İngiltere'nin Anadolu Genel Konsolosu Charles William Wilson ile Erzurum Konsolosu Henry Trotter'ın Ermenilerle Meskûn Bölgelerin Islahına Yönelik Hazırladıkları Islahat Projeleri

Yıl 2018, Sayı: 44, 311 - 340, 01.01.2018

Mustafa Turan Emel Demir Görür

Öz

1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında imzalanan Berlin Antlaşması’nın 61. maddesi ile “Ermenilerin meskûn olduğu yerlerde” ıslahat yapılması konusu uluslararası bir antlaşma ile kabul edilmiştir. Bu antlaşma ile Osmanlı Devleti, Ermenileri, Kürt ve Çerkezlere karşı korumayı taahhüt etmiş ve bölgede icra edilecek ıslahatlar hakkında ilgili devletleri bilgilendireceğini ve onların da bu sürece müdahil olacaklarını kabul etmiştir. Berlin Antlaşması’ndan sonra İngiltere’nin Osmanlı politikası giderek değişmeye başlamış ve bu değişimin ilk belirtileri İngiltere’nin Osmanlı Ermenileri lehine ıslahat yapılması yönünde Osmanlı Devleti’ne yaptığı baskılarda kendini göstermiştir. Ancak Berlin Antlaşması’nın söz konusu 61. maddesi, ne tür ıslahatlar yapılacağı noktasında sarih bir talep içermediğinden, Ermenilerin yaşadığı yerde yapılması talep edilen ıslahatlar, Avrupalı Devletlerin Osmanlı Devleti’ne verdiği notalar, ilgili devletlerin bölgedeki konsoloslarının ve Osmanlı Devleti’nin bölgeye gönderdiği teftiş heyetlerinin çalışmaları sonucu şekillenmiştir. Makalemizde 18 Mayıs 1895’de İngiltere’nin, Vilâyât-ı Sitte’nin ıslahına yönelik Osmanlı Devleti’ne sunduğu 40 maddelik ıslahat projesinin temelini oluşturacak iki önemli proje incelenmiştir. Bu projeler; İngiltere’nin Anadolu Genel Konsolosu Yarbay Charles William Wilson’ın tek başına hazırlamış olduğu 24 maddelik anayasa önerisi ile yine William Wilson’ın Erzurum Konsolosu Henry Trotter ile birlikte hazırlamış oldukları 15 maddelik ıslahat projesidir.

Anahtar Kelimeler

Berlin Anlaşması, Anadolu Genel Konsolosluğu, Erzurum Konsolosluğu, William Wilson, Henry Trotter

The Reform Projects on Regions Inhabited by Armenians Developed by British Consul-General in Anatolia Charles William Wilson and British Consul in Erzeroum Henry Trotter

Öz

The need for reforms in “regions inhabited by Armenians” was accepted in the article 61 of the Berlin Treaty signed after the OttomanRussian War of 1877-1878. As a result, the Ottoman State committed to protect the Armenians against the Kurds and Circassians and acknowledged that they would inform the signing states about the reforms that would be carried out in the region and these countries would be involved in the process. After the Treaty of Berlin, the Ottoman policies of the Britain began to change gradually, and the initial indication of this change was observed with the pressures that were applied on the Ottoman Empire to reform the conditions of Ottoman Armenians. However, since Article 61 of the Treaty of Berlin does not include any specifics for the mentioned reforms, these reforms were shaped by the diplomatic notes issued by the European powers and the works of the missions of these states in the region and the survey missions mandated by the Ottoman Empire. The present article examined the two significant projects that established the foundations of the 40-article reform project proposed by the Britain on May 18, 1895 for the reformation of six eastern provinces Erzeroum, Sivas, Van, Kharpout, Bitlis and Diarbekir . These projects were namely the 15-article constitutional proposal developed solely by Colonel Charles William Wilson, the Consul General of the Britain in Anatolia and the 24-article reform project developed jointly by William Wilson and Henry Trotter, the Consul of the Britain in Erzurum.

Anahtar Kelimeler

Berlin Treaty, General Consulate in Anatolia, Erzeroum Consulate, Charles William Wilson, Henry Trotter.

Kaynakça

• Foreign Office List: Forming a Complete Diplomatic and Consular Handbook for 1880, Complied by Edward Hertslet, C.B., Fifty-third Publication, London.
• Foreign Office List: Forming a Complete Diplomatic and Consular Handbook for 1883, Complied by Edward Hertslet, C.B., Fifty Sixth Publication, London.
• Salnâme-i Cebel-i Lübnan, H. 1305, Mutasarrifiyet Matbaası.
• Düstur, 1. Tertip, C. II. Muâhedât Mecmûası, C. V, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2008.
• Osmanlı İdaresinde Kıbrıs (Nüfusu-Arazi Dağılımı ve Türk Vakıfları), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2000.
• ŞİMŞİR, Bilal, Osmanlı Ermenileri, 2. Baskı, Bilgi Yayınevi, Ankara 2011.
• ŞAŞMAZ, Musa, İngiliz Konsolosları ve Ermenilerin Katliamı İddiaları (1878-1914), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2013.
• URAS, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yayınları, İstanbul 1976.
• WATSON, C. M., The Life of Major-General Sir Charles William Wilson, Edinburgh Press, London 1909.