ALEVÎ YAZILI METİNLERİNDE ALLAH TASAVVURU

Year 2021, Volume: 8 Issue: 2, 1217 - 1237, 30.12.2021

Reyhan Erdoğdu Başaran

https://doi.org/10.17859/pauifd.1021591

Cited By: 1

Abstract

Allah’ın varlığı, birliği, eşi ve benzerinin olmadığı inancını ifade eden tevhîd ilkesi Kur’ân’ın olduğu kadar Alevî yazılı kaynaklarının da en temel ilkesi olarak kabul edilmektedir. Ancak tevhîd inancı Sünni ve Şii İslam geleneğinden farklı olarak Alevî inanç sistemi içinde Allah-Muhammed-Ali üçlüsü çerçevesinde irdelenmektedir. Alevîliğin Allah-Muhammed-Ali yolu olarak ifade ediliyor olması bunun temel nedenlerinden biridir. Alevî yazılı metinlerinde bu üçlünün birbirinin ardına bir bütünü ifade ediyormuş gibi kullanılmış olması da ayrıca buna katkıda bulunmaktadır. Kelime-i şehadetin İslam âleminde makbul görmüş şekli Alevîlikte “La İlâhe İllallah, Muhammeden Resulullah, Aliyyun Veliyullah” şeklinde ifade bulmuştur. Bu ifadeye göre Allah tevhîdi, Muhammed nübüvveti ve Ali velayeti temsil etmektedir. Her ne kadar tevhîd ilkesi Allah’a has kılınmış ve aşkın Tanrı fikri Alevîlikte hâkim bir kanaat olarak yer edinmiş olsa da Ali’nin ulûhiyeti olarak yorumlanabilecek bazı ifadeler Alevîlikte tevhîd ilkesinin mahiyetini, sınırlarını ve Muhammed ve Ali ile olan bağlantısını incelemeyi elzem kılmaktadır. Ali’nin ulûhiyetini ele alan örnekleri her ne kadar Alevî ozanları tarafından yazılan şiirlerde görüyor olsak da Alevî temel dini metinleri olarak muteber olan Buyruklarda da “Hazret-i Şah-ı Velayet Adem’i yarattı” gibi bazı ifadeler Ali’ye İlâhlık nispet edildiği şeklinde bir algının oluşmasına sebebiyet verebilir. Bu çalışmanın temel gayesi Alevî klasik metinlerde Tanrı tasavvurunun nasıl ele alındığını ortaya koymaktır. Yalnızca Hz. Ali’nin değil Hz. Muhammed’in uluhiyeti olarak yorumlanabilecek örnekler eşliğinde Alevi yazılı metinlerinde tevhîd ilkesi ele alınacaktır. Bu sorular çalışmamıza yön verici niteliktedir: Alevî yazılı literatüründe Allah inancı nasıl ele alınmıştır? Allah Muhammed Ali üçlemesi tevhîd ilkesi ile örtüşmekte midir ve nasıl? Ali’ye ulûhiyet nispet eden pasajları nasıl değerlendirmek gerekir?

Keywords

İslam Mezhepleri, Alevilik, Kızılbaşlık, Tevhid, Hulul, Teslis

The Conception Of God in the Alevi Written Texts

Abstract

The principle of tawhid, which expresses the oneness of God according to which there is no God but He, is accepted as the most basic principle of Alevî written sources as well as the most basic principle of the Qur'an. Unlike the Sunni and Shite Islamic traditions, however, the principle of tawhid is examined within the framework of the Allah-Muhammad-Ali triad in the Alevî belief system. In addition to the fact that Alevîsm is expressed as the path of Allah-Muhammad-Ali. In the Alevî written sources, the members of this triad are pointed out one after another without preamble. The accepted form of the kalima-i shahadah in the Islamic world has found expression in Alawism as "La İlâhe illallah, Muhammadan rasulullah, Aliyyun waliyullah". According to this expression, Allah represents tawhid, Muhammad represents prophethood, and Ali represents walayah. Although the principle of tawhid is reserved for Allah and the idea of the transcendent God has taken its place as a dominant opinion in Alevîsm, some expressions that can be interpreted as Ali's divinity make it necessary to examine the nature and limits of the principle of tawhid in Alevîsm and its connection with Muhammad and Ali. Although we can see examples of Ali's divinity in the poems written by Alevî poets, some expressions written in the main Alevî religious texts such as "Hazrat-i Shah-i Walayah created Adam" indicate that divinity is attributed to Ali. The main purpose of this study is to reveal how the concept of God is handled in the Alevî classical texts. Although only the divinity of Ali was mentioned in the Alevî studies, the principle of tawhid will also be discussed in regard to the Prophet Muhammad. In this context, the following questions will be guiding our research: How is the belief in God handled in the Alevî written literature? Does the Allah-Muhammad-Ali triad coincide with the principle of tawhid and how? How should we evaluate the passages that attribute divinity to Ali?

Keywords

Islamic Sects, Alevîsm, Kizilbashism, Tawhid, Hulul, Trinity

References

• Aktaş, Ali vd., Alisiz Alevilik Olur mu? İstanbul: Ant yayınları,1998.
• Aytekin, Sefer. Buyruk. Emek Basım Yayınevi, 1958.
• Bisati. Menakibu’l-Esrar Behcetül-Ahrar. (1021/1612) Konya Mevlâna Müzesi Yazmaları. Ferid Uğur Kitaplığı No. 1172
• Bisâtî. Şeyh Sâfî Buyruğu (Menâkıbu’l-Esrâr Behcetü’l-Ahrâr). Ed. Ahmet Taşğın. Ankara: Çizgi Kitabevi, 2013.
• Bozkurt, Fuat. Buyruk: İmam Cafer-i Sadık Buyruğu. İstanbul: Kapı Yayınları, 2004.
• Bulut, Faik. Ali’siz Alevilik. İstanbul: Berfin Yayınları, 2015.
• Bulut, Kadir. Alevilikte Tanrı Anlayışı. Elazığ, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Cahen, Claude. “Note sur l’origine de la communauté syrienne des Nusayris”. REI. (1970): 243.
• Cahen, Claude. Pre-Ottoman Turkey: a General Survey of the Material and Spiritual Culture and History C. 1071-1330. Trans. from the French by J. Jones-Williams. New York: Taplinger Pub. Co, 1968.
• Çiftçi, Şaban. “Allah Âdem’i Kendi Sûretinde Yaratmıştır” Hadisinin Tahric ve Değerlendirilmesi”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1, (Mart/2014): 1-20.
• Dale, Stephen Frederic. The Muslim Empires of the Ottomans, Safavids, and Mughals, Cambridge. UK; New York: Cambridge University Press, 2010.
• Dedeyev, Bilal. “Safevi Tarikatı ve Osmanlı Devleti İlişkileri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 5, (Kasım 2008): 264-266.
• Erdoğdu Başaran, Reyhan. “Alid loyalty or Shiʿite tendency: a comparative approach to the Alevi Buyruk texts”. Middle Eastern Studies, 57, (2021): 553-566.
• Erdoğdu Başaran, Reyhan. Why Label Alevi Islam as Shi`ite?: A Comparative Inquiry into Alevi Identity Outside of the Sunni-Shi`ite Framework, Houston, TX, Rice University, Doktora Tezi, 2018.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. Tarih Boyunca İslam Mezhepleri ve Șiilik. İstanbul: Der Yayınları, 1979.
• Hanbel, Ahmed b. el-Müsned. I-VI, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992, II.
• Kaleli, Lütfi. Tapılacak İlah. Habora Kitabevi, 1991;
• Kaluç, Şenol. “Alevilikte Allah-İnsan İlişkisine Bir Bakış”. Eskiyeni. 19, (2010): 85-92.
• Kaplan, Doğan. “Aleviliğin Yazılı Kaynaklarından Buyruklar ve Muhtevaları”. Uluslararası Bektaşilik ve Alevilik Sempozyumu I, (Isparta 2005): 233–247.
• Karakaya-Stump, Ayfer. “Documents and Buyruk Manuscripts in the Private Archives of Alevi Dede Families: An Overview”. British Journal of Middle Eastern Studies, 37-3. (December 2010): 273–286.
• Moin Ahmed Azfar. Islam and the Millennium: Sacred Kingship and Popular Imagination in Early Modern India and Iran, (2010). http://hdl.handle.net.ezproxy.rice.edu/2027.42/77799.
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Türk Heterodoksi Tarihinde “Zındık”, “Harici”, “Râfızî”, “Mülhid” ve “Ehl-i Bid’at” Terimlerine Dair Bazı Düşünceler”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, 12 (1981-1982): 507-520.
• Olyott, Stuart. The Three are One. Durham: Evangelical Press, 1979.
• Önal, Recep. “İbn Hazm Teolojisinde Teşbîh ve Tecsîm İnancı: Müşebbihe ve Mücessime’ye Yönelik Teolojik Eleştiriler”, Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 22/2, (Aralık 2018): 909-938.
• Öz, Mustafa. Başlangıçtan Günümüze İslam Mezhepleri Tarihi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
• Özdemir, Ali Rıza. Alevilikte Allah İnancı, Ankara: Kripto, 2017.
• Pehlivan, Battal. Alevi-Bektaşi Düşüncesine Göre Allah. İstanbul: Pencere Yayınları, 1997.
• Sümer, Faruk. Safevi Devletinin Kuruluş ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü: Şah İsmail ile Halefleri ve Anadolu Türkleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1992.
• Şener, Cemal. Osmanlı Belgeleri’nde Aleviler-Bektaşiler. İstanbul: Karacaahmet Sultan Derneği Yayınları, 2002.
• The Holy Bible. New International Version. International Bible Society. The Old Testiment, Genesis: 1/26. Üzüm, İlyas. “Şah-ı Merdan Murtaza Ali: Kültürel Alevi kaynaklarına göre Ali Tasavvuru”. İslam Araştırmaları Dergisi, Sayı 11, (2004): 75-104.
• Watt, William Montgomery, "Tanrı Sûretinde Yaratılma: İslâm Kelâmına Dair Bir Araştırma". Çev. Hüseyin Kahraman. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21 / 21, (Ekim 2006): 253-261.
• Winter, Stefan. A history of the 'Alawis: From medieval Aleppo to the Turkish Republic. Princeton: Princeton University Press, 2018.
• Yakar, Sümeyra. Alevilikte İnanç. İstanbul: Grius, 2021.
• Yıldırım, Rıza. Geleneksel Alevilik: İnanç, İbadet, Kurumlar, Toplumsal Yapı, Kolektif Bellek. İstanbul: İletişim Yayınları, 2018.