Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Teke Sancağında Tarımsal Üretimi Artırma Çabaları

Yıl 2017, Sayı: 42, 149 - 168, 01.01.2017

Kerim Sarıçelik

Öz

Birinci Dünya Savaşı’nda yaklaşık 3 milyon kişinin askere alınması ve bunların önemli bir kısmının tarım alanında iş gören kimseler olması tarımsal üretime büyük bir darbe vurdu. Kaldı ki askerî gerekçelerle üreticinin elindeki araçların ve hayvanların bir kısmı da ordu emrine alınmıştı. Üstelik savaşın getirdiği belirsizlik ortamı, artan fiyatlar, piyasa mekanizmasının çöküşü ve devletin artık ürüne el koyma uygulamaları üreticiyi toprağını ekmekten alıkoymaktaydı. Dış alım yapılması da imkânsız hâle gelince savaşın ilk yıllarında ordu ve toplum açlık tehlikesiyle karşı karşıya kalmıştı. Bu nedenle tarım üretimini artırmak için çeşitli tedbirler alınmıştır. Teke Sancağında tarım sektöründe ortaya çıkan işgücü açığı kadın, çocuk ve yaşlıların seferber edilmesiyle giderilmeye çalışıldı. Ziraat yapılamayan büyük araziler, ziraat deposunda bulunan tarım makinelerinin aktif olarak kullanılması sayesinde yeniden işlenmeye başlandı. Ayrıca asker ailelerinin arazileri Amale Taburları ve bazen nizami kıtalar yardımıyla ekilerek, hasat ve harman işleri yaptırıldı. Sancakta ziraat teşkilatlanması da genişletilerek ziraat komisyonları ve ziraat takip memurlukları kuruldu. Bu teşkilat marifetiyle, tohumluk ihtiyacı olan üreticiler tespit edilmiş ve yapılan yardımlarla ekilemeyen tarlalar ziraata kazandırılmıştır. Öte yandan tarım için büyük bir tehdit oluşturan çekirge istilalarına karşı Teke Sancağında Amale Taburları ve askeri birliklerin de katılımı ile topyekûn bir mücadele yapılmış ve bu felaketin önü alınmıştır. Tüm bu çalışmalar sayesinde sancakta, ülke genelinde görülen oranda bir tarımsal üretim düşüşü yaşanmadı. Hatta Teke Sancağı Birinci Dünya Savaşı sürecinde açlık çeken bölgelere zahire göndermeye devam etmiştir

Anahtar Kelimeler

Birinci Dünya Savaşı, Teke Sancağı, Tarımsal üretim, Amale Taburları, Çekirge istilası

Efforts for Increasing the Agricultural Production in the Sanjak of Teke in the Years of First World War

Öz

In the First World War, recruitment of the nearly 3 million men to the army and the fact that being the significant part of those men were working in the agriculture dealt a big blow to the agricultural production. Besides, because of the military reasons, a portion of the tools and the animals in the hands of the producers had already been taken for the command of the army. Furthermore, the environment of uncertainty which the war brought, rising prices, crash of the market mechanism and the government’s confiscation practices of the products had been keeping the producer from planting the land. When the import also became impossible, in the first years of the war the army and the society had faced the danger of starvation. Therefore, various measures had been taken to increase the agricultural production. In the Sanjak of Teke, the deficit of workforce emerged in the agricultural sector had been tried to be removed by mobilizing the women, children and the elderly. Large lands which couldn’t be cultivated started to be farmed by the actively using of the agricultural machines in the agricultural depot. Also lands of the families of the soldiers were cultivated and and harvested by the Laborer Battalions soldiers for public works and sometimes regular corps. Agricultural organization also has been expanded and agricultural commissions and civil servant ships for the agricultural follow-up have been founded. Through this organization, producers who need seed were determined and with the aids that have been made, farms which couldn’t be cultivated had been gained for the agriculture again. On the other hand, with the participation of the Laborer Battalions and the military units a total fight has been made against the grasshopper infestations which pose a great threat to the agriculture and this disaster has been prevented. Owing to all these efforts, a decrease in the agricultural production had not been seen in the Sanjak as with the rates across the country

Anahtar Kelimeler

First World War, Sanjak of Teke, Agricultural production, Laborer Battalions, Grasshopper infestation

Kaynakça

• Bâb-ı Âlî Sadaret Divan Kalemi Nizamât Defterleri (A.(DVNSNZAM. d): No: 24; 25.
• Dâhiliye Nezâreti İdare-i Umûmiye Belgeleri (DH. İ. UM.): 20/2; 56/24; 56/25; 59-3/1-56; 59-3/1-57; 93-2/1-4; 98-1/1-29; 98-2/1-31.
• Dâhiliye Nezâreti İdare-i Umûmiye Ek Belgeleri (DH. İ. UM. EK): 14/12, 16/68; 21/49; 88/15; 70/70; 98/60; 100/64.
• Dâhiliye Nezâreti Umûr-ı Mahalliye-i Vilâyât Müdiriyeti Belgeleri (DH. UMVM): 71/10; 137/72.
• Dâhiliye Nezâreti Şifre Kalemi Belgeleri (DH. ŞFR): 53/339; 55/167; 60/51; 60/53; 76/156.
• İrade Meclis-i Mahsûs Belgeleri (İ. MMS): 181/4.
• Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV): 235/5. II. Resmi Yayınlar
• Düstûr, Tertib 2, C. 5, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1332.
• Düstûr, Tertib 2, C. 8, Evkaf Matbaası, İstanbul 1928.
• BOA., DH. İ. UM. EK. 16/68; Tevfik Güran, Osmanlı Dönemi Tarım İstatistikleri, s. 87, 159.
• Düstûr, Tertib 2, C. 9, Evkaf Matbaası, İstanbul 1928.
• Salnâme-i Vilâyet-i Konya H. 1285; H. 1287; H. 1292; H. 1309, H. 1317.
• Takvîm-i Vekâyi, no:1290; no:2483; no:2649; no:2656; no:2854; no:2895.
• BEŞİKÇİ, Mehmet, “ ‘Topyekûn Savaş’ Kavramı ve Son Dönem Osmanlı Harp Tarihi” Toplumsal Tarih, S. 198 (2010), s. 62-69.
• _____Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Seferberliği, Türkiye İş Bankası Yay., İstanbul 2015.
• ELDEM, Vedat, Harp ve Mütareke Yıllarında Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomisi, TTK Yay., Ankara 1994.
• EMECEN, Feridun, “Antalya”. İslâm Ansiklopedisi. C. III, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul 1991, s. 232-236.
• GÖKMEN, Ertan, “Batı Anadolu’da Çekirge Felâketi (1850-1915)”, Belleten, LXXIV/269, (Nisan 2010), s. 127-180.
• GÖNÜLLÜ, Ali Rıza, “Konya Vilayeti’nde Meydana Gelen Çekirge İstilaları (1866-1917)”, Tarihin Peşinde, S.8, (2012), s. 1-41.
• GÜRAN, Tevfik, Osmanlı Dönemi Tarım İstatistikleri 1909, 1913 ve 1914, T.C. Başbakanlık İstatistik Kurumu Yay., Ankara 1997.
• _____19 Yüzyıl Osmanlı Tarımı, Eren Yay., İstanbul 1998.
• KARACA, Behset, XV. ve XVI. Yüzyıllarda Teke Sancağı, Fakülte Kitapevi Yay., Isparta 2002.
• KÖSE, Osman, “Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Canik’in İaşe Durumu (1914- 1918)”, Belleten, LXIII/238 (1999), s. 775-812.
• KURAT, Akdes Nimet, Birinci Dünya Savaşı Sırasında Türkiye’de Bulunan Alman Generallerin Raporları, Ankara 1966.
• MUTLU, Cengiz, Birinci Dünya Savaşında Amele Taburları, IQ Kültür Sanat Yay., İstanbul 2007.
• QUARTAERT, Donald, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Tarımsal Gelişme”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C. VI, İletişim Yayınları, İstanbul 1985.
• SANDER, Oral, Siyasi Tarih, C. 2, İmge Yay., Ankara 1999.
• TOPRAK, Zafer, İttihat-Terakki ve Devletçilik, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 1995.
• YILDIRIM, Mehmet Ali, “Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Devleti’nin Beşinci Düşmanı: Çekirgeler” Gaziantep University Journal of Social Sciences, Vol. 13 (4), 2014, s. 1017-1042.