Âşıkpaşazâde Târihi'nde Osmanlı hâkimiyet söylemi ve terminolojisi

Yıl 2015, Sayı: 38, 141 - 156, 01.01.2015

Emine Sonnur Özcan

Öz

Tarihsel incelemelerde kullanılan disiplinler arası yaklaşım, şüphesiz, araştırmacıya ilgi dönemin zihniyetini derinlemesine ve bütünsel olarak anlamada imkânlar evreni sunar. Bununla beraber, şiir, destan, ilâhi gibi Osmanlı tarihi kaynakları, araştırmacıların dikkatini yeterince çekmemektedir –önemli bir kronikte yer alıyor olsa dahi. Dolayısıyla Osmanlı kronikleri genellikle içerisindeki nesir bağlamında çalışılır. Oysa Osmanlı kroniklerindeki şiirler ve diğer edebî unsurlar, tarih yazıcılığı, zihniyet ve farklı tarihsel meseleler hakkında çok şey söyleyebilir. Galiba, içerisinde bir beyit barındırmayan hiçbir Ortaçağ İslâm ve Osmanlı kaynağı yoktur. Bu bağlamda -diğer Osmanlı yazılı kaynakları gibibilinen ilk Osmanlı kroniklerinden, Âşıkpaşazâde Târihi içerisinde bir çok beyit barındırmaktadır. Âşıkpaşazâde’nin kroniğindeki beyitleri nesirin yanı sıra- Osmanlı hâkimiyet söylemi ve terminolojisini arar bir gözle inceledik. İncelediğimiz periyodlar Osman ve Orhan Gâzi’nin hâkimiyetleridir. Tespit ettiğimiz terimler, tarihsel bağlamında anlaşılmaya çalışıldı. Bunun yanında her bir terimin önemini anlamak amacıyla, niceliksel muhteva analizi metodunu kullandık. Sonuçta konuyla ilgili enteresan tarihsel verilere ulaştık

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Osmanlı hâkimiyeti, Âşıkpaşazâde Târihi, Gazâ, Âl-i Osman.

The Ottoman Sovereignty Discourse and Terminology in the Âşıkpaşazâde Târihi

Öz

chronicles, are generally studied in the context of prose in them. Whereas, the poems and other literary elements in the Ottoman chronicles, could tell so much about historiography, worldview and different historical issues. Presumably, there is no Medieval Islam and Ottoman resource which has not got a verse in. In this context, Âşıkpaşazâde Târihi, which is the one of the first known Ottoman chronicles contain a lot of verses –like other Ottoman written resources. We examined the verses –beside the prose– which in Âşıkpaşazâde’s chronicle with the seeking eyes for the Ottoman sovereignty discourse and terminology. The periods which we examined are the rule of Osmân and Orhân Gâzi’s. Every term which we detected, was tried to understand in its historical context. Besides this, to realize the importance of the terms, we use quantitative content analysis method. Eventually, we reach interesting historical datum about the issue

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Ottoman sovernighty, Âşıkpaşazâde Târihi, Gazâ, Âl-i Osman.

Kaynakça

• Âşık Paşazade Osmanoğulları'nın Tarihi, Çeviri: Kemal Yavuz, M. A. Yekta Saraç, K Kitaplığı, İstanbul 2003.
• Âşık Pâşâzâde Târîhi, Matba‘a-ı ‘Âmire, İstanbul 1914.
• Danişmendnâme, Haz. Necati Demir, Akçağ Yayınları, Ankara 2004.
• Kâtip Çelebi, Keşfuz’-Zunûn, Mektebetu’l-Musennâ, Bağdat 1941.
• Kritovulos, İstanbul’un Fethi, Çev. Karolidi, Kaknüs Yay., İstanbul, 2005.
• Lütfi Paşa, Tevârih-i Âl-i Osman, Hazırlayan: Kayhan Atik, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2001.
• Mehmed Neşrî, Neşrî Tarihi, c. I, Yayınlıyanlar: Faik Reşit Unat, Mehmed A. Köymen, Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1995.
• Mukaddimetu İbn Haldûn, Dâru’l-Fikr, Beyrut 2001.
• Saltuknâme, Şükrü Haluk Akalın, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1987, Cilt I.
• Tâşköprîzâde, eş-Şakâ’iku’n-Nu’mâniyye fî ‘Ulemai’d-Devleti’l-‘Osmâniyye, Dârul-Kitâbi’l- ‘Arabî, Beyrût 1975.
• Tursun Bey, Târîh-i Ebü’l-Feth, Hazırlayan: Mertol Tulum, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul 1977.
• AFYONCU, Erhan, “Osmanlı Siyasî Tarihinin Ana Kaynakları: Kronikler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, c.1, sayı.2, 2003, s.101-172.
• ATEŞ, Ahmed, “Menâkıb”, MEB İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1977, c.7, s.701-702.
• BABİNGER, Franz, Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, Çeviri: Coşkun Üçok, Ankara, 1982.
• EMECEN, Feridun, “Osmanlı Hanedanına Alternatif Arayışlar Üzerine Bazı Örnekler ve Mülahazalar”, İslâm Araştırmaları Dergisi, Sayı 6, 2001.
• SÜMER, Faruk, “Selçuklular”, Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c.36, s.380-384.
• HAMMER, Joseph, Devlet-i Osmaniyye Târîhi, Tercüme: Mehmet ‘Atâ, Dâru’l-Hilâfeti’l- ‘Aliyye, Evkâfı İslâmiyye Matbaası, İstanbul 1914.
• http://data.onb.ac.at/rec/AL00620750
• http://www.onb.ac.at/
• İNALCIK, Halil, “’Sultanizm’, Üzerine Yorumlar: Max Weber’in Osmanlı Siyasal Sistemi Tiplemesi”, Çeviren: K. Aydın Akagündüz, Dünü ve Bugünüyle Toplum ve Ekonomi, Sayı 7, Ekim 1994, s.5-26.
• ------------------- “Question of the Emergence of the Ottoman State”, Ottoman Social and Economic History, Variorum, Londra 1985.
• -------------------, Bülent ARI, “Osmanlı-Türk Tarihçiliği Üzerine Notlar”, Uluslararası Askerî Tarih Dergisi, Yayın no:19, Ankara 2007, s.214-216.
• -------------------, Fatih Devri Üzerinde Tetkikler ve Vesikalar I, TTK, Ankara 1995.
• KAFADAR, Cemal, Between Two Worlds, The Construction of the Otoman State, University of California Press, Londra 1996.
• KAYAPINAR, Akif, “İbni Haldûn’un Asabiyet Kavramı: Siyaset Teorisinde Yeni Bir Açılım”, İslâm Araştırmaları Dergisi, Sayı 15, 2006.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad, “Alp”, Tarih Araştırmaları I (içinde), Akçağ Yayınları, Ankara 2006.
• -------------------, Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, TTK Yayınları, Ankara 1999.
• -------------------, “Âşık Paşa-zâde”, MEB İslâm Ansiklopedisi, c.1, s.706-709.
• Necib Asım,“Osmanlı Tarihnüvisleri ve Müverrihleri – Medhal”, Tarih-i Osmanî Encümeni Mecmuası, İstanbul, 1326 (1910), cilt: I, sayı: 1, s.41-52.
• ÖZ, Mehmet, “Kuruluştan Fatih Devrine Kadar Osmanlılar ve Gazâ”, İstanbul’un Fethinin 550. Yıldönümü Münasebetiyle Fâtih, Fetih ve İstanbul Sempozyumu, Kültür Bakanlığı ve Türk Ocakları Genel Merkezi, Ankara 31 Mayıs-1 Haziran 2003. http://yunus.hacettepe.edu.tr/~mehoz/makalelerim.html
• ÖZCAN, Abdülkadir, “Âşıkpaşazâde”, Diyânet İslâm Ansiklopedisi, c.4, s.6-7.
• -------------------, “Osmanlı Tarihçiliğine ve Tarih Kaynaklarına Genel Bir Bakış”, FSM İlmî Araştırmalar ve Toplum Bilimleri Dergisi, 1 (2013) Bahar, s.271-293.
• Söğüt’ten İstanbul’a, Derleyen: Oktay Özel, Mehmet Öz, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara 2005.
• ŞAHİN, Haşim, “Menâkıbnâme”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara 2003, c.28, s.112-114.
• TAESCHNER, F., “‘Āshik-Pasha-Zāde” Encyclopaedia of Islam, Second Edition, c.1, s.720.