OSMANLI ELÇİLERİ ve KARANTİNA

Yıl 2021, Sayı: 49, 1 - 24, 13.08.2021

Mustafa Can Ayşegül Altınova Şahin

Öz

Özet

İlk olarak XIV. yüzyılda Avrupa’nın Akdeniz limanlarında uygulanmaya başlanan karantina, zamanla kurumsallaşarak salgın hastalıklardan korunma hususunda oldukça önemli bir rol üstlenmiştir. Batılı devletler, ülkelerine dışarıdan gelen herkese ayrım gözetmeksizin karantina uygulamışlardır. Dolayısıyla bu devletlere gönderilen Osmanlı elçileri de karantina uygulamasına tabi tutulmuştur. Elçiler kaleme aldıkları sefaretnamelerde bu ülkelerde karşılaştıkları karantina uygulamaları, karantina süreçleri ve karantina mekânları hakkında önemli bilgiler vermişlerdir. Osmanlı elçilerinin karantinaya verdikleri tepkiler, karantina süresi, karantina mekânı ve karantinayı uygulamakla görevli olan yetkililerin tavırlarına göre değişiklik göstermiştir. Elçiler her ne kadar birbirlerinden farklı tavırlar sergilemiş olsalar da kendi ülkelerinden aşina olmadıkları bu uygulamadan genel anlamda rahatsız oldukları gözlemlenmektedir. Elçilerin karantina karşısındaki tutumları insani gerekçelerden kaynaklanmakla birlikte hem Osmanlı zihniyetinden hem de Osmanlı devlet anlayışından izler taşımaktadır. Bu araştırmada Osmanlı Devleti’nde karantina uygulamaları başlamadan önce Avrupa’ya gönderilen elçilerin karşılaştıkları karantina tedbirleri hakkında bilgi verilerek Osmanlı elçilerinin karantinaya karşı tutumları değerlendirilmiştir.

Abstract:

Quarantine, which was firstly started to be implemented in the Mediterranean ports of Europe in the XIVst century, has become institutionalized over time and has played a very important role in protection from epidemics. Western States have applied quarantine indiscriminately to everyone who came to their countries from outside. Therefore, the Ottoman ambassadors sent to these states were also subjected to quarantine. The ambassadors gave important information in sefaretnames (the books of embassy) which they wrote about the quarantine practices, the quarantine processes and quarantine places. The responses of the Ottoman ambassadors to the quarantine varied according to the quarantine period, the quarantine space and the attitudes of the authorities responsible for enforcing the quarantine. Although the ambassadors displayed different attitudes from each other, it is observed that they are generally uncomfortable with this practice, which they are not familiar with from their own countries. Although the attitudes of the ambassadors against quarantine stem from humanitarian reasons, they bear traces of both the Ottoman mentality and the Ottoman understanding of State. In this study, the attitudes of the Ottoman ambassadors against quarantine were evaluated by giving information about the quarantine measures encountered by the ambassadors sent to Europe before the quarantine practices started in the Ottoman Empire.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Elçi, Karantina, Sefaretname

Kaynakça

• BOA. HAT. 830/37512 F (05 Ca 1253 / 07 Ağustos 1837).
• BOA. CSH. 14 / 651 (04 R 1247 / 12 Eylül 1831).
• BOA. HAT. 523 / 25526 (29 Z 1254 / 15 Mart 1839).
• BOA. HAT. 523 / 25527 (29 Z 1254 / 15 Mart 1839).
• Ahmed Azmi Efendi Sefaretnâmesi, Matbaa-i Ebuzziya, İstanbul, 1303.
• AHMED RESMÎ EFENDİ, Viyana Sefaretnamesi, Matbaa-i Ebuzziya, İstanbul, 1303.
• AHMED VÂSIF EFENDİ, İspanya Sefâretnamesi.
• AKSAN, Virginia, Savaşta ve Barışta Bir Osmanlı Devlet Adamı Ahmed Resmi Efendi (1700-1783), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1997.
• AKTAŞ, Esat, “Birinci Dünya Savaşı’nın Başlangıcından Rus İşgaline; Bayburt ve Çevresinde Salgın Hastalıklar”, Tarih Okulu Dergisi, 10/XXXI (2017), ss. 173-201.
• ALTAN, Bilal, “XIX. Yüzyıl Sonlarında Cizre’de Kolera Salgını ve Yol Açtığı Tahribat”, Mukaddime, 1 (2019), s. 37-52
• ATSIZ, Bedriye, Ahmet Resmî Efendi’nin Viyana ve Berlin Sefaretnâmeleri, Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul, 1980.
• BERKES, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, YKY Yayınları, İstanbul, 2006.
• CAN, Mustafa, Sultanın Kapısında: Kudret-Heybet-Adalet (Osmanlı Devleti’nde Yabancı Elçiler), Gazi Kitabevi Yay., Ankara, 2019.
• ÇALIŞKAN, Adem; EYİCİL, Ahmet; XVIII. ve XIX. Yüzyılda Halep ve Civarında Salgın Hastalıklar, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9/18 (2019), s. 1289-1319.
• DİAMOND, Jared, Tüfek, Mikrop ve Çelik, Tübitak Popüler Bilim Kitapları, Ankara, 2015.
• ERDEM, Gökhan, Osmanlı İmparatorluğu’nda Sürekli Diplomasiye Geçiş Süreci, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2008.
• GENÇ, Sabit, “Amasya Sancağı’nda Karantina Teşkilatının Kurulması ve Ortaya Çıkan Salgınlar (1812-1918)”, Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8 (2020), s. 43-87.
• GÖÇEK, Fatma Müge, East Encounters West, France and the Ottoman Empire in the Eighteenth Century, Oxford University Press, New York, 1987.
• GÜRSOY, Belkıs Altuniş, “Âmedî Galib Efendi Sefâretnâmesi”, Erdem İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 9/27 (1997), s. 911-942.
• HAMMER, Joseph Von, Büyük Osmanlı Tarihi, Çev. Vecdi Bürün, Haz. Mümin Çevik, Osman Demirtepe), Üçdal Neşriyat, İstanbul, 1992, C. X.
• HERBETTE, Maurice, Fransa’da İlk Daimî Türk Elçisi Moralı Esseyit Ali Efendi 1797-1802, Çev. Erol Üyepazarcı, Ötüken, İstanbul, 2019.
• İPŞİRLİ, Mehmet, “Elçi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 11 (1995), s. 3-15.
• KILIÇ, Selda, “I. Balkan Savaşı Dönemi’nde Sağlık Hizmetleri ve Koşulları (Kolera Salgını)”, IX. Askeri Tarih Semineri Bildirileri, Genelkurmay Yayınları, Ankara, 2005.
• KORKMAZ, Arif, “Mehmed Said Paşa Sefaretnamesi Üzerine Sosyolojik Bir Değerlendirme”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 32 (2011), s. 201-236.
• KORKUT, Hasan, Osmanlı Elçileri İle Avrupa, Gökkubbe, İstanbul, 2007.
• LEWİS, Bernard, The Muslim Discovery of Europe, W.W. Norton & Company, New York, 2001.
• MACAR, Oya Dağlar, Balkan Savaşları’nda Salgın Hastalıklar ve Sağlık Hizmetleri, Libra Kitap, İstanbul, 2010.
• MEHMED EMİN NAHİFÎ EFENDİ, Abdülkerim Paşa Sefâretnamesi, İkdam Matbaası, İstanbul, 1313.
• Moralı Es-Seyyid Ali Efendi Sefâretnâmesi, Ahmed İhsan ve Şürekası Matbaacılık Osmanlı Şirketi, İstanbul, 1329.
• MUSTAFA SÂMİ EFENDİ, Avrupa Risâlesi, Haz. Remzi Demir, Gündoğan Yayınları, Ankara 1996.
• NİKİFORUK, Andrew, Mahşerin Dördüncü Atlısı, İletişim Yay., İstanbul, 2010.
• ÖKSÜZ, Melek, Türk İspanyol İlişkileri Çerçevesinde Ahmed Vasıf Efendi’nin İspanya Elçiliği (1787-1788), Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Trabzon, 1998.
• ÖZDEMİR, Hikmet, Salgın Hastalıklardan Ölümler (1914-1918), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2010.
• ÖZLÜ, Zeynel, “19. Yüzyıl Sonlarında Osmanlı Devletinde Veterinerlik Mesleği İle İlgili Bir Değerlendirme”, Belleten, 76/275, (2012) s. 283-311.
• ÖZLÜ, Zeynel, “Osmanlı Devleti’nde Difteri Hastalığı ve Koruyucu Sağlık Hizmetlerine Dair Bulgular (19. Yüzyıl Sonları ve 20. Yüzyıl Başlarında)”, Belleten, 81/291, (2017), s. 419-480.
• ÖZLÜ, Zeynel; ÇAY, Mustafa Murat, “19. Yüzyılda Dünyada Sağlık Güvenliğini Sağlamaya Yönelik Çalışmalar Ve Uluslararası Sağlık Güvenliği Açısından Lozan Antlaşması’nın Önemi” Küresel Salgın ve Güvenlik: Tarihsel Süreç, Ed. Yunus Emre Tansü, İksad Yayınevi, Ankara, 2020, s. 17-47.
• ÖZLÜ, Zeynel; TİRYAKİ, Kerim, “20. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti’nde Sağlık Güvenliği Alanında Bir Uygulama: Kolera Talimatnamesi (1908)”, Tarihsel Süreçte, Anadolu’da Kolera, Ed. Fevzi Çakmak, Şükran Köse, Ahmet Çağr Büke, Eren Akçiçek, Gece Kitaplığı, Ankara, 2020, s. 35-49.
• ÖZLÜ, Zeynel; TİRYAKİ, Kerim, “Osmanlıdan Cumhuriyete Tarih Araştırmalarında Sıhhiye Mecmualarının Önemi”, Tarih Yazımı Üzerine II, Ed. İsmail Özçelik, Berikan Yayınevi, Ankara, 2018, s. 399-425.
• ÖZTÜRK, Necdet, Çadırdan Saraya 14-15. Yüzyıl Osmanlı Devlet Düzeni, Yitik Hazine Yayınları, İzmir, 2012.
• PEDANİ, Maria Pia, “Osmanlı Padişahının Adına” Osmanlı’nın Fethinden Girit Savaşı’na Venedik’e Gönderilen Osmanlılar, Çev. Elis Yıldırım, TTK Basımevi, Ankara, 2011.
• PETÖ, Maria, “Floransalı Bilgin ve Gezgin Domenico Sestini’nin Eserlerinde Tıp Tarihine Ait Veriler”, 38. Uluslararası Tıp Tarihi Kongresi Bildiri Kitabı, C. II, TTK Yay., Ankara, 2005.
• SARIYILDIZ, Gülden, “Karantina” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 24 (2001), s. 463-465.
• SARIYILDIZ, Gülden, Hicaz Karantina Teşkilâtı (1865-1914), TTK Basımevi, Ankara, 1996.
• SAVAŞ, Ali İbrahim, Mustafa Hattî Efendi Viyana Sefaretnamesi, TTK Basımevi, Ankara 1999.
• SEYYİD VAHİD EFENDİ, Fransa Sefaretnamesi, Matbaa-i Ebuzziya, 1304
• ŞEHDÎ OSMAN EFENDİ, Rusya Sefaretnâmesi 1757-1758, Haz. Türkân Polatcı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2011.
• ŞEMSEDDİN SAMİ, Kâmûs-ı Türkî, İkdam Matbaası, İstanbul 1317.
• ŞİRİN, İbrahim, Osmanlı İmgeleminde Avrupa, Lotus Yayınevi, Ankara, 2006.
• TUNCER, Hüner, Osmanlı Diplomasisi ve Sefaretnameler, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2010.
• UNAT, Faik Reşit, Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri, TTK Yayınları, 4. bs., Ankara, 2008.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, TTK Basımevi, 3. bs., Ankara 1988.
• YILDIRIM, Nuran, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Koruyucu Sağlık Uygulamaları”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. 5, İletişim Yay., İstanbul, 1985.
• YİRMİSEKİZ ÇELEBİ MEHMED EFENDİ, Sefâretnâme-i Fransa, Matbaa-i Ebuzziya, İstanbul, 1306.