1894 SASON İSYANI’NIN İNGİLİZ BASININA YANSIMALARI

Yıl 2022, Sayı: 51, 75 - 98, 25.03.2022

Mehmet Batuhan Çeken

Öz

Özet

1876 Bulgar İsyanı sonrası Avrupa basınında Osmanlı Devleti’ni suçlayan haberler yapılmış ve bu yabancı kamuoyu açısından Osmanlı’nın suçlandığı olaylardan biri olmuştur. 1880 sonrası ayrılıkçı Ermeni komitelerinin kurulmasıyla beraber komiteler çeşitli eylemlerde bulunmuşlardır. Sason hadisesine kadar Erzurum, Merzifon, Kayseri, Yozgat ve Kumkapı olayları yaşanmış fakat ayrılıkçı komiteler istedikleri “ses getirme” eylemini başaramamışlardır. Yapılan çalışmada, Sason İsyanı’nın özellikle Hınçak Komitesi’nin faaliyetleri bakımından bir ilk niteliği taşıdığı üzerinde durulmuştur. Buna göre Sason hadisesi ile beraber Ermeni komiteleri stratejik olarak geniş çaplı dış destek sağlayabilecekleri eylemler seçmişlerdir. Sason’da çatışmaların başlamasından itibaren bilhassa İngilizler gerek İngiliz Büyükelçi Philip Curie gerekse Reuters gibi ajanslar vasıtasıyla Avrupa basınına hadiseleri yansıtmışlardır. İngiliz gazetelerinin birçoğunun Bulgar İsyanı sırasında Bulgarlar için gösterdiği tepkiyi bu sefer Sason İsyanı’nda Ermeniler için göstermişlerdir. Gazeteler iki hadise sonrası benzer şekilde tepki vermişler çatışmaların yatışması sonrası sahih delillerin azlığının ortaya çıkmasını göz ardı etmişlerdir. Aynı zamanda çalışmada, İngiliz kamuoyunun Sason olayının başında ve sonunda verdiği tepkilerdeki değişimler de analiz edilmeye çalışılmıştır.

Abstract

After the Bulgarian Revolt of 1876, news accusing the Ottoman Empire were made in the European press, and this was the first major event in which the Ottoman Empire was blamed in terms of foreign public opinion. With the establishment of separatist Armenian committees after 1880, the committees took various actions. Until the Sason incident, Erzurum, Merzifon, Kayseri, Yozgat and Kumkapı events had taken place,
but the separatist committees could not achieve the action they wanted to
"make a sound". In the study, it was emphasized that the Sason rebellion
was a first in terms of the activities of the Hinchak committee.
Accordingly, with the Sason incident, the Armenian committees
strategically chose actions that could provide large-scale foreign support.
Since the beginning of the conflicts in Sason, especially the British, have
reflected the events to the European press through agencies such as
British Ambassador Philip Curie and Reuters. This time, they showed the
reaction of many British newspapers for the Bulgarians during the
Bulgarian rebellion, for the Armenians in the Sason rebellion. Newspapers
reacted similarly after the two incidents, ignoring the scarcity of authentic
evidence after the conflicts subsided. At the same time, in the study, the
changes in the reactions of the British public at the beginning and end of
the Sason incident were also tried to be analyzed.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, İngiliz, Sason, Basın, Gazete

Kaynakça

• BOA, HR. SYS, 2837/16. -------------------------------------------------------
• BOA, YEE, 14-415-153-66, s.35. -------------------------------------------------------
• BOA, HR. SYS, 2837/1. -------------------------------------------------------
• BOA, YEE, 14-415-153-66, s. 27-28.-------------------------------------------------------
• BOA, YEE, 14-415-153-66, s. 27. -------------------------------------------------------
• Aberdeen Free Press, 6 December, 1894, s. 2. -------------------------------------------------------
• Dublin Daily Express, 29 January, 1895, s. 6.-------------------------------------------------------
• Dundee Evening Telegraph, 19 November, 1894. -------------------------------------------------------
• Evening Mail, 26 November, 1894. -------------------------------------------------------
• Gloucester Journal, 18 May, 1895, s. 3.-------------------------------------------------------
• London Evening Standard, 25 September, 1894.-------------------------------------------------------
• London Evening Standard, 21 January, 1895, s. 3. -------------------------------------------------------
• London Evening Standard, 25 February, 1895.-------------------------------------------------------
• Meath Herald and Cavan Advertiser, 15 June, 1895. -------------------------------------------------------
• Illustrated London News, 9 February, 1895, s. 167. -------------------------------------------------------
• Sheffield Evening Telegraph, 29 January, 1895.-------------------------------------------------------
• Sheffield Evening Telegraph, 9 April, 1895, s. 8. -------------------------------------------------------
• Sheffield Independent, 7 January, 1895, s. 5. -------------------------------------------------------
• St James's Gazette, 11 January, 1895, s. 4. -------------------------------------------------------
• South Wales Daily News, 4 February 1895, s. 5. -------------------------------------------------------
• The Bolton Evening News, 1 August, 1895, s. 2. -------------------------------------------------------
• The Drogheda Conservative, 20 April, 1895, s. 5. -------------------------------------------------------
• The Morning Post, 16 May, 1895, s. 2.-------------------------------------------------------
• The Times, 7 May, 1895.-------------------------------------------------------
• The Womans Signal, 13 December, 1894, s. 378. -------------------------------------------------------
• Western Morning News, 4 February 1895, s. 8. -------------------------------------------------------
• ÇAKALOĞLU, Cengiz, Müşir Mehmet Zeki Paşa (1835-1929), (Basılmamış doktora tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Anabilim Dalı, Erzurum 1999, s.170.
• DOĞAN, Hamdi, Sason Ermeni İsyanları, Doktora Tezi, Niğde 2000, s. 16.
• GÜLMEZ, Nurettin, “Tahkik Heyet Raporlarına Göre 1894 Sason İsyanı”, Belleten C. LXX, 46, s. 697.
• GÜNAY, Nejla, “Rusya’nın Osmanlı ve İran Topraklarındaki Ermeniler ve Kürt Aşiretleriyle İlişkisi”, Ermeni Araştırmaları, Sayı 56, Ankara 2017, s. 62.
• HOVANISSIAN, Richard G. , “The Armenian Question in the Ottoman Empire, 1876-1914”, The Armenian People from Ancient to Modern Times, Vol 2, New York 1997.
• KARACA, T. Niyazi, William Ewart Gladstone ve Ermeni Sorunu, Timaş, İstanbul 2018, s. 292.
• KARACA, T. Niyazi, “İngiliz Liberal Parti’nin 1894 Sason Ajitasyonu ve Sir Ashmead Bartlett’in Tepkisi”, II. Uluslararası Türk-Ermeni İlişkileri ve Büyük Güçler Sempozyumu, I. Cilt, Erzurum, 6-8 Mayıs 2015, s. 534.
• KILIÇ, Davut, Rus “General Mayewski’nin Raporuna Göre Van-Bitlis Vilayetlerinde Ermenilerin Sosyal-Dini Yapısı ve Ermeni Meselesinin Gelişimi”, Turkish Studies, Volume 9/1, 2014, s. 264.
• KILIÇ, Davut, Osmanlı Ermenileri Arasında Dinî ve Siyasi Mücadeleler, ATAM, Ankara 2012.
• NALBANDİAN, Louise, The Armenian Revolutionary Movement, The Development of Armenian Political Parties through the Nineteenth Century, University of California Press, Berkeley and Los Angeles 1963, s. 121.
• REYHAN, Cenk ve TAŞTEKİN, Serap “Emperyalizm Çağında Osmanlı İmparatorluğu’na Sermaye İhracı: Krom Maden İmtiyazları”, Memleket Siyaset Yönetimi, c. 15, Sayı 34, Aralık 2020, s. 339.
• REYHAN, Cenk, “Türk-Alman İlişkilerinin Tarihsel Arka Planı”, Belleten, c. 69, Sayı 254, Ankara 2005, s. 226.
• RUS GENERAL MAYEWSKİ, Doğu Anadolu Raporu Van ve Bitlis Vilayetleri Askeri İstatistiki, (Haz: Hamit Pehlivanlı), Van Belediye Başkanlığı Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayınları, Van 1997, s. 219.
• ŞAŞMAZ, Musa, İngiliz Konsolosları ve Ermenilerin Katliam İddiaları, ATAM, Ankara 2013, s. 494.
• ŞİMŞİR, Bilal, British Documents on Ottoman Armenians 1895, C. 4, no 59, s. 73.
• TERNON, Yves, Ermeni Tabusu, çev. Emirhan Oğuz, İstanbul 1993, s. 110.
• URAS, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 1987, s. 473.
• YÜKSEL, Mevlüt, “Erzurum, Bitlis ve Mamûretülaziz Vilâyetlerindeki Ermeni İsyanları (1890-1905)”, Ermeni Araştırmaları, Sayı 43, 2012, s. 2.