Daryuş Rahmaniyan1 : Torkiye-yi Osmani; Medhel-i Ber Negah-i Sefernamenevisan-i İrani Ruzgar-i Kacariyye, Faslname-i Tarih-i Revabıt-ı Harici, Sal-i Sizdehom ve Çehardehom Şomare-i 52 ve 53 – Payiz ve Zemestan 1391, S. 29-35. OSMANLI TÜRKİYESİ; KAÇAR DÖNEMİ İRANLI SEYAHATNAME YAZARLARININ BAKIŞLARI ÜZERİNE

Yıl 2023, Sayı: 53, 235 - 241, 31.03.2023

Daryuş Rahmaniyan Çevirmen: Murat Celep

Öz

19. yüzyılda birçok İranlı çeşitli gerekçelerle Osmanlı Türkiye’sine
gidip gelmekte ya da orada ikamet etmekteydiler. Kaçar dönemi Farsça
metinlerinde Osmanlı Türkiye’sine yönelik çok sayıda veriyle
karşılaşmaktayız. Bu metinler söz konusu ülkenin sahip olduğu kültürel ve
medeni durumunun çeşitli boyutlarını tasvir etmektedir. Bu tür verileri
toplamak, düzenlemek ve ilmî olarak analiz etmek, iki ülkenin
modernleşme sürecini anlamak açısından oldukça önemli ve faydalı
gözükmektedir. Bu bağlamda söz konusu metin türlerinden birisi de
seyahatnamelerdir. Bu seyahatnameler Osmanlı Türkiye’sine dair dikkate
değer anekdotları bünyesinde barındırmaktadır. Söz konusu
seyahatnameler arasında Mirza Salih Şirazî, Acudanbaşı, Mirza Hanlar Han
İtisamülmülk, Hacı Siyah Mehellatî’nin seyahatnamelerine işaret edilebilir.
Bu makalede ise modern düşünce ve öğretilerin İran’a girişi sürecinde
önemli bir yere sahip olan Mirza Salih Şirazî’nin seyahatnamesi ele
alınacaktır. Mirza Salih’in seyahatnamesinde Rusya, İngiltere ve Osmanlı
Türkiye’si tarihlerinin ilk defa Farsça olarak kaleme alınmış olması dikkati çeken bir husustur. Mirza Salih’in anlamlı şekilde yaptığı işaretlerden, onu
n zikredilen ülkelerin tarihini ele almasındaki motivasyonunun söz konusu
ülkelerin kaydettikleri ilerlemelerin sırrını anlamak olduğu anlaşılmaktadır.
Mirza Salih Şirazî’nin tarih anlatımında okuyucu, Rusya ve İngiltere’nin
ilerlemelerinin seyrini okuduğunda eş zamanlı olarak Osmanlı’nın
görkemli bir hükümranlık döneminin ardından girdiği çöküş ve yıkılış
sürecini de idrak etmektedir.

Anahtar Kelimeler

İran, Türkiye, İranlı Seyahatname Yazarları, Mirza Salih Şirazi Seyahatnamesi

Kaynakça

• ADEMİYET, Feridun, Fikr-i Azadî ve Mukaddime-yi Nehzet-i Meşrutiyet, Tahran 1340 (1961).
• HAİRÎ, Abdülhadi, Azadiha-yi Siyasi ve İçtimai ez Didgah-ı Endişegeran; Gozeri ber Neveştehayi Parsi der Do Sede-i Vapesin, İntişarat-ı Cihad-ı Daneşgahi, Meşhed 1374 (1995).
• RAİN, İsmail, Sefername-i Mirza Salih Şirazî, Bi Ca, Tahran 1347 (1968).
• RAHMANİYAN, Daryuş, Tarih-i Tefekkür-i Siyasi der Dövre-i Kacariyye, Daneşgah-ı Peyam Nur, Tahran 1388 (2009).
• RAHMANİYAN, Daryuş, Tarih-i İlletşenasi-yi İnhitat ve Agabmandegi-yi İraniyan ve Müslimin,İntişarat-ı Daneşgah-ı Tebriz, Tebriz 1382 (2003).
• RİNGER, Monika, Amuzeş, Din ve Gofteman-ı Islah-ı Ferhengî der Dövran-ı Kacar, Çev. Mehdi Karadağı, Kaknüs, Tahran 1385 (2006).
• SERMED, Gulam Ali, İzam-ı Mohassel be Harec ez Keşver der Dövre-i Kacariyye, Bonyad, Tahran 1372 (1993).
• ŞEHİDÎ, Homayun, Gozareş-i Sefer-i Mirza Salih Şirazî, Bi Ca, Tahran 1362 (1983).
• ŞİRAZÎ, Mirza Salih, Mecmue-yi Sefernameha-yi Mirza Salih Şirazî, Tashih ve Tozih: Golam Hüseyin Mirza Salih, Neşr-i Tarih-i İran, Tahran 1364 (1985).
• TABATABAÎ, Seyyid Cevad, Dibaçe-i ber Nezeriyye-yi İnhitat-ı İran, Negah-ı Muasır, Tahran 1380 (2001).
• MAHBUBİ ERDEKANÎ, Hüseyin, Tarih-i Müessesat-i Temeddoni der İran, C. 1, İntişarat-ı Daneşgah-ı Tahran, Tahran 1354 (1975), s. 320.
• MAHBUBİ ERDEKANÎ, Hüseyin, “Dovvomin Karvan-ı Mârefet” Mecelle-yi Yağma, Yıl Belirtilmemiş, s. 592-598.
• MİNOVİ, Mocteba, “Evvelin Karvan-ı Mârefet”, Mecelle-yi Yağma, 1332 (1953), s. 274-278.