BİR OSMANLI FERİKİ VİTALİS PAŞA’NIN RAPORU

Yıl 2024, Sayı: 56, 111 - 143, 20.11.2024

Jülide Akyüz Orat

Öz

Osmanlı Devleti 19. yüzyılda Balkan coğrafyasında yaşanan
siyasi gelişmelerle uğraşmak durumunda kaldı. 1878 Berlin
Antlaşması sonrasında adeta yeniden şekillenen coğrafyada Şarki
Rumeli Vilayeti kuruldu. Vilayet için ayrı bir nizamname hazırlandı.
Avrupalı devletler neredeyse her aşamaya müdahil oldu. Vilayete
Vali olarak Sultan II. Abdülhamid tarafından asıl adı Aleksandr
Bogoridi olan Aleko Paşa atanmış, milis ve jandarma komutanı
olarak da raporun sahibi Ferik Vitalis Paşa tayin edilmiştir. Söz
konusu raporu hazırlayan Vitalis Paşa bölgeye gönderilen ilk
Osmanlı ferikidir. Raporun sahibi Vitalis Paşa, Fransa’da otuz sene
muharebelerde askerlik yapmış, lisana vakıf bir askerdir. Kendisini
bu vasıflarına istinaden Avrupa Komisyonu’nun tercih ettiğini
açıkça belirtir. 1878 Kasım-1879 Temmuz arasında bölgede hizmet
eden Vitalis Paşa raporunu 1882’de kaleme almış ve ilgili makamlara
sunmuştur. Rapor aslında Vitalis Paşa ile yine devletin tayin ettiği
vali Aleko Paşa arasında yaşanan hadiselere odaklanmıştır, hatta
Vitalis Paşa açıkça Vali Aleko Paşa’yı vatana ihanetle itham
etmektedir. Vitalis Paşa’nın kaleme aldığı rapor aslında arka
planında kişiler, olaylar, yaşanan hadiselerle birlikte vilayetin siyasi
durumunu da gözler önüne sermektedir. Bu nedenle rapor “kişisel
bir mesele”nin kaleme alınmasından ötedir. Söz konusu çalışma
raporun tanıtımı noktasında gerek okuyucuya gerekse bu alanla ilgilenen araştırmacılara kaynak hizmeti olma mesabesinde bir katkı
sunmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

: Şarki Rumeli Vilayet, Vitalis Paşa, Aleko Paşa, Bulgaristan, milis

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Şura-yı Devlet Ş.D, 2427/27. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Hariciye Nezareti Tercüme Odası HR. TO, 380/15.; 205/68. AYDIN, Mahir, Şarkî Rumeli Vilayeti, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1992. ERGENÇ, Leman, “Babıali’de Bulgar Asıllı Bir Diplomat”, Belleten, Nisan 1998, C 62/S 233, 65-74. GENCER, Ali İhsan, “Berlin Antlaşması”, TDVİA/5, Ankara 1992, s. 516-517. REYHAN, Cenk-SERT, Serap, “Asakir-i Zaptiyeden Jandarmaya: Osmanlı Kamu Düzeninde Mahalli Asayiş ve Emniyetin Korunmasında Güvenlik Kurumu”, TAD, C.40/S.70, 2021, 407-447. TÜRKMEN, Zekeriya, “Jandarma”, TDV İA, Ankara 2020, Ek-1. 689-691.