Kapuağası Kayış Mustafa Ağa’nın İstanbul’da Medrese (Dâru-l Hadîs) Vakfına Ait Tarihsiz Bir Defter

Yıl 2023, Sayı: 54, 93 - 111, 13.10.2023

Elma Korić

Öz

Abstract

The waqf had a considerable role in the foundation and
development of settlements in the Ottoman Empire. Wealthier
individuals would invest a section of their capital they had acquired
in a sharia-approved manner into economic, educational, religious
and cultural advancement of towns in all parts of this vast state.
One of them was Kayış Mustafa Agha, a kapuagha at the Ottoman
Palace at the turn of the 17th century. Mustafa Agha was born in the
area of the town of Ljubinje, Bosnia and Herzegovina, where he
had a mosque built, and where he had also erected a maktab and
other waqf buildings, establishing thus a new kasaba. In Istanbul,
where he spent most of his life, he had a dâru-l hadîs type madrasa
built, which was for centuries maintained from the funds of his own
waqf. This paper presents a muhasebe defter of his waqf showing
that the means for the work and maintenance of the madrasa and
the adjacent facilities were acquired through renting the waqf
houses (hâne) and land properties (arsa and bostân) in Istanbul.

Özet

Osmanlı Devleti'nde yerleşimlerin kurulmasında ve
gelişmesinde vakıfların önemli bir rolü olmuştur. Bu geniş devletin
her yerindeki varlıklı kişiler, şeriata uygun bir şekilde elde ettikleri sermayenin bir bölümünü kasabaların ekonomik, eğitimsel, dini ve
kültürel gelişimine yatırırlardı. Bunlardan biri de 17. yüzyılın başında
Osmanlı sarayında kapuağa olan Kayış Mustafa Ağa idi. Mustafa
ağa, Bosna-Hersek'in Ljubinje kasabası bölgesinde bir cami
yaptırdığı ve burada bir mekteb ve diğer vakıf binalarını da
diktirerek yeni bir kasaba kuran bölgede doğdu. Ömrünün büyük
bir bölümünü geçirdiği İstanbul'da, asırlar boyunca kendi vakfından
temin edilen dâru-l hadîs tipi bir medrese yaptırdı. Bu bildiride,
medrese ve civardaki tesislerin bakım ve onarımının İstanbul'daki
vakıf evleri (hâne) ve arsaların (arsa ve bostân) kiralanması yoluyla
elde edildiğini gösteren bir vakfının muhasebe defteri
sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kayış Mustafa Ağa, vakıf, medrese, İstanbul

Kaynakça

• İstanbul, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA): BOA A. AMD 43/94
• İstanbul, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA): BOA A. MKT.NZD 73/50
• İstanbul, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA): BOA BEO 1331/99813
• İstanbul, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA): BOA BEO 1331/99813 (No. 2, 3 and 4)
• İstanbul, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA): BOA BEO 1737/130211
• İstanbul, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA): BOA MHM 71/670
• İstanbul, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA): BOA TSMA.e. 828/29
• İstanbul, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA): BOA TSMA.d. 3678/2
• İstanbul, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA): BOA TSMA.d. 6965
• İstanbul, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA): BOA TSMA.d. 7467
• Istanbul Kadi Sicilleri, 12. cilt, “Rumelî Sadâreti Mahkemesi (21 Numaralı Sicil 1002-1003/1594-1595)”, ed. Coşkun Yılmaz, ISAM, Istanbul, 2011.
• AYVANSARÂYÎ, Hafız Hüseyin, Mecmuâ-i Tevârih, haz. Fahri Derin, Vahid Çabuk, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, 1985.
• DIKICI, Ezgi, “Eunuchs and the City: Residences and Real Estate Owned by Court Eunuchs in Late Sixteenth-Century Istanbul”, YILLIK: Annual of Istanbul Studies 3 (2021), pp. 7-37.
• DURSTELER, Eric, “Fatima Hatun née Beatrice Michiel: Renegade Women in the Early Modern Mediterranean”, in: The Medieval History Journal, 12, 2 (2009), pp. 355-382.
• EYICE, Semavi, “Haci Evhad Camii: İstanbul Yedikule’de XVI. yüzyıla ait cami”, TDV İslâm Ansiklopedisi, cilt: 14, İstanbul, 1996, pp. 472-474.
• EYICE, Semavi, “İbrahim Paşa Sarayı”, TDV İslâm Ansiklopedisi, vol. 21, İstanbul, 2000, pp. 345-347.
• HASANDEDIĆ, Hivzija, Muslimanska baština u istočnoj Hercegovini, Sarajevo, 1990. İNALCIK, Halil , „Ḳapu Ag̲h̲asi̊“, The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume IV: Iran–Kha. Leiden: Brill, 1978, pp. 570-571. İPŞIRLI, Mehmet, „Kapı halkı“, TDV İslâm Ansiklopedisi, cilt 24, Istanbul, 2001, pp. 343-344. KALA, Eyüp Sabri et al, İstanbul su külliyâtı XXXII, Vakıf su defterleri: Su Tahrirleri (1655-1807), İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 2003. KORIĆ, Elma, “Power broker at the Ottoman Palace in Istanbul: Darüssaade ağası Hacı Mustafa Ağa”, Ottoman Istanbul V, ed. Feridun M. Emecen et al., Istanbul 29 May University, Istanbul, 2018, pp. 811-834.
• KORIĆ, Elma, “Utemeljitelj Kizlaragine džamije u Ljubinju Kajiš Mustafa-aga sin Mahmudov, kapuaga na osmanskom dvoru u Istanbulu, i njegov vakuf”, Prilozi za orijentalnu filologiju, vol. 67/2017, Sarajevo, 2018, pp.193-218. KUNT, Metin I., „Ottoman White Eunuchs as Palace Officials and Statesmen (1450-1600)“, in: Mediterranean Slavery Revisited (500-1800), ed by. Juliane Schiel, Stefan Hanß, Chronos Verlag, Zürich, 2014, pp. 325-336.
• KÜTÜKOĞLU, Mubahat S., Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), İstanbul, 1994.
• KÜTÜKOĞLU, Mubahat, “1869’da faal İstanbul Medreseleri”, Tarih Enstitüsü Dergisi, vol. 7-8, Istanbul, 1976-77, pp. 277-392. ÖZCAN, Abdülkadir, „Baltacı“, TDV İslâm Ansiklopedisi, vol. 5, İstanbul, 1992, pp. 34-35. ÖZDAMAR, Mustafa, „Namazgâhlar”, Vakıflar Dergisi, XX, Ankara, 1988, pp. 221-248.
• PEDANI, Maria Pia, “Safiye’s Household and Venetian Diplomacy”, Turcica, 32, 200, pp. 9-32.
• SEFER, Nurcan; AHUNBAY, Zeynep, Eminönü'nün Haliç Kıyı Bölgesindeki Vakıf Kültur Mirası'nın 1920-2015 Arasında Geçirdiği Onarımlar ve Uğradığı Kayıplar, Istanbul, 2015.
• SÜREYYA, Mehmed, Sicilli Osmani, vol. 4, eski yazıdan aktaran Seyit Ali Kahraman, Tarih Vakfı Yurt Yayınları 30, Istanbul, 1996. TARIM Ertuğ, Zeynep, “Topkapı Sarayı”, TDV İslâm Ansiklopedisi, vol. 41, İstanbul, 2012, pp. 256-261. ÜSTÜNER, Ali Cengiz, “İstanbul medreseleri”, Türk Dünyası Araştırmaları, sayı 142, şubat 2003, pp. 23-42. UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin Saray Teşkilatı, TTK, Ankara, 1945.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin Ilmiye Teşkilatı, TTK, Ankara, 1965.
• http://www.mustafacambaz.com/details.php?image_id=36474&sessionid=5b489b469aabb Accessed on: 9 March 2023