Kur’an’da Tekrarlı Anlatımlarda Kullanılan Bazı Kelimelere Terâdüf ve Furûk Açısından Bir Yaklaşım

Year 2024, Volume: 11 Issue: 2, 593 - 612, 31.12.2024

Kerim Yılmaz

https://doi.org/10.17859/pauifd.1526149

Abstract

Kur’an’da bazı olayların anlatımında konuya dikkat çekmen için tekrarlı anlatım yöntemi kullanılmaktadır. Tekrarlarda aynı olayların veya birbirine benzer hadiselerin anlatımı esnasında farklı kelimelerin kullanıldığı müşahede edilmektedir. Çalışmanın amacı, Kur’an’da tekrarlı anlatımlarda kullanılan bazı kelimeleri geçmişten günümüze tartışıla gelen terâdüf ve furûk açısından incelemektir. Bu amaç doğrultusunda örneklem olarak inbecese-infecera, veled-ġulâm ve baḥr-yemm kelimeleri seçilmiştir. Seçilen örneklemler doğrultusunda ilgili kelimelerin etimolojisini, cahiliye döneminde ve Kur’an’daki kullanımlarını genel anlamda inceledikten sonra terâdüf ve furûk olgusu açısından ele alınması çalışmanın sınırlarını oluşturmaktadır. Sonuç olarak verilen örnekler Kur’an’ı anlamada önemli bir faktör olan furûk olgusunun Kur’an’daki bütün kelimelere uygulandığında zaman zaman zorlama yorumlara sebep olabileceğini göstermektedir. Benzer bir şekilde terâdüf olgusunun da furûk olgusunu dikkate almadan bütün ayetlere uygulanmaya çalışılması da hatalı yorumlara sebep olabilir.

Keywords

Tefsir, Kur'an, Kelime, Terâdüf, Furûk

An Approach to Some Words Used in Repeated Expressıons in the Qur’ān in Terms of Terāduf and Furūq

Abstract

The Qur’ān uses repetition in the narration of some events to draw attention to the subject. In repetitions, it is observed that different words are used to describe the same events or similar events. The aim of this study is to examine some of the words used in repetitive expressions in the Qur’ān in terms of terāduf and furūq, which have been discussed from past to present. For this purpose, the words inbajasa-infajara, walad-ghulām and baḥr-yemm were chosen as the sample. In line with the selected samples, the etymology of the related words, their usage during the Jahiliyyah period and in the Qur’ān are examined in general terms, and then discussed in terms of the phenomenon of terāduf and furūq constitute the limits of the study. In conclusion, the examples given show that the phenomenon of furūk, which is an important factor in understanding the Qur’ān, can sometimes lead to forced interpretations when applied to all words in the Qur’ān. Similarly, it is possible to state that trying to apply the phenomenon of terāduf to all verses without considering the phenomenon of furūk may lead to erroneous interpretations.

Keywords

Tafsir, Qur’ān, Word, Furūk, Terāduf

References

• Abdulbâkî, Muhammed Fuâd. Muʿcemu’l-mufehres li-elfâzi’l-Kur’an’i’l-Kerim. Kâhire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, H. 1364.
• ʿAbîd b. el-Ebras. Dîvânu ʿAbîd b. el-Ebras. şrh. Eşref Ahmed ʿAdra. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 1994.
• ʿAbsî, ʿAntere b. Şeddâd. Dîvânu ʿAntere. şrh. el-Hatîbu’t-Tebrîzî. thk. Mecîd Tarâd. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 1993.
• Âlûsî, Şihâbu’d-Dîn Mahmûd el-Bağdâdî. Rûhu’l-meânî fî tefsiri’l-Kur’an’i’l-azîm ve’s-sebʿi’l-mesânî. 30 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Aʿşâ el-Kebîr. Dîvânu’l-Aʿşa’l-Kebîr. nşr. Muhammed Hüseyin. Kahire: Mektebetu’l-Âdâb, 1950.
• Cengiz, Emin. Terâdüf ve Furûk İlmi Bağlamında Kur’ân’ın Anlam İnceliklerini Keşfetmek. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2022.
• Divlekçi, Celâlettin. “Kur’an’da Eşanlamlılık (Terâdüf) Olgusu (I)”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (2000), 149-169.
• Ebü’l-Bekâ’, Eyyûb b. Mûsâ el-Hüseynî el-Kefevî, el-Kulliyyât mu’cemun fi’l-mustalahâti ve’l-furûku’l-lugaviyye. thk. Adnan Dervîş ve Muhammed el-Mısrî. Şam-Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Baskı, 2012.
• Elcudi, Mahir. “Kur’ân’da Benzer Âyetlerdeki Anlam Farklılıkları”. Kalemname 5/9 (Haziran 2020), 135–166.
• Esedî, Bişr b. Ebî Hâzim. Dîvânu Bişr b. Ebî Hâzim el-Esedî. thk. ʿİzzet Hasan Dımeşk: Matbûʿâtu Mudîriyyeti İhyâʾi’t-Turâsi’l- Kadîm, 1960.
• Ezherî, Muhammed b. Ahmed. Tehzîbu’l-luga. thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn - Muhammed Ali en-Neccâr. 15 Cilt. Kahire: el-Müessesetü’l-Mısriyyetü’l-Âmme, 1964.
• Fahreddîn er-Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer. et-Tefsîru’l-kebir ev mefâtihu’l-gayb. thk. Seyyid İmrân. 16 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2012.
• Fâkihî, Ebû ʿAbdullah Muhammed b. İshâk el-ʿAbbâs. Ahbâru Mekke. thk. Abdülmelik b. Abdullâh b. Dehîş. 6 Cilt. Beyrût: Dâru Hazar, 1993.
• Ferâhidî, Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l-ʿayn. thk. ʿAbdulhamîd Hindâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2003.
• Hâtim Sâlih ed-Dâmin. ʿAşratu şuʿarâu mukillûn. Bağdat: Vizâratu’t-Tağlîmi’l-ʿÂlî ve’l-Bahsu’l-ʿİlmî Câmiatu Bağdad, 1990.
• İbn ʿAtiyye, Ebû Muhammed Abdu’l-Hâlık b. Ğâlib. el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. ʿAbdusselâm ʿAbdu’ş-Şâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2001.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Zekeriyyâ. Muʿcemu mekâyîsi’l-luga. thk. ʿAbdusselâm Muhammed Hârûn. 6 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmâil b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’an-i’l-azîm. thk. Yûsuf ʿAli Bedevî – Hasen es-Semâhî Suveydân. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2013.
• İbn Manzûr. Lisânu’l-ʿArab. thk. ʿAbdullah ʿAliyyu’l-Kebîr vd. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-Meʿârif, ts.
• İbn Meymûn, Muhammed b. Mubârek b. Muhammed. Muntehe’t-taleb min eşʿâri’l-ʿArab. thk. Muhammed Nebîl Tarîfî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1999.
• İmruʾu’l-Kays. Dîvânu İmriʾi’l-Kays. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. Kahire: Dâru’l-Meʿârif, 1990.
• Kara, İrfan. “Eşanlamlılık ve Kur’an Lafızlarında Eşanlamlılık Olgusu”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28 (Aralık 2016), 61-96.
• Kara, Ömer. “Arap Dilbilimindeki ‘Terâdüf’ Literatürünün ‘Furûk’ Paralelinde Tespit ve Tahlîli – el-Furûku’l-Luğaviyye’ye Giriş (II)-”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 45/2 (Ağustos 2004), 219-253.
• Kara, Ömer. “Arap Dilbilimindeki ‘Terâdüf’ Olgusunun ‘Furûk’ Paralelinde Tarihsel Süreci ve Arka Planı – el-Furûku’l-Luğaviyye’ye Giriş (I)-”. Ekev Akademi Dergisi 7/14 (Kış 2003), 197-220.
• Kara, Ömer. Tefsir Tetkikleri III (Furûk Nazariyesi Özelinde). İstanbul: İFAV Yayınları, 2018.
• Kılıç, Hulusi. “Furûk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13: 222-223. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• Lebîd b. Rabîʿa el-ʿÂmirî. Şerhu dîvâni Lebīd b. Rabîʿa el-ʿÂmirî. thk. İhsân ʿAbbâs. Kuveyt: Matbaʿatu Hukûmeti’l-Kuveyt, 1962.
• Mâverdî, Ebü’l-HasenʿAli b. Muhammed b. Habîb. en-Nuket ve’l-ʿuyûn. thk. es-Seyyid b. ʿAbdilmaksûd b. ʿAbdurrahîm. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye - Müʾessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, ts.
• Mufaddal ed-Dabbî. el-Mufaddaliyyât. nşr. Ahmed Muhammed Şâkir – ʿAbdusselâm Muhammed Hârûn. Kahire: Dâru’l-Meʿârif, 1963.
• Mukâtil b. Süleymân. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. ʿAbdullah Mahmûd Şehâte. 5 Cilt. Beyrut: Müʾessesetü’t-Târîhi’l-ʿArabî, 2002.
• Mustafavî, Allâme. et-Tahkîk fî kelimâti’l-Kurʾâni'l-Kerîm. 14 Cilt. Tahran: Merkezu Neşr Âsâr el-ʿAllâme el-Mustafavî, 1385.
• Mühelhil b. Rabîʿa. Dîvânu Mühelhil b. Rabîʿa. şrh. Talâl Harb. b.y.: ed-Dâru’l-ʿÂlemiyye, ts.
• Müneccid, Muhammed Nûriddîn. et-Terâduf fi’l-Kur’ân’il-Kerîm (beyne’n-nazariyyeti ve’t-tatbîk). Beyrut - Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1997.
• Nâbiğa ez-Zubyânî. Dîvânu’n-Nâbiğa ez-Zubyânî. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. Kahire: Dâru’l-Meʿârif, 1985.
• Nehdî, Abdullah b. Aclân. Dîvânu Abdillah b. Aclân en-Nehdî. thk. İbrahim Salih. Ebu Dabi: Dâru’l-Kütübi’l-Vataniyye, 2010.
• Oğuz, Orhan. Kur’an-ı Kerim’de Terâdüf. Yozgat: Bozok Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Öztürk, Mustafa. Kur’an’ın Dili ve Retoriği. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
• Râgıb el-İsfahânî. Müfredâtu elfâzi’l Kur’ân. thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Dımeşk: Dâru’l-Kalem - Beyrut: Dâru’ş-Şâmiyye, 2011.
• Sâhib b. ʿAbbâd, el-Muhît fī’l-luga, thk. Muhammed Hasan Âli Yâsîn. 11 Cilt. Beyrut: ʿÂlemu’l-Kütüb, 1994.
• Semerrâî, Fâzıl Salih. Belâgatu’l-kelime fî taʿbîri’l-Kurân. Kahire: el-Âtiku li Sınâati’l-Kitâb, 2006.
• Semîn el-Halebî, Ahmed b. Yûsuf b. Abdiddâim. Umdetu’l-huffâz fî tefsîri eşrefi’l-elfâz. thk. Muhammed Bâsil ʿUyûnu’s-Sûd. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1996.
• Sükkerî, Ebû Saîd el-Hasen b. el-Hüseyn. Şerhu eşʿâri’l-Huzeliyyîn. nşr. ʿAbdussettâr Ahmed Ferrâc. 3 Cilt. Kahire: Mektebetu Dâri’l-Urûbe, ts.
• Süyûtî, Celâlüddîn. el-İtkân fî ʿulûmi’l-Kur’an. thk. Şuayb el-Arnaût. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 2013.
• Şâyiʿ, Muhammed b. Abdurrahmân b. Salih. el-Furûk el-lugaviyye ve eseruhâ fî tefsîri’l-Kur’âni’l-Kerim. Riyad: Mektebetu’l-ʿUbeykân, 1993.
• Şentemerî, Ebü’l-Haccâc Yûsuf b. Süleymân b. Îsâ el-A‘lem. Şerhu hamâseti Ebî Temmâm. thk. ʻAli el-Mufaddal Hammûdân. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1992.
• Şimşek, M. Sait. Kur’an Kıssalarına Giriş. Konya: Kardelen Yayınları, 3. Baskı, 2013.
• Şuarâu ʿAbdulkays ve şiʿruhum fî ʿasri’l-câhilî, nşr. Müessesetü’l-Bâbitîn. thk. ʿAbdulhamîd el-Muʿaynî. Kuveyt: y.y. 2002.
• Taberî, Ebû Caʿfer Muhammed b. Cerîr. Tefsîru’t-Taberî - Câmiʿu’l-beyân ʿan te’vîli’l-Kur’ân. thk. İslam Mansûr Abdulhamîd. 12 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Hadis, 2010.
• Türkmen, Sabri. Kur’an’ı Kerim’de Anlam İncelikleri (Furûk Bağlamında). İstanbul: Çıra Akademi Yayınları, 2017.
• Ünsal, Ramazan – Ethem, Mürsel. “‘يمم/Ymm’ Kökünün Art Süremli Semantik İncelemesi”. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (ERZSOSDE) 10/2 (2017), 113-132.
• Yavuz, Galip. “Eşanlamlılık ve Kur’an Bağlamı”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1 (June 2002), 123-132.
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ el-Hüseynî. Tâcu’l-ʿarûs. thk. ʿAbdussettâr Ahmed Ferrâc vd. 40 Cilt. Kuveyt: Matbaʿatu Hukûmeti’l-Kuveyt, 1965.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf an hakâiki ġavâmidi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-ekâvîl fî vucûhi’t-te’vîl. thk. Muhammed Abdusselâm Şahin. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2015.
• Zevzenî, Hüseyn b. Ahmed. Şerhu’l-muʿallâkâti’s-sebʿ. thk. Yûsuf ʿAli Bedevî. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1989.
• Züheyr b. Ebî Sülmâ. Şiʿru Züheyr b. Ebî Sülmâ. şrh. el-Aʿlem eş-Şentemerî, nşr. Fahreddîn Kabâve. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, 1980.