Hemşirelerde Tükenmişlik İle Maneviyat Arasındaki İlişkinin İncelenmesi: Nevşehir İli Örneği

Year 2023, Volume: 10 Issue: 1, 266 - 293, 30.06.2023

İlyas Pür

https://doi.org/10.17859/pauifd.1260410

Abstract

Sağlık sektöründe yer alan hemşireler, hem ekip arkadaşları ile hem de hastalarla sıkı bir irtibat halindedirler. Bu da onların tükenmişlik düzeyini yükseltmektedir. Bu tehlike Covid 19 salgını ile birlikte daha da artmıştır. Çünkü bulaşıcılık, artan iş yükü, ölüm tehdidi, sürecin belirsizliği, hastalarla uzun süre beraber olma ve aileden ayrı kalma gibi sebepler onların kaygı ve tükenmişlik düzeyini yükseltmektedir. Hemşireler, tüm bu faktörlerle mücadele ederken onların bu durumlardan başa çıkmalarını destekleyecek hususlardan da beslenmektedirler. Bu anlamda, onların psikolojik dayanıklılıklarını besleyen maneviyat eğilimlerini incelemek önem kazanmaktadır. Bu çalışmada, tükenmişliğin yüksek görüldüğü sağlıkta çalışan gruplarından biri olan hemşirelerde tükenmişlik ve maneviyat düzeyleri arasındaki ilişkinin araştırılması amaçlanmıştır. Ayrıca maneviyat ile tükenmişlik sendromu ilişkisinde psikolojik dayanıklılığın ara bulucu rolüne değinmek de araştırmanın amaçları arasında yer almaktadır. Araştırma, ilişkisel tarama modeline dayalı olarak oluşturulmuştur. Çalışmaya, sağlık kurumlarında görev yapan 216 hemşire katılmıştır. Katılımcılara Kişisel Bilgi Formu, Maslach Tükenmişlik Ölçeği ve Maneviyat Ölçeği uygulanmıştır. Katılımcıların veri analizleri SPSS Statistics 20 ve paket yazılımında gerçekleştirilmiştir.

Keywords

Din psikolojisi, Din, Hemşire

References

• Akbolat, Mahmut - Işık, Oğuz. “Sağlık Çalışanlarının Tükenmişlik Düzeyleri: Bir Kamu Hastanesi Örneği”, Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi 11/2 (2008), 229-254.
• Akgün, Kostak Melahat - Çelikkalp Ülfiye - Demir Melike. “Hemşire ve ebelerin maneviyat ve manevi bakıma ilişkin düşünceleri”. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi Sempozyum Özel Sayısı (2010), 218-225.
• Akyüz, İlknur. “Hemşirelerin Tükenmişlik ve Depresyon Düzeylerinin Çalışma Koşulları ve Demografik Özellikler Açısından İncelenmesi”. İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi 3/1 (2015), 21-34.
• Aras, Zeliha. Birinci Basamak Sağlık Kurumlarında Çalışan Hemşire ve Ebelerin Tükenmişlik Durumları, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2006.
• Arifoğlu, Burak. “KKTC Hastanelerindeki Hemşirelerin İş Doyumu ve Tükenmişlik Düzeyleri”. I.Uluslararası VIII. Ulusal Hemşirelik Kongresi Kitabı, s. 85–91. Antalya, 29 Ekim- 2 Kasım 20
• Barutçu Esin - Serinkan Celalettin. “Günümüzün Önemli Sorunlarından Biri Olarak Tükenmişlik Sendromu ve Denizli’de Yapılan Bir Araştırma”. Ege Akademik Bakış Dergisi 8/2 (2008), 541–561.
• Basım, Nejat – Şeşen, Harun. “Mesleki Tükenmişlikte Bazı Demografik Değişkenlerin Etkisi, Kamuda Bir Araştırma”. Ege Akademik Bakış Dergisi 6/2 (2006), 15–23.
• Boztilki, Melike - Ardıç, Elif. “Maneviyat ve Sağlık”. Jaren/Hemşirelik Akademik Araştırma Dergisi.
• Buğdaycı, Resul – Kurt, Öner Ahmet – Şaşmaz, Tayyar – Seva, Öner. “Mersin İlinde Pratisyen ve Uzman Hekimlerde Depresyon Sıklığı ve Etkileyen Faktörler”. Toplum Hekimliği Bülteni 26/1 (2007), 32–36.
• Cengil, Muammer “Din Görevlileri ve Kur’an Kursu Öğreticilerinin Tükenmişlik Düzeyleri”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi (3 Haziran 2010), 93.
• Crano, William D-Brewer, Marilynn- Lac, Andrew. Principles and Methods of Social Research, 3. Ed, Routledge, London, 2002. Çam, Olcay. Hemşirelerde Tükenmişlik ve Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi. İzmir: Ege Üniversitesi, Doktora Tezi, 1991.
• Çelik, Aslı Sis – Özdemir, Funda – Durmaz, Hatice – Pasinlioğlu, Türkan. “Hemşirelerin maneviyat ve manevi bakımı algılama düzeyleri ve etkileyen bazı faktörlerin belirlenmesi”. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi 1-12/3 (2014), 39-45.
• Çıtak, Ebru Akgün. Çatışma Çözümü Eğitiminin Hemşirelerin Çatışma Çözüm Becerisi Yöntemi ve Tükenmişlik Düzeyine Etkisinin incelenmesi. İzmir: Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Çidem, Aysun. Hemşirelerin Maneviyat ve Manevi Bakım Düzeyleri ile Duygusal Emek Davranışları, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2020.
• Daştan, Nihal Bostancı - Buzlu Sevim. ”Meme Kanseri Hastalarında Maneviyatın Etkileri ve Manevi Bakım”. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanat Dergisi 1/3 (2010), 73-78.
• Değirmenci. Seda. Hemşirelerin Duygusal Emek Davranışı ve Etkileyen Faktörler, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Demir, Ayten. “Hemşirelerin Tükenmişlik (Burnout) Düzeyleri ve Tükenmişliği Etkileyen Bazı Faktörlerin İncelenmesi”. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 6/1-2 (1999).
• Demir, Ayten. “Hemşirelikte Tükenmişliğe Bir Bakış”. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 7/1 (2004).
• Dolunay Ayşe, B.; Piyal, Birgül. Öğretmenlerde Bazı Mesleki Özellikler Ve Tükenmişlik. Kriz Dergisi, 2003, 11.1.
• Dursun, Neslihan. Evli ve Bekar Bireylerin Yaşamın Anlamı ve Maneviyat Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, İstanbul: Sabahattin Zaim Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Düzyürek, Sinan - Ünlüoğlu, Gülenay. “Hekimde Tükenmişlik (Burnout) Sendromu”. Psikiyatri Bülteni (1992), 1:108-112.
• Eğlence, Rabiye – Şimşek, Nuray. “Hemşirelerin maneviyat ve manevi bakım hakkındaki bilgilerinin değerlendirilmesi”. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 5/1 (2014), 48-53.
• Ekşi, Halil-Kardaş, Selami-Koçoğlu, Tuba Akyol. İçsel Spiritüellik Ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. (Bekir Yıldırım, Ed.), Uluslararası Bilim, Teknoloji, Mühendislik, Matematik (STEM) ve Eğitim Bilimleri Kongresi bildiri özetleri kitabı içinde, 2017, 105.
• Ercan, Feride, Körpe, Gülşah – Demir, Satı. “Bir üniversite hastanesinde yataklı servislerde çalışan hemşirelerin maneviyat ve manevi bakıma ilişkin algıları”. GMJ 29/1 (2018), 17-22.
• Ergin, Canan. “Doktor ve Hemşirelerde Tükenmişlik ve Maslach Tükenmişlik Ölçeği’nin Uyarlanması”. 7. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalışmaları. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 1992.
• Ergin, Canan. “Maslach Tükenmişlik Ölçeğinin Türkiye Sağlık Personeli Normları”. Psikiyatri Psikoloji Psikofarmakoloji Dergisi 4/1 (1996), 28–33.
• Ergül, Şafak – Bayık, Ayla. ”Hemşirelik ve Manevi Bakım”. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 8/1 (2004), 37-45.
• Ertuğrul, Emel. Üniversite Uygulama ve Araştırma Hastanesinde Çalışan Hemşire, Ebe, Sağlık Memuru Ve Acil Tıp Teknisyenlerinin Tükenmişlik Ve Depresyon Düzeyinin Değerlendirilmesi. Zonguldak: Karaelmas Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Esendir, Nihal İşbilen - Kaplan, Hasan. “Sağlık Çalışanlarının Maneviyat ve Manevi Destek Algısı: İstanbul Örneği”, Ekev Akademi Dergisi, 22/73 (2018), 317-332.
• Fawzy, FI - Fawzy, NW - Pasnau, RO. Burnout in The Health Professionals, Handbook of Studies on General Hospital Psychiatry. ed: Judd FK, Burrows GD, Lipsitt DR, Elseiver Science Publishers BV, Amsterdam: 1991.
• Gök Balcı, Umut. “Burnout And Tiredness Among Nurses”. The Journal of Tepecik Education and Research Hospital 23/2 (2013), 83-87.
• Gönenç, İlknur Münevver – Akkuzu, Gülcihan – Altın, Rukiye Durdun – Möroy, Perran. “Hemşirelerin ve ebelerin manevi bakıma ilişkin görüşleri”. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 5/3 (2016), 34-38.
• Gözüm, Sebahat. Koruyucu Sağlık Hizmetlerinde Görev Yapan Hemşire ve Ebelerde İş Doyumu, Tükenmişlik ve İşe Devamsızlığı Etkileyen Faktörlerin Araştırılması. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005.
• Hira, İsmail. “Sosyal bilimler: Yasa Koyucu Tasarımdan Yorumcu Tasarıma”. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi 3 (2000), 81-97.
• Kaçmaz, Nazmiye. “Tükenmişlik (Burnout) Sendromu”. İstanbul Tıp Fakültesi Dergisi 68 (2005), 29-32.
• Kaplan, Hasan - Esendir, İşbilen Nihal. “Sağlık Çalışanlarının Maneviyat ve Manevi Destek Algısı: İstanbul Örneği”. Ekev Akademi Dergisi 22/73 (2018), 317-332.
• Karagöz, Yalçın. SPSS 23 ve AMOS 23 Uygulamalı istatistiki analizler. (Nobel Akademik Yayıncılık, 2016).
• Karaman, Adem. Hemşirelerin Manevi Bakım Algıları İle Manevi Bakım Yeterlilikleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Manisa: Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Metodu. Ankara, Hacettepe Taş Kitapçılık, 1984.
• Karlıdağ, Rıfat – Ünal, Süheyla – Yoloğlu, Saim. “Hekimlerde Tükenmişlik Düzeyinin Aleksitimi Düzeyleriyle İlişkisi”. Anadolu Psikiyatri Dergisi 2/3 (2001), 153–160.
• Kavas, Erkan - Kavas Nurgül. “Hastalarda Manevi Bakım İhtiyacı Konusunda Doktor, Ebe ve Hemşirelerin Manevi Destek Algısının Belirlenmesi: Denizli Örneği”, Tukish Studies, 10/14, (2015), 449-460.
• Kaya, Mehmet – Üner, Sarp – Karanfil, Emine – Uluyol, Reyhan – Yüksel, Fatih – Yüksel, Murat. “Birinci Basamak Sağlık Çalışanlarının Tükenmişlik Durumları”. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni 6/5 (2007), 357–363.
• Kaya, Nurten - Kaya, Hatice - Erdoğan Ayık, Saliye – Uygur, Esma. “Bir devlet hastanesinde Çalışan Hemşirelerde Tükenmişlik”, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 7/1 (2010).
• Kırılmaz, Ayşe Yıldız – Çelen, Ümit – Sarp, Nilgün. “İlköğretimde Çalışan Bir Öğretmen Grubunda Tükenmişlik Durumu Araştırması”. ilköğretim-Online Dergisi 2/1 (2003), 2–9.
• Kostak, Melahat Akgün - Çelikkalp, Ülfiye - Demir, Melike. “Hemşire ve Ebelerin Maneviyat ve Manevi Bakıma İlişkin Düşünceleri”. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi Sempozyum Özel Sayısı (2010), 218-225.
• Maslach, C. - Jackson, S.E. The measurement of ex̄perienced burnout. Journal of Occupational Behavior, 2 (1981), 99-113.
• Melhem, Ghaith Ahmad - Zeilani Ruqayya – Zaqqout, Ossama Abed – Aljwad, Ashraf – Shawagfeh, Mohammed - Al-Rahim Maysoon. “Nurses' perceptions of spirituality and spiritual care giving: A comparison study among all health care sectors in Jordan”. Indian J Palliat Care. 22/1 (2016), 42-49.
• Metin, Özgür – Özer, Gök Fadime. H”emşirelerin Tükenmişlik Düzeyinin Belirlenmesi”. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 10/1 (2007), 58–66.
• Mollaoğlu, Mehmet – Yılmaz, Mustafa – Kars, Turan. “Hemşirelerde Tükenmişlik. Sağlık Çalışanlarının Sağlığı” 2.Ulusal Kongresi Kitabı, s.145. Ankara, 17 Kasım 2001.
• Naktiyok, Atılhan - Karabey, Canan Nur. “İşkoliklik ve Tükenmişlik Sendromu”. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 19/2, (2005), 179-198.
• Nas, İbrahim. Hemşirelerin Maneviyat ve Manevi Bakım Algıları ile Mesleğe Yönelik Tutumları Arasındaki İlişki, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Oğuzberk, Müge-Aydın, Arzu. “Ruh Sağlığı Çalışanlarında Tükenmişlik”, Klinik Psikiyatri, 2008, 11: 167-179. Olgun, Neriman - Çınar, Seda. “Hemodiyaliz Hemşirelerinin İş Doyumlarının Değerlendirilmesi”. Çınar Dergisi 3/1 (1997), 9–11.
• Ören, Nihal, Türkoğlu, Hayriye. “Öğretmen adaylarında tükenmişlik”. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1/1 (2006), 16.
• Özdamar, Kazım. Eğitim, Sağlık ve Davranış Bilimlerinde Ölçek ve Test Geliştirme Yapısal Eşitlik Modellemesi. (Nisan Kitabevi, 2016).
• Özdamar, Kazım. Paket Programlar ile İstatistiksel Veri Analizi. (Ankara: Nisan Kitabevi Yayınları, 2015).
• Paloutzian, Raymond - Crystal, Park (ed.). Din ve Maneviyat Psikolojisi Temel Yaklaşımlar ve İlgi Alanları. Orijinal Adı: Handbook of The Psychology of Religion and Spirituality. çev. İhsan Çapcıoğlu ve Ali Ayten. (İstanbul: Phoenix̄ Yayınları, 2013).
• Sayıl, İlker – Özgüven, Hasan. Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kitabı. (Ankara: Antıp AŞ, 2000).
• Seçer İsmail. Psikolojik Test Geliştirme ve Uyarlama Süreci SPSS ve lisrel Uygulamaları. (Anı Yayıncılık. 2015).
• Sezer, Hilal Kurt – Geçkil, Emine. “Pediatri Hemşirelerinin Duygu Gereksinimleri ile Maneviyat ve Manevi Bakım Hakkındaki Görüşlerinin İncelenmesi”. Huhemfad-Johufan. 7/2 (2020), 167-174.
• Söylev, Ömer Faruk. Din Görevlilerinde Dini Danışma ve Rehberlik Yönelimleri, Emin Yayınları Düşünce Kitabevi, Bursa 2019, s 142-146.
• Söylev, Ömer Faruk “Özgeciliğin Yordayıcısı Olarak Empati ve Maneviyat: İlahiyat Öğrencileri Üzerine Nicel Bir Araştırma”. Eskiyeni 47 (Eylül 2022), 463-488.
• Swinton, John. Spirituality and Mental Health Care. (London and Philadelphia: Jessica Kingsley Publishers, 2003).
• Şimşek, Hasan. “Pozitivism Ötesi Paradigmatik Dönüşüm ve Eğitim Yönetiminde Kuram ve Uygulamada Yeni Yaklaşımlar”. Eğitim Yönetimi 3/1 (1997), 97-109.
• Şirin, Turgay. “Maneviyat Ölçeği’nin Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Turkish Studies 13/18 (2018), 1283-1309.
• Tavşancıl, Ezel. Tutumların Ölçülmesi ve SPSS ile Veri Analizi. (Ankara: Nobel Yayınları, 2005).
• Taycan, Okan – Kutlu, Leman – Çimen, Selma – Aydın, Nurcan. “Bir Üniversite Hastanesinde Çalışan Hemşirelerde Depresyon ve Tükenmişlik Düzeyinin Sosyo-demografik Özelliklerle İlişkisi”. Anadolu Psikiyatri Dergisi 7/2, (2006), 100–108.
• Turan, Türkan – Karamanoglu, Ayla Yavuz. “Determining intensive care unit nurses' perceptions and practice levels of spiritual care in Turkey.” Nurs Crit Care 18/2 (2013), 70- 78. Türk Dil Kurumu. Erişim 05 Ağustos 2022. http://www.tdk.gov.tr/index̄.php?option=com_gts &kelimeMA-NEV%C4%B0
• Uğurlu, Esma. “Hemşirelikte Manevi Bakımın Uygulanması”, Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 5/3 (2014), 187-191. World Health Organization.Constitution of the World Health Organization as adopted by the International Health Conference, New York, 19–22 June 1946.
• Yakın, Gökler. İstanbul Dr Lütfi Kırdar Eğitim Ve Arastırma Hastanesinde Çalısan Sağlık Personellerinin (Hemşire, Ebe, Sağlık Memuru Ve Acil Tıp Teknisyeni) Depresyon Ve Tükenmişlik Düzeyinin Değerlendirilmesi, İstanbul: Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Yazıcıoğlu, Yahşi - Erdoğan, Samiye. SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Yöntemleri. (Ankara: Detay Yayıncılık, 2014).
• Yıldırım, Nergiz Sancı. Erzurum İlinde 1. Basamak Sağlık Hizmetlerinde Görev Yapan Hemşire ve Ebelerin Tükenmişlik Düzeyleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009
• Yıldız, Hülya. Hemşirelerin Tükenmişlik Düzeylerinin ve Problem Çözme Becerilerinin İncelenmesi. Ankara: Gazi Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Yılmaz, Meryem - Okyay, Nesrin. “Hemşirelerin Maneviyat ve Manevi Bakıma İlişkin Görüşleri”, Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi, 3 (2009), 41-52.
• Zeller, R. A. - Carmines, E. G. Statistical Analysis of Social Data. (Chicago, IL: Rand McNally College Publishing Company, 1978).