Edebi Süreklilik ve Yenilik: İmruü’l-Kays Muallakası Ve Metinlerarası Bağlam

Year 2025, Volume: 12 Issue: 1, 413 - 447, 30.06.2025

Tahsin Yıldırım

https://doi.org/10.17859/pauifd.1666486

Abstract

Makalede, İmruü’l-Kays’ın şiirlerinde metinlerarasılık kavramı derinlemesine incelenmiştir. Arap şiiri, dünya edebiyatları arasında köklü bir geleneğe sahip olup, derin bir etki yaratmıştır. Bu geleneğin temelleri, Arap yarımadasında yaşayan göçebe toplulukların kültürel ve sosyal yapılarıyla yakından ilişkilidir. Şiir, Arap toplumunun tarihsel süreç içinde şekillenen kimliğinin, değerlerinin ve duygularının bir yansıması olarak ortaya çıkmıştır.
İmruü’l-Kays, Cahiliye dönemi Arap şiirinin en önemli temsilcilerinden biri olarak, dönemin edebi geleneklerine bağlı kalmış ve özgün bir üslup geliştirmiştir. Şiirlerinde sıkça görülen doğa tasvirleri, aşk temaları ve kahramanlık hikâyeleri, Cahiliye dönemi şiirinin yaygın unsurlarıdır. Onun şiirinde bu unsurlar, önceki şairlerin kullandığı imgeleri yeniden yorumlayarak zenginleştirilmiştir.
İmruü’l-Kays’ın eserleri, metinlerarası ilişkiler aracılığıyla bireysel duyguları ve toplumsal değerleri yansıtan önemli belgeler niteliğindedir. Aşk temalarında terk edilmiş sevgilinin hasreti, sevgilinin güzelliği ve ayrılık acısı gibi konular işlenirken, kahramanlık temasında savaşlardaki başarılarını ve kabilesinin üstünlüğünü dile getirmiştir. Ayrıca, mitolojik unsurlarla zenginleştirilmiş doğa betimlemeleri, dönemin inanç sistemini yansıtır.
İmruuü’l-Kays’ın klasik kaside formunu ilk kez ortaya koyarak sonraki şairler için bir model teşkil etmesi, onun edebi mirasını daha da değerli kılmaktadır. Metinlerarası ilişkilerdeki ustalığı, okuyucunun eleştirel düşünme becerilerini geliştirmesine yardımcı olurken, eserin çok katmanlı yapısını keşfetme fırsatı sunmaktadır.
İmru'ul-Kays ve diğer İslâm öncesi Arap şairlerin şiirleri hem Arap edebiyatının gelişiminde kritik bir rol oynamış hem de günümüzde hala incelenmektedir. Bu eserler geçmiş ile günümüz arasında köprü kurarak edebi geleneği zenginleştirmiştir.

Keywords

Arap Dili ve Belagatı, Metinlerarasılık, Cahiliye Şiiri, Muallakât, İmruü’l-Kays.

Literary Continuity and Innovation: Imru' al-Qais’ Mu'allaqa and the Intertextual Context

Abstract

The article deeply examines the concept of intertextuality in the poetry of Imru'ul-Kays. Arabic poetry has a rich tradition that has significantly influenced world literature. This tradition is closely related to the cultural and social structures of the nomadic communities living on the Arabian Peninsula. Poetry has emerged as a reflection of the identity, values, and emotions shaped throughout the historical processes of Arab society.
Imru'ul-Kays is recognized as one of the most important representatives of pre-Islamic Arabic poetry, adhering to the literary traditions of his time while developing a unique style. His poetry frequently features nature descriptions, themes of love, and tales of heroism, which are common elements in pre-Islamic poetry. These elements are enriched by reinterpreting the images used by earlier poets.
Imru'ul-Kays's works serve as significant documents reflecting individual emotions and societal values through intertextual relationships. In his love-themed poems, he explores topics such as the longing for a lost lover, beauty, and the pain of separation, while his themes of heroism highlight his victories in battles and the superiority of his tribe. Additionally, his nature descriptions are enhanced with mythological elements that reflect the belief systems of his time.
By introducing the classical ode form for the first time, Imru'ul-Kays has provided a model for subsequent poets, further increasing the value of his literary legacy. His mastery of intertextual relationships aids readers in developing critical thinking skills and offers an opportunity to explore the multi-layered structure of his work.
Both Imru'ul-Kays and other pre-Islamic Arab poets have played a critical role in the development of Arabic literature, and their works continue to be studied today. These texts bridge the past and present, enriching literary traditions.

Keywords

Arabic Language and Rhetoric, Intertextuality, Pre-Islamic Poetry, Mu, Imru

References

• KAYNAKÇA Açıl, Berat. “Telmih’e Telmih: Klasik Türk Edebiyatında Geleneğin İnşası”. Erdem 67 (01 Aralık 2014), 5-18. https://doi.org/10.32704/erdem.537397
• Ahmet Suphi Furat, Ahmet Suphi Furat. Arap Edebiyatı Tarihi. İstanbul: İstanbul Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1996.
• Akgül, Serpil. 16. yüzyıldaki bazı divan şairlerinin Türkçe divanlarında gül: Bâkî, Fuzûlî, Hayâlî bey, Muhibbî, Nevî, Taşlıcalı Yahyâ, Usûlî, Zatî. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Master’s Thesis, 2013.
• Aktulum, Kubilay. “Metinlerarasılık görüngüsünde gerçeklik ya da metnin göndergeselliği”. Bilig 85 (2018), 233-256.
• Aktulum, Kubilay. “Metinlerarasılık ve Evrim”. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları 20/20 (2018), 17-30.
• Aktulum, Kubilay. “Metinsel türsellik ve moda metinlerarasılık–giysilerarasılık–üstgiysisellik”. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları 21/21 (2019), 1-37.
• ALINCA, Hanife. “Meti̇nlerarasilik: Tanim, Köken ve Kavramin Geli̇şi̇m Süreci̇”. Socrates Journal of Interdisciplinary Social Studies 10/37 (2024), 92-102.
• Armutlu, Sadık. “Sözel Kültür Ve Sözel İletişim Bağlamında Yazısız Şiirde Somut Anlatım Biçimi: Muallaka Örneği”. Şarkiyat Mecmuası 15 (2011), 1-29.
• Aruçi, Muhammed. “Hersekli Mehmed Kâmil Bey”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/235. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Ateş, Ahmet. “Muallakātü’s-seb’a: İmrü’l-Kays”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi 2 (1951), 235-270.
• Atkinson’ın, Kate - Kimlik, Romanında. “Metinlerarasılık”. Uluslararasi Hakemli̇ Dergi̇/International Peer-Reviewed Journal, 88.
• Basset, René. Les sept poèmes suspendus des anciens Arabes. Paris: Ernest Leroux, 1893.
• Baytar, Yaşar Seracettin. “Muallaka Şiirlerinde Geçen Başlıca Medih Ve Fahr Unsurları”. Diyanet İlmi Dergi 59/2 (2023), 719-744.
• Bloom, Harold. “The Map of Misprision”. A Map of Misreading (New York: Oxford Universi-ty Press, 1975), 83-105.
• Brockelmann, Carl. Geschichte der arabischen Litteratur. Leiden: Brill, 1898.
• Bulut, Ali. Belâgat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
• Bulut, Feyza. “Meti̇nlerarasilik’kavraminin Kuramsal Çerçevesi̇”. Edebi Eleştiri Dergisi 2/1 (2018), 1-19.
• Cumahî, Muhammed b. Sellâm el- - Dâru’n-Nahda, Beyrut. Tabakâtu’ş-Şu‘arâ’. Beyrut: Dâru’n-Nahda, 1953.
• Cürcânî, Ebû Bekr ʿAbdülḳāhir b. ʿAbdirrahmân el-. Delâilü’l-iʿcâz fî ilmi’l-meʿânî. thk. Ebû Fehr Maḥmûd Muḥammed Şâkir. Kahire -ʿİdde: Maṭbaʿatu Medenî-Dâru’l-Medenî, 1992.
• Çetin, Nihad M. Eski arap şiiri. Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1973.
• Demirayak, Kenan. Arap Edebiyatı Tarihi (Osmanlı Dönemi). Kayseri: Orka Matbaacılık, 2015.
• Dolzhich, Elena - Dmitrichenkova, Svetlana. “2. Intertextuality as a tool for creating academic texts”, 2023. https://doi.org/10.37539/230928.2023.97.64.002
• Dost, Betül Özcan - Taşdan, Tuğçe Elif. “International Journal of Languages’ Education and Teaching Volume 5, Issue”. Erişim 16 Ocak 2025. https://www.academia.edu/download/108031265/61a159947d37fb93cce8f3b3a8cd1c23df2b.pdf
• el-Cürcânî. el-Vesîta. ed. M. Zeyneb el-Bahtî. Beyrut: Dâru’l-Kitâb el-Arabî, 1983.
• el-Halîl b. Ahmed el-Ferâhîdîd, thk. Mehdî el-Mahzûmî. Kitabu’l-Ayn. Beyrut: Dâru ve Mektebetu’l-Hilâl, tsz. Eminoğlu, Ali. “Şekil ve muhteva yönünden el-Mu’allakatu’s-Seb’”. https://acikerisim.selcuk.edu.tr/items/1bb44eea-cf84-4d72-8a56-a1a97a64b18f
• Fāhūrī, Mahmūd. Ebū Mihcen es-Sekafî: Ḥayātuhū ve-Şiruhū. Ḥalep: Câmiʿat Ḥalab, Küllīyat al-Ādāb wa-al-ʿUlūm al-Insānīya, 1982.
• Genette, Gärard. Palimpsests: Literature in the second degree. U of Nebraska Press, 1997. https://books.google.com/books?hl=tr&lr=&id=KbYzNp94C9oC&oi=fnd&pg=PA1&dq=Genette,+G.+(1997).+Palimpsestes:+Literature+in+the+Second+Degree.+University+of+Nebraska+Press.&ots=iWua6AAUYQ&sig=7WiTNFv9we7hhToaT_JJa-CH0gU
• Guadu, Ayenew. “Intertextuality as an Inherent Tool for the Composition and Interpretation of Texts: A Theoretical Reappraisal”. International Journal of Literature and Arts. https://doi.org/10.11648/j.ijla.20231103.11
• Gunes, Ahmet. “Çağdaş bir çözümleme yöntemi: Göstergebilim”. Humanities Sciences 7/2 (2012), 31-43.
• Gür, Murat - Ayaydın Cebe, Günil Özlem. Metinlerarası ilişkilerle çok sesli bir Peyami Safa romanı: Yalnızız. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Master’s Thesis, 2013. http://acikerisim.nevsehir.edu.tr/handle/20.500.11787/895
• Hâris b. Hillize, el-Hâris b. Hillize el-Yeşkurî el-. ed-Dîvân. ed. Mervân el-ʿAtiyye. Beyrut: y.y., 1415.
• Hasib, Musullu Abdullah. İmruü’l-kays Kasîde-i Mu‘allakası’nın Şerhi. ed. Zehra Gözütok Tamdoğan. Kahramanmaraş: Samer yay., 2021.
• Hengil, Ökkeş - Şayır, Mehmet. “André Lefevere’in Şiir Çeviri Stratejisi Bağlamında Eski Arap Şiiri İncelemesi: İmru’ul-Kays Örneği”. Söylem Filoloji Dergisi 9/2 (2024), 988-1002.
• Irmak, Mustafa. “Hersekli Mehmed Kâmil Bey Ve İmruulkays Muallakasına Yaptığı Tercüme”. Doğu Araştırmaları 13 (2014), 25-50.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. nşr. Abdullah Ali el-Kebîr. 15 Cilt. Kahire: Daru Sadır, 3. Basım, 1993.
• İbn Reşik el-Kayravânî. el-’Umde fî Mehâsin eş-Şi’r ve Adâbih. Beyrut: Daru’l-Cil., 1972.
• İmruʾu’l-Ḳays, İmruʾu’l-Ḳays b. Ḥucr b. el-Ḥâris̱ el-Kindî. Dîvânu İmriʾi’l-Ḳays. thk. ʿAbdurraḥmân el-Muṣṭâvî. Beyrut: y.y., 1425/2004.
• İsen, Mustafa. “Nazîre”. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. 6/408-411. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1992.
• Janich, Nina. Textlinguistik: 15 einführungen. Narr Francke Attempto Verlag, 2008.
• Johnson, F. E. The Poem of Imru’ al-Qais. London: Luzac & Co., 1894.
• Julia Kristeva. Word, Dialogue, and Novel’, Desire in Language: A Semiotic Approach to Literature and Art. New York: Leon S. Roudiez Columbia UP, 1980.
• Kazvînî, Hatib. el-İdah fi Ulumil Belağa, 1985.
• Kazvînî, Muhammed b. Abdurrahman b. Ömer Celaleddîn el-. el-İzah fi Ulumi’l-Belâgâ. thk. Muhammed abdu’l-Men’m Hafâcî. Beyrut: Daru’l-Cîl, 2003.
• Korkmaz, Ferhat. “Metinlerarası İlişkilerin Klasik Retorikteki Kökeni Üzerine Bir Araştırma”. Hikmet-Akademik edebiyat dergisi, 71-88.
• Korkmaz, Ferhat. “Metinlerarası İlişkilerin Klasik Retorikteki Kökeni Üzerine Bir Araştırma”. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi 3 (2017), 71-88.
• Korkmaz, Ferhat. “Meti̇nlerarasi İli̇şki̇leri̇n Klasi̇k Retori̇kteki̇ Kökeni̇ Üzeri̇ne Bi̇r Araştirma”. Hikmet-Akademik edebiyat dergisi, 71-88.
• Kubilay Aktulum. Metinlerarası İlişkiler. İstabul: Öteki Yayınevi, 1999. Lebîd b. Rabîʿa, Ebû ʿAḳîl Lebîd b. Rebîʿa b. Mâlik el-ʿÂmirî. Dîvânu Lebîd b. Rebîʿa el-ʿÂmirî. thk. Ḥamdû Ṭammâs. b.y.: y.y., 1425/2004.
• Lyall, Charles. Translations of Ancient Arabic Poetry. London: Williams and Norgate, 1885. Maiga, Mohamadou Aboubacar. “Batı Afrika Arap şiirlerinde kullanılan iktibâs ve telmih sanatlarını dinî metinlerarasılık bağlamında okumak”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27/1 (2022), 53-78.
• Mazhar, Iqra - Munim, Rana Abdul. “4. Analyzing intertextuality in coetzee’s disrace: a postmodern critique”. https://doi.org/10.36755/ijll.v2i2.27
• Mills, Brett - Barlow, David M. “Texts Reading: Barthes, R.(1977 [1967])‘The death of the author’, in Image Music Text, translated by Heath, S., London: Fontana, pp. 142–8.” Reading Media Theory. 596-621. Routledge, 2014.
• Mustafa Muhammed Selim el-Galayînî b. Ricalu’l-Muallakâti’l-Aşer. Beyrut: Dar el-Fikr, 1364. Yedi Askı Mu’allakat-ı Seb’a. çev. Nurettin Ceviz vd., 2018.
• Okuyucu, Hüseyin. “Nazire ve Nakîze”. Milli Kültür 68 (1989), 21-24. Ömer, Ramazan. “Eski Arap Şiiri’nin Yapısında Dil ve Ahenk: İmru’l-Kays”. Şarkiyat Mecmuası 25 (24 Eylül 2014), 171-191.
• Rızvanoğlu, Eren. “Söyleşi̇mci̇li̇k, Meti̇nlerarasilik: Bakhtin, Kristeva, Barthes”. Erişim 15 Ocak 2025. https://www.academia.edu/download/31775408/Soylesimcilik__metinlerarasilik_Bakhtin__Kristeva__Barthes.pdf
• Riffaterre, Michael. “Semiotics of Poetry”. Indiana University Press, 1978.
• Saluk, Reyhan Gökben. “Metinlerarasılık, Folklor ve Bellek İlişkisi”. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi 15 (2024), 443-462.
• Savran, Ahmet. “İmruülkays b. Hucr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/237-238. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Suçin, Mehmet Hakkı. Yedi Askı Şiirleri (Muallakalar). İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi, 2020.
• Süleyman, Tülücü. “Muallakāt ve Şairleri Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi-I”. Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 23 (2005), 1-70.
• Şairler, Huzeylî. Dîvânu’l-Huzeliyyîn. ed. Muhammed Mahmûd eş-Şankîtî. çev. Nehbe el-Ulemâ Merkezi’nin katkısıyla Hazırlayan: Nussahlar Derneği Ekibi. Kahire, Mısır: ed-Dârü’l-Kavmiyye li’t-Tıbâ‘a ve’n-Neşr, 1. Basım, 1965.
• Şeybânî, Ebû ʿAmr İsḥâḳ b. Merrâr Ebû ʿAmr eş-. Şerhu’l-Mu’allakatü’t-Tis’a. Beyrut: Müessesetü’l-A’lamî, 2001.
• Şimşek, Emine - Ayaydın Cebe, Günil Özlem. Kırmızı Saçlı Kadın’da metinlerarasılık ve psikanalitikeleştiri açısından Orhan Pamuk’un romancılığı. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Master’s Thesis, 2020. http://acikerisim.nevsehir.edu.tr/handle/20.500.11787/1462
• Tarafe b. el-ʿAbd, Ebû ʿAmr Tarafe b. el-ʿAbd bel-Bekrî. Dîvânu Tarafe b. el-ʿAbd. ed. thk. Mehdî Muhammed Nâsıruddîn. b.y.: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2002.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh et-. Muhtasaru’l-Me’ânî. Lübnan: Dâru’l-Fikr, 1411.
• Tomilina, A. - Korniienko, Volodymyr. “1. The problem of the post-structuralist approach for intertextual analysis of text”. https://doi.org/10.36074/logos-24.11.2023.41
• Torusdağ, Gülşen - Aydın, İlker. Metindilbilim ve örnek metin çözümlemeleri. Pegem Akademi, 2017. https://www.academia.edu/download/83034737/2467.pdf
• Yaltkaya, Şerafeddin. Yedi Askı Mu’allakat-ı Seb’a, 2018.
• Yaltkaya, Şerafettin - Yılmaz, Ali. “‘ Arap Edebiyatı’ Adlı Makalenin Sadeleştirmesi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/2 (2007), 467-492.
• Yeliz, ÖZAY. “Metinlerarası İlişkilerde Sözlü Yapıtların ve Sanatçıların Konumu Üzerine”. Erişim 15 Ocak 2025. https://repository.bilkent.edu.tr/bitstreams/35f1f804-8866-493d-8cb8-0bc5fb16d1e2/download
• Yenice, Mehmet - Akcaoğlu, İsmail. “El-Meliku’d-Dillîl İmruülkays’ ın Konstantiniye Yolunda Gönül Dünyasından Yansımalar”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25/25 (2024), 145-170.
• Yıldız, Musa. “Yedi Askı: Arap Edebiyatının Harikaları”. EKEV Akademi Dergisi 8/21 (2004).
• Yilmaz, Hasan. “Modern Dönem Kur’ân Yorumunda Dilbilimsel ve Semantik Yöneliş”. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/7 (01 Ocak 2017), 14-30. https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.295271
• Zebîdî, Muḥammed b. Muḥammed b. ʿAbdurrezzâḳ ez-. Tâcu’l-ʿArûs min Cevâhiri’l-Ḳâmûs. thk. Heyet. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Hidâye, ts.
• Zevzenî, Ebû Abdullâh Ḥuseyn b. Aḥmed b. ez-. Şerḥu Muʿallaḳâti’s-Sebʿa. Beyrut: Dârü’l-Erkâm, 1423/2002.