1567- 1568 H. 975 Tarihli Ve 1096 Numaralı Mufassal Tapu Tahrir Defterine Göre Nusaybin İdari, Ekonomik Ve Sosyal Durum

Yıl 2018, Sayı: 44, 45 - 74, 01.01.2018

Uğur Demlikoğlu

Öz

Osmanlı Devleti, bir bölgeyi fethettikten sonra yaptığı ilk iş o bölgenin gelir kaynaklarını tespit etmek ve deftere kaydetmek olmuştur. Bu defterler sayesinde bölgenin demografik yapısını, ekonomik durumunu, idari yapısını, yerleşim yerlerini ve devletin temin ettiği vergileri öğrenmekteyiz. Nusaybin’in 16. yüzyıldaki sosyo ekonomik durumunu öğrenmek maksadıyla, Başbakanlık Osmanlı Arşivinde bulunan 1096 numaralı tapu tahrir defteri incelenmiştir. Bu defter, Sultan II. Selim’in tahta cülusundan iki yıl sonra 1568 yılında hazırlanmıştır. Söz konusu defter de Diyarbakır Eyaleti’ne tabi sancaklar kaydedilmiştir. Nusaybin, 1568 yılında Diyarbakır Eyaleti’nin idari yapılanmasında sancak statüsünde yer almıştır. Makalemiz, giriş ve sonuç bölümlerini hariç tutarsak iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Nusaybin’in şehir ve kırsal nüfusundan bahsedilmiştir. Konunun daha iyi anlaşılması maksadıyla tablo ve grafikler yardımıyla sistematik bir şekilde anlatılmıştır. Bölgede yaşayan konargöçerle ilgili bilgiler verilmiştir. Nusaybin’in nüfusunu, ekonomik durumunu kendisine yakın diğer şehirlerle mukayesesi yapılmış ve bölge içindeki önemi vurgulanmıştır. İkinci bölümde ise Nusaybin’de üretilen ürünler, halkın geçim kaynağı ve devletin temin ettiği vergilerden bahsedilmiştir

Anahtar Kelimeler

Nusaybin, Nüfus, Vergilendirme, Osmanlı Devleti, İktisat

Nusaybin; Administrative, Economic And Social Situation According To The Detailed Land Registry Book Dated 1567-1568 H. 975 Adn Numbered 1096

Öz

The Ottoman Empire, after conquering a region, the first thing it did was to identify the income sources of that region and record it in the book. Thanks to these books, we are learning the demographic structure, economic situation, administrative structure, settlements and taxes provided by the government. In order to learn about the socio-economic status of Nusaybin in the 16th century, the land registry book, numbered 1096, in the Ottoman Archives of the Prime Ministry has been examined. This book was prepared in 1568 two years after Sultan Selim II’s enthronement. In the said book, sanjaks which are subject to the province of Diyarbakır were recorded. Nusaybin, in the administrative structure of Diyarbakır Province, in 1568, took the status of sanjak. Our article written of two chapters if we exclude introduction and conclusion chapters. In the first chapter, Nusaybin’s urban and rural population is mentioned. It is systematically explained with the help of tables and graphs for the better understanding of the subject. Information is given about the nomads living in the region. Nusaybin’s population and economic condition are compared to other cities close to it and its importance for the region is emphasized. In the second chapter, the products produced in Nusaybin, people’s mean of living and the taxes provided by the state are mentioned

Anahtar Kelimeler

Nusaybin, Population, Taxation, Ottoman State, Economics

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşiv Kaynakları BOA, TT.d. 1096 2.
• ÇAĞATAY, Neşet; “Osmanlı İmparatorluğu’nda Reayadan Alınan Vergi ve Resimler”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. V, Sayı. 5, Ankara, 1947, s. 483-511.
• ÇAKAR, Enver; Doğu Akdeniz Sahilinde Bir Osmanlı Sancağı: Trablus (1516- 1579), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, Ankara, 2012.
• DEMİR, Ahmet; “Eyyubiler Devrinde Nusaybin”, Geçmişten Günümüze Nusaybin Sempozyum Bildirileri 27-28 Mayıs 2004, (Editör. Kenan Ziya Taş), Nusaybin Kaymakamlığı, Ankara 2009, s. 99-114.
• E. HONİGMANN, “Nasîbin”, İslam Ansiklopedisi, C. IX, İstanbul Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1964, s. 100-103.
• EMECEN, Feridun; Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluş ve Yükseliş Tarihi (1300- 1600), Türkiye iş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2016, s. 218.
• _____________; “Çeltik”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. XXIV, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2011, s.265-266.
• ERDOĞAN, A. Latif; “Osmanlı Devleti’nde Konar Göçerler”, Osmanlılar, C. IV, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999, s.147-160.
• ERPOLAT, Mehmet Salih,” XVI. Yüzyılda Diyarbekir Beylerbeyliğindeki Yer İsimleri”, C.II, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Konya, 1999.
• ____________________; , “XVI. Yüzyıl Arşiv Kaynaklarından Tahrir Defterlerine Göre Nusaybin”, Makalelerle Mardin I Tarih-Coğrafya, (Haz. İbrahim ÖZCOŞAR), İstanbul 2007, s. 349-380.
• GENÇ, Mehmet; ” Mukâtaa”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. XXXI, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2011, s.129-132.
• GÖYÜNÇ, Nejat; XVI. yüzyılda Mardin Sancağı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınlar Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1969.
• _____________; “Hane Deyimi Hakkında”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, C.XXXII, 1979,İstanbul, s.331- 348.
• İNALCIK, Halil; Devlet-i ʽAliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar, Türkiye İş Bankası Yayınları, Mayıs 2009, İstanbul.
• ___________; “Arazi Tahrirleri Tahrir İşlemi ve Tahrir Defterleri”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, C. I, Eren Yayıncılık, İstanbul, 2000, s. 175- 185.
• ___________; “Çift-Hane Sistemi”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi (1300-1600), C. I, s.187- 200
• KAZICI, Ziya; Osmanlı’da Yerel Yönetim, Kayıhan Yayınları, İstanbul, 2014.
• __________; Osmanlı’da Vergi Sistemi, Kayıhan Yayınları, İstanbul, 2014, s. 199- 204.
• KILIÇ, Orhan; XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Van Sancağı (1548- 1648), Van Belediye Başkanlığı Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayın NO: 6, Ankara, 1997.
• __________; XVI. yüzyılda Adilcevaz ve Ahlat (1534- 1605), Tamga Yayıncılık, Ankara, 1999.
• __________; “Yurtluk- Ocaklık ve Hükümet Sancaklar Üzerine Bazı Tespitler”, Osmanlı Tarih Araştırmaları Merkezi, Sayı: 10, Ankara, 1999, s.119-136.
• KOÇ, Ümit; XVI. Yüzyılda Anadolu’sunda Sanayi, Bizim Büro Basımevi, Ankara,
• __________; ” Pirlepe Kırsalında Nüfus- Vergi Bağlamında Ekonomik Refah Düzeyinin Tespiti ve Gelir Dağılımı Üzerine Bir Deneme”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. XXIV, Sayı: 2, Elazığ, 2014, s. 295-310.
• KÜRKMAN, Garo; Anadolu Ağırlık ve Ölçüleri, Ocak 2013, Pera Müzesi Yayınları, Ocak 2013, İstanbul.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat S.; XVI. Asırda Çeşme Kazasının Sosyal ve İktisadi Yapısı, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, IV/ A-2-2.12 Dizi- Sayı:8, Ankara, 2010, s.69, 70.
• ÖZGEN Nurettin - KARADOĞAN Sabri; “Siirt şehrinin Kuruluş ve Gelişimi”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 19, Sayı: 2, Elazığ, 2009. s.61-82.
• SAHİLLİOĞLU, Halil; “Bâd-ı Heva”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C.IV, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2011, s. 416-418.
• SERTOĞLU, Mithat; Osmanlı Tarih Lügatı, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1986.
• SÜMER, Faruk; Safevi Devletimim Kuruluşu ve Gelişmesindeki Anadolu Türklerinin Rolü, Türk Tarih Kurumu Basım Evi, Ankara, 1999.
• TAŞKIN, Ünal; “Osmanlı Devleti’nde Kullanılan Ölçü ve Tartı Birimleri”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ, 2005, s. 15-17.
• TEKİN, Zeki ; “İstanbul Debbağhâneleri”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, C.XXI, Sayı:8, 1997, Ankara, s. 349- 364.
• TUNCEL, Metin; “Nusaybin”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. XXXIII, Vakfı Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2011s. 269-273.
• TURAN, Ahmet Nezihi; XVI. Yüzyılda Ruha Sancağı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara,2012.
• TURAN, Osman; Osman Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti, Turan Neşriyat Yurdu, İstanbul, 1969.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı; Osmanlı Tarihi, C.II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1988.
• ÜNAL, Mehmet Ali; XVI. Yüzyılda Çemişgezek Sancağı, Türk Tarih Kurumu Basım Evi, Ankara, 1999.
• ________________; Osmanlı Sosyal Ekonomik Tarihi, Fakülte Kitabevi, Isparta,
• _______________; Osmanlı Müesseseleri Tarihi, Fakülte Kitabevi, Isparta, 2002.
• ____________; “XV-XVI. yüzyıllarda Sinop Kazasında Üretim”, Birinci İktisat Tarihi Kongresi Tebliğler- 2, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, 2010, İstanbul, s. 567- 582.
• YILMAZÇELİK, İbrahim; “Diyarbakır Eyaletinin Yeniden Teşkilatlandırılması (1848-1864)”, Osmanlı, C. VI, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999, s. 221- 236.