic relations through the delegates of governments. We specified not only the people who are assuming the fiduciary duties of Ottoman Empire and Persia foreign diplomacy, but also what kind of a duty the officers of these diplomats on. İn addition we aimed to see foreign policy approaches of these two countries by comparing the numeric datas of these officiers and embassy standards

Anahtar Kelimeler

Annuals, Ottoman Empire, Persia, Diplomacy

Kaynakça

• A. MKT. 78/48. BOA. A. DVN. 61/22.
• BOA. HR. MKT. 41/36.
• BOA. İ. HR. 270/16255.
• Musavver Medeniyet gazetesi: 1874.
• Sâlnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye: 1847, 1848, 1849, 1850, 1851, 1852, 1853, 1854, 1855, 1856, 1857, 1858, 1859, 1860, 1861, 1862, 1863, 1864, 1865, 1866, 1867, 1868, 1869, 1870, 1871, 1872, 1873, 1874, 1875, 1876, 1877.
• AKPINAR, Mahmut, Osmanlı Devleti’nde Şehbenderlik Müessesesi, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas 2001.
• ARIK, Tuğrul, 20. Yüzyılın Başlarında Osmanlı Şehbenderlerinin Ticaret Raporları, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2009.
• ATEŞ, Abdurrahman, “XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı-İran İlişkileri (1774-1779)”, Sosyal Bilimler Dergisi, C. X, S. 3, 2008.
• AYDIN, Bilgin, “Salname”, T.D.V.İ.A., C. 36, İstanbul 2009.
• AYKUN, İbrahim, Erzurum Konferansı (1843-1847) ve Osmanlı-İran Hudut Antlaşması, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum 1995.
• ÇAVDAR, Necati, Son Osmanlı Sadrazamı Ahmet Tevfik Paşa, Berikan Yayınevi, Ankara 2016.
• DAEİ, Masoumeh “19. Yüzyıl İran ile Osmanlı Arasında Tömbeki Muamılâtı ve Gümrük Tarifeleri”, Sultan Abdülaziz ve Dönemi Sempozyumu, Bildiriler, C. 2, TTK. Yayınları, Ankara 2014.
• DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara 1997.
• ERSOY, Hamit, “Batılılaşma Girişimleri ve Osmanlı Hariciye Nezaretinin Kuruluşu” Osmanlı Ansiklopedisi, C. VI, Ed. Güler Eren, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2000.
• FİNDLEY, Carter. V., “Hariciye Nezareti”, T.D.V.İ.A., C. 16, İstanbul 1997.
• GİRGİN, Kemal, Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemleri Hariciye Tarihimiz (Teşkilat ve Protokol), TTK Yayınları, Ankara 1994.
• GÜNEY, Filiz, XIX Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı-İran İlişkileri ve İran’a Giden Osmanlı Elçileri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyonkarahisar 2005.
• KILIÇ, Hatice, İran’ın Modernleşme Sürecinde Osmanlı Devleti’nin Rolü (1848-1923), Marmara Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2006.
• KILIÇ, Musa, Osmanlı Hariciyesinde Gayrimüslimler (1836-1876), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2009.
• KUNERALP, Sinan, Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricali (1839-1922), İsis Yayınları, İstanbul 2003.
• MUHAMMEDOĞLU, Aliyev Salih, “İran”, T.D.V.İ.A, C. 22, İstanbul 2000.
• ORTAYLI, İlber, “Osmanlı Diplomasisi ve Dışişleri Örgütü”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C. I, İletişim Yayınları, İstanbul 1985.
• Osmanlı Yıllıkları, Salnameler ve Yıllıklar, Haz: Hasan Duman, IRCICA Yayınları, İstanbul 1982.
• PAKALIN, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. I-III, M.E.B. Yayınları, İstanbul 1993.
• POLATCI, Türkan, Osmanlı Devleti’nde Sefaret Tercümanları, Ondokuzmayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Samsun 2009.
• SARIKÇIOĞLU, Melike, Osmanlı-İran Hudut Sorunları(1847-1913), TTK Yayınevi, Ankara 2013.
• SAVAŞ, Ali İbrahim, Osmanlı Diplomasisi, 3F Yayınevi, İstanbul 2007.
• TUNCER, Hüner, Osmanlı Diplomasisi ve Sefaretnameler, Kaynak Yayınları, İstanbul 2010.
• TÜFEKÇİ, Coşkun, Osmanlı-İran İlişkileri (1795-1896), Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale 2012.
• ULUERLER, Sıtkı, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı-İran Siyasî İlişkileri (1774- 1848), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Elazığ 2009.
• UNAT, Faik Reşit, Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri, TTK Yayınevi, Ankara 1992.
• http://www.tdk.gov.tr
• https://www.google.com.tr/#q=khorramshahr+iran
• https://global.britannica.com/place/Bandar-e-Bushehr