XVIII. YÜZYIL BAŞLARINDA BİR OSMANLI SADRAZAMI: ÇORLULU ALİ PAŞA’YA ATFEDİLEN İKİ KÜLLİYE

Year 2022, Issue: 2, 21 - 42, 28.09.2022

Hamza Gündoğdu

Abstract

XVIII. yüzyıl başlarından itibaren İstanbul’un önemli ve dikkat çeken semtlerinde, geniş programlı külliyelerin yapımına elverişli arsa ve alanların giderek daraldığı görülmektedir. Bir bakıma nüfusun yoğun olduğu ve “yedi tepe” diye nitelendirilen semtlere klasik mimarinin şaheserleri (Fatih, II. Bayezid, Yavuz Selim, Şehzadebaşı, Süleymaniye ve Sultan Ahmed) yaptırılmıştı. Arsa sıkıntısı çekilen semtlere de birbirine çok yakın yerleşim düzeni ve uygulama bakımından yamuk ya da çarpık düzende, küçük külliyelerin yapımına devam edilmiştir.
Yoğunluğun en fazla olduğu II. Bayezid Külliyesi ile Kapalıçarşı civarında, XVIII. yüzyıl başlarında, devrin sadrazamı Çorlulu Ali Paşa, kendi adına bir külliye yaptırmıştır. Kısa süren sadrazamlık döneminin ardından Midilli’ye sürülen ve orada idam edildikten sonra kesik başı İstanbul’a getirilen Ali Paşa, bu külliyeye gömülmüştür. Öte yandan Onun Kasımpaşa’da Taşkızak Tersanesi’nde yaptırdığı küçük külliye de bu makalenin konusu olmuştur. Çok fazla dikkat çekmeyen bu külliyeler; XVIII. yüzyıl başlarında Osmanlı mimari ve sosyal anlayışındaki değişimlerin habercileridir. İnşa ettirildikleri yer, malzeme, strüktür ve süsleme özellikleri, bu yapıları bir değişim döneminin eserleri olarak değerlendirmemizi mümkün kılar. Ayrıca Ali Paşa’nın yaptırdığı 10’a yakın çeşme de bu küçük zihniyet farklılığına işaret eden tarihi kalıntılardır.

Keywords

Çorlulu, Külliye, Batılılaşma, Lale Devri, Kasımpaşa.

References

• Referans1 ABAÇ, S. (1935), Kasımpaşa’nın Tarihçesi, İstanbul.
• Referans2 AHMET REFİK. (1992), Lale Devri, İstanbul.
• Referans3 AKTEPE, M. (1989). “Ahmed III” TDVİA, C. 2, 34-38.
• Referans4 AKTEPE, M. (1993), “Çorlulu Ali Paşa”, TDVİA, C. 8, İstanbul, 370-371.
• Referans5 AREL, A. (1975), Onsekizinci Yüzyıl Osmanlı Mimarisinde Batılılaşma Süreci, İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• Referans6 ASLANAPA, O. (1986), Osmanlı Devri Mimarisi, İstanbul.
• Referans7 AYNUR, H.&KARATEKE, H. T. (1975), Aç Besmeleyle İç suyu Han Ahmed’e Eyle Dua 1703-1730 III. Ahmed Devri İstanbul Çeşmeleri, BB Yayınları, İstanbul.
• Referans8 AYVAZOĞLU, B. (2003). Divanyolu Bir Caddenin Hikâyesi, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• Referans9 BULUT, N. (2010), Fatih’in Kayıp Çeşmeleri, İBB KUDEB Yayınları, İstanbul.
• Referans10 ÇEÇEN, K., “Hamidiye Suyu Tesisleri”, İstanbul Ansiklopedisi, C. 3, 544-545.
• Referans11 ÇEÇEN, K. (1992), Taksim ve Hamidiye Suları, İSKİ Yayınları, İstanbul.
• Referans12 ÇEÇEN, K. (1994), “Kaynak Suları”, DBİA, C. IV, 507-510.
• Referans13 DURMAZ, H.& YAVUZ, E. (2016), İstanbul’un Çeşme ve Sebil Kitabeleri I, İstanbul Yayınları.
• Referans14 EGEMEN, A. (1938), İstanbul’un Çeşme ve Sebilleri, İstanbul.
• Referans15 EĞİN, E. (1994), “Çorlulu Ali Paşa Camii”, İstanbul Ansiklopedisi, Tarih Vakfı, İstanbul, 527.
• Referans16 Eminönü Camileri (1987), TDV Eminönü Şubesi Yayını, İstanbul, 56-57.
• Referans17 Fatih Camileri ve Diğer Tarihi Eserler (1991), Türkiye Diyanet Vakfı Fatih Şubesi, İstanbul.
• Referans18 GOODWİN, G. (1971), A History of Ottoman Architecture, London.
• Referans19 GÖNCÜOĞLU, S.F.&KAYAR, E. (2012), Denizcilerin Karargâhı Kasımpaşa, İstanbul, İstanbul Şehri Kültür Tarihi Araştırmaları Merkezi Yayını.
• Referans20 HALİL EDHEM (Eldem) (1932), Camilerimiz, İstanbul.
• Referans21 HÜSEYİN AYVANSARAYİ (2001), Hadikatü’l-Cevâmi İstanbul Camileri (Haz. A. Nezih Galitekin), İşaret Yayınları, İstanbul.
• Referans22 HÜSEYİN AYVANSARAYİ (1985), Mecmua-i Tevârih, (Haz. F. Çetin Derin-Vahit Çubuk), İstanbul.
• Referans23 KARA PLEHVARİAN, N. & URFALIOĞLU, N. & YAZICIOĞLU, L. (2000), Osmanlı Başkenti İstanbul’da Çeşmeler, KBY, Ankara.
• Referans24 KINAYLI, H., “Çorlulu Ali Paşa Camii, Medresesi, Kütüphanesi”, İstanbul Ansiklopedisi, C. VIII, 4105-4108.
• Referans25 KOÇU, R. E. (1978), “Ali Paşa”, İA, C. 1, 326-327.
• Referans26 KÜTÜKOĞLU, M. S. (2000), XX. Asra Erişen İstanbul Medreseleri, Ankara, TTK Yayınevi,
• Referans27 KÜTÜKOĞLU, M. S. (1977), “1869’da Faal İstanbul Medreseleri”, TED, S. 7-8, 309-310.
• Referans28 ÖDEKAN, A. (1994), “Çeşmeler”, DBİA, C. II, İstanbul, 488-491.
• Referans29 ÖZ, T. (1962), İstanbul Camileri, I, Ankara, TTK Yayınları.
• Referans30 ÖZKAFA, F. (2010), “Türk Su Mimarisi Kitabelerinde Hat Estetiği”, İSTEM, Yıl. 8, S. 15, Konya, 193-219.
• Referans31 SAKAOĞLU, N. (1994), “Lale Devri”, DBİA, C. 5, Kültür Bakanlığı-Tarih Vakfı Yayını, 182-185.
• Referans32 TANIŞIK, İ. H. (1943-45), İstanbul Çeşmeleri, I-II, İstanbul.
• Referans33 TANMAN, B. (1993), “Çorlulu Ali Paşa Külliyesi”, TDVİA, C. 8, İstanbul, 371-373.
• Referans34 TANMAN, B. (1994), “Çorlulu Ali Paşa Külliyesi”, DBİA, C. 2, Kültür Bakanlığı-Tarih Vakfı Yayını, 527-529.
• Referans35 UZUNÇARŞILI, İ. H. (1982), Osmanlı Tarihi, C. IV/2.
• Referans36 YÜNGÜL, N. (1957), Taksim Suyu Tesisleri, İstanbul.