ENTSTEHUNGS- UND ENTWICKLUNGSGESCHICHTE DES TÜRKISCHEN ARBEITS- UND SOZIALRECHTS - EIN JAHRHUNDERTRÜCKBLICK

Year 2025, Volume: 3 Issue: 2, 187 - 226, 24.07.2025

Alpay Hekimler

Abstract

Nach der Ausrufung der Türkischen Republik waren Reformen im Bereich des Rechts, wie in vielen anderen Bereichen, unumgänglich. Man kann diese Reformen sogar als Revolution bezeichnen. In dieser Richtung bediente man aus verschiedenen Gründen vor allem von der Rezeption. Auf diese Weise wurden die Grundlagen des modernen Rechts gelegt. Das erste Arbeitsgesetz konnte erst 1936 nach einer langen Vorbereitungszeit verabschiedet werden. Dieses Gesetz, das hauptsächlich Normen zum individuellen Arbeitsrecht einführt, zeichnet sich durch einige Besonderheiten aus. Das erste ist das Verbot von Streiks im Rahmen des kollektiven Arbeitsrechts. Eine weitere Besonderheit des Gesetzes ist, dass es Regelungen zur Einrichtung des Sozialversicherungssystems enthält.

In dieser Abhandlung werden die Entwicklungen im individuellen und kollektiven Arbeitsrecht sowie im Sozialversicherungsrecht in allgemeiner Form parallel zur politischen Geschichte der Türkei erörtert. In dieser Richtung werden die seit der Ausrufung der Republik Türkei verabschiedeten Gesetze und die an diesen Gesetzen vorgenommenen Änderungen sowie deren Auswirkungen auf die Praxis untersucht, ohne auf spezifische Details einzugehen, und es wird versucht, das Entwicklungsabenteuer des Arbeits- und Sozialversicherungsrechts aufzuzeigen.

Keywords

Individuelles Arbeitsrecht , Kollektives Arbeitsrecht , Sozialversicherungsrecht , Kolalitionsrecht , Recht auf Kollektivverhandlungen , Streik und Aussperrung.

TÜRK İŞ VE SOSYAL GÜVENLİK HUKUKUNUN DOĞUŞU VE GELİŞİMİ TARİHİ - BİR YÜZYIL İNCELEMESİ

Abstract

Türkiye Cumhuriyeti’nin ilanından sonra, birçok alanda olduğu gibi hukuk alanında da reformların yapılması kaçınılmaz hale gelmiştir. Hatta bu reformları devrim olarak nitelendirebilmek mümkündür. Bu doğrultuda farklı gerekçelere bağlı olarak özellikle resepsiyon kurumundan yararlanılmış, modern hukukun temelleri bu sayede atılmıştır. İlk İş Kanunu ise uzun bir hazırlık döneminin sonunda ancak 1936 yılında kabul edilebilmiştir. Ağırlıklı olarak bireysel iş hukukuna ilişkin normlar getiren bu Kanun, bazı özellikleri ile öne çıkmaktadır. Bunlardan ilki kanunun kolektif iş hukuku bakımından grevi yasaklamasıdır. Kanunun diğer bir özelliği olarak ise sosyal güvenlik siteminin kuruluşuna ilişkin düzenlemeler içermesi, belirtilebilir.
Bu çalışmada Türkiye’nin siyasi tarihi gelişimi paralelinde dönemler itibariyle bireysel ve kolektif iş hukuku ve de sosyal güvenlik hukuku alanında yaşanan gelişmeler genel hatlarıyla ele alınmaktadır. Bu doğrultuda Cumhuriyetimizin ilanından günümüze değin kabul edilen kanunlar ve bu kanunlarda yapılan değişiklikler ve bunların uygulamaya yansımaları spesifik ayrıntılara girilmeden irdelenmeye ve iş ve sosyal güvenlik hukukunun gelişim serüveni ortaya konmaya çalışılmaktadır.

Keywords

Bireysel İş Hukuku , Sosyal Güvenlik Hukuku , Sendikalaşma Hakkı , Toplu Pazarlık Hakkı , Grev ve Lokavt

THE ORIGIN AND DEVELOPMENT HISTORY OF TURKISH LABOUR AND SOCIAL SECURITY LAW – A CENTURY IN RETROSPECT

Abstract

After the proclamation of the Republic of Turkey, it became inevitable to implement reforms in the field of law, as in many other areas. These reforms can even be described as a revolution. In this context, the reception of foreign legal systems was utilized for various reasons, laying the foundations of modern law. However, the first Labor Law could only be enacted in 1936 after a long preparation period. This law primarily introduced norms related to individual labor law and stood out for prohibiting strikes in collective labor law as well as containing regulations concerning the establishment of the social security system.

This study examines the developments in individual and collective labor law as well as social security law over different periods in parallel with Turkey’s political history. Accordingly, the laws enacted, and the amendments made from the proclamation of the Republic to the present day, along with their practical implications, are analyzed in general terms without delving into specific details, aiming to present the development process of labor and social security law.

Keywords

Individual Labor Law , Social Security Law , Right to Unionization , Right to Collective Bargaining , Strike and Lockout

References

• Ağaoğlu S und Hüdaioğlu S, Türkiye’de İş Hukuku -İş Hukuku Tarihi, Band I (Merkez Basımevi 1939)
• Aktay N, Arıcı K und Kaplan T, İş Hukuku (3. Auflage, Seçkin 2009)
• Alper Y, Sosyal Sigortalar Hukuku (9. Auflage, Dora 2018)
• Bozkurt G, ‘Atatürk’ün Hukuk Alanında Getirdikleri’ (1991) 8 (22) Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 1-18
• ——, Batı Hukukunun Türkiye’de Benimsenmesi (3. Auflage, Türk Tarih Kurumu Yayınları 2020)
• Centel T, ‘Atatürk Döneminin Çalışma Politikası’ (1981) 45 (1-4) İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 129-149
• ——, Kısmi Süreli Çalışma (Kazancı 1992)
• ——, Türk Sosyal Güvenlik Hukuku (On İki Levha 2021)
• Çelik N, İş Hukuku Dersleri (12. Auflage, Beta 1994)
• Demir F, Sendikalar Hukuku (Belediye İş 1989)
• ——, ‘Atatürk Dönemi Çalışma Hayatımız’ in Prof. Dr. Nusret Ekin’e Armağan (TÜHİS 2000) 806-817
• ——, ‘2822 Sayılı Toplu İş Sözleşmesi ve Lokavt Kanununu Değiştiren Yasa Tasarısı Taslağı Hakkında Düşünceler’ (2005) 2 Çalışma ve Toplum 61-74
• Demircioğlu M, ‘2822 Sayılı Yasa Tasarı Taslağının Değerlendirilmesi’ (2008) 9 Sicil İş Hukuku Dergisi 79-86
• Dereli T, ‘Yeni Sendikalar Kanunu Düzenlenirken Sendikaların Denetimi ile İlgili Öneriler’ in Prof. Dr. Orhan Tuna’ya Armağan, Sosyal Siyaset Konferansları Band 31 (İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi 1982) 171-192
• ——, ‘Uluslararası Çalışma Örgütü Perspektifiyle Türkiye’de Sendika Özgürlükleri ve Yeni Yasa Taslakların Değerlendirilmesi’ (2007) 6 Sicil İş Hukuku Dergisi 87-105
• Ekin N, ‘Türkiye’de 1980 Öncesi Endüstri İlişkilerinin Genel Görünümü’ in Prof. Dr. Orhan Tuna’ya Armağan, Sosyal Siyaset Konferansları Band 31 (İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi 1982) 136-142
• Ergin B, ‘Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Cumhuriyeti’ne Emeğin Serüveni’ (2007) 2 (4) TİSK Akademi 6-55
• Erkul İ, Türk İş Hukuku Dersleri: 275 Sayılı Sendikalar Kanunu ve Uygulaması (Eskişehir 1976)
• ——, Türk İş Hukuku Dersleri: 274 Sayılı Sendikalar Kanunu ve Uygulaması (Eskişehir İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Yayınları 1977)
• Erkul İ und Gökçe Karaça N, Türk İş Hukuku -1475 Sayılı İş Kanunu Uygulaması (1. Auflage, Birlik Ofset 2000)
• Ertan T, ‘Atatürk Cumhuriyet ve Hukuk Sistemi’ (1999) 11 (33) Erdem Dergisi 743-757
• Eyrenci Ö, Uygulama ve İş Hukuku Açısından Kısmi Süreli Çalışmalar (Mozaik 1989)
• ——, ‘Entwicklung des kollektiven Arbeitsrechts in der Türkei’ (2000) 5 TÜHİS 461-477
• Gassner M, Der Vertrag von Sèvres (Nomos 2023)
• Gönencan Z, ‘Atatürk ve Sosyal Güvenlik’ (1990) 7 (19) Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 131-140
• Gülmez M, ‘Cumhuriyet’in Birinci İş Yasası Taslağı’ (1981) 7 (1-2) Yargıtay Dergisi Atatürk Armağanı 175-196
• ——, Meclislerde İşçi Sorunu ve Sendikal Haklar 1906-1961 (Öteki Yayınevi 1995)
• ——, Kamu Görevlileri Sendika ve Toplu Görüşme Hukuku, 788'den 4688'e: 1926-2001 (TODAİE 2002)
• Güven E und Aydın U, İş Hukuku (2. Auflage, Anadolu Üniversitesi Yayınları 2000)
• Güzel A, ‘3008 Sayılı İş Yasanın Önemi ve Başlıca Hükümleri’ (1986) 35-36 Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi 164-187
• Hänlein A, ‘Neue Arbeitslosenversicherung in der Türkei’ (2001) 4 Recht der Internationalen Wirtschaft 284-287
• ——, ‘Gerhard Kessler: Türkiye’de Sürgün Bir Alman Sosyal Politikacı’ (Alpay Hekimler (tr) (2006) 2 (9) Çalışma ve Toplum 43-57
• Hansen E und Tennstedt F, Biographisches Lexikon Zur Geschichte Der Deutschen Sozialpolitik 1871 Bis 1945, Band 2 (Kassel University Press 2018) 214-215
• Hekimler A, ‘Das türkische Tarifvertragssystem in Zeiten der Reformen -Diskussion über eine Novelle auf dem Weg zu einer EU-Vollmitgliedschaft’ (2004) 7 WSI-Mitteilungen 389-393
• ——, ‘Der neue Kündigungsschutz und verwandte Rechtsinstitute in der Türkei’ (2004) 3 Zeitschrift für Europäisches Sozial- und Arbeitsrecht 188-192
• ——, ‘Die Kündigungsschutzvorschriften im neuen türkischen Arbeitsgesetz -Eine Annäherung zum EU-Recht?’ (2005) 8 Zeitschrift für Europäisches Sozial- und Arbeitsrecht 315-321
• ——, ‘Die Gewerkschaften und Arbeitgeberverbände in der Türkei’ (2006) 8/9 Bundesarbeitsblatt 16-21
• ——, ‘Tarifvertragssystem in der Türkei’ in Alpay Hekimler und Ring (Hrgs.), Tarifrecht in Europa (Nomos 2011) 368-388
• ——, ‘Sozialsystem und Sozialrecht in der Türkei’ (2016) Soziale Sicherheit 477-488
• ——, ‘Das neue Arbeitsgerichtsgesetz der Türkei’ (2018) 64 (7) Recht der Internationalen Wirtschaft 412-417
• ——, ‘Die Arbeitslosenversicherung der Türkei Zeit, um Bilanz zu ziehen’ (2022) 36 (2) Zeitschrift für ausländisches und internationales Arbeits- und Sozialrecht 253-272
• ——, ‘Streikverschiebung: Ein rechtmäßiges Instrument zum Untersagen eines gesetzlich garantierten Arbeitskampfs? Eine zusammenfassende Darstellung nach türkischem Recht’ (2023) 4 Recht der Arbeit 240-245
• Hirsch E, ‘Die Gesetzgebung der Türkei auf dem Gebiet des Privatrechtes 1939-1956’ (1958) 23 (1) Zeitschrift für ausländisches und internationales Privatrecht 97-108
• Işık R, Sendika Hakkının Tanınması ve Kanuni Sınırları (Ankara Hukuk Fakültesi Yayınları 1962)
• İnan A, İzmir İktisat Kongresi (1. Auflage, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Kurumu 1989)
• Kaynak S, ‘Türk Hukuk Tarihinde Medeni Hukuk Alanında Resepsiyon Sürecinin Meşruluğu’ in Fetih Gedikli (Hrgs.), Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri (On İki Levha 2014) 55-62
• Koç Y, Sendikacılık Tarihi (Türk-İş 1998)
• ——, ‘İzmir İktisat Kongresi ve İşçiler’ (2009) Egiad Yarın Dergisi 1-8
• Kutal M, Teorik Esaslar ve Tatbikatı Bakımından Asgari Ücret (İstanbul Üniversitesi 1969)
• ——, ‘12 Eylül 1980’den Sonra Sosyal Siyaset Alanında Meydana Gelen Bazı Gelişmeler -Avans Ödemesi, Kayyum Ataması ve Kıdem Tazminatına Üst Sınır Konulması’ in Prof. Dr. Orhan Tuna’ya Armağan, Sosyal Siyaset Konferansları, Band 31 (İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 1982) 154-168
• Mahiroğulları A, Cumhuriyetten Günümüze İşçi Sendikacılığı (Kitabevi Yayınları 2005)
• ——, ‘5018 Sayılı Kanun’un Temel Felsefesiyle Çelişki’ (2015) 1 Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi 63-88
• Makal A, Türkiye’de Tek Partili Dönemde Çalışma İlişkileri (1. Auflage, İmge Kitabevi 1999)
• ——, Amelden İşçiye (İmge Kitabevi 2007)
• Manav E, ‘İşverenin Özürlü, Eski Hükümlü ve Terör Mağduru Çalıştırma Zorunluluğu’ (2006) 10 (1) Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 141-153
• Narmanlıoğlu Ü, İş Hukuku -Ferdi İlişkiler, Band I (1. Auflage, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi 1988)
• Okay S, ‘Kıdem Tazminatı Müessesesi ve Türkiye’deki Uygulaması’ (1975) 26 Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi 107-118
• Orhan S, ‘Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Sonrası Dönemde Sosyal Güvenlik Düzenlemeleri’ (2015) 1 (1) İş ve Hayat Dergisi 193-210
• Osmanoğlu Karahasanoğlu C, ‘İsviçre Medeni Kanunu’nun Türkiye Cumhuriyeti Tarafından Resepsiyonuna Uzanan Sürece İlişkin Genel Bir Değerlendirme’ in Fetih Gedikli (Hrgs.), Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri (On İki Levha 2014) 45-54
• Ökçün G, Tat’il-i Eşgal Kanunu (Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları 1982)
• Rumpf C, Die Verfassung der Türkei -ein Überblick <https://www.tuerkei-recht.de/downloads/Verfassung_Ueberblick_2016.pdf> abgerufen am 26. März 2025
• Sauer S, ‘Arbeitsrecht in der Türkei’ (1993) Neue Zeitschrift für Arbeitsrecht 926-930
• Sözer A N, Türk Sosyal Sigortalar Hukuku (5. Auflage, Beta 2021)
• Sümer H H, Bireysel Basın İş Hukuku (4. Auflage, Seçkin 2024)
• Tekin U, ‘Ord. Prof. Dr. Ernst Hirsch’in Türk Ticaret Hukukunun Gelişimine Katkıları’ in Alpay Hekimler (Hrgs.), Cumhuriyetimizin 100. Yılına Armağan (Legal 2023) 55-68
• Tuna O, ‘Türkisches Arbeitsrecht und Kriegsnotstandrecht’ (1939) 1 İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 249-254
• Tuncay C, Hukuki Yönden Basında İşçi-İşveren İlişkileri (Evrim 1989)
• Tuncay C und Ekmekçi Ö, Sosyal Güvenlik Hukuku Dersleri (21. Auflage, Beta 2021)
• Tuncay C und Kutsal B, Toplu İş Hukuku (9. Auflage, Beta 2025)
• Tunçomağ K, ‘Türkiye’de İş Hukuku Mevzuatının Gelişimi’ (1974) 25 Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi 1-27
• ——, İş Hukukunun Esasları (2. Auflage, Beta 1989)
• Turan K, İş Hukukunun Genel Esasları (Türk Tarih Kurumu Basımevi 1990)
• Uçkan B, ‘Mecelle’de İş Hukuku Düzeni’ (1999) 54 (1) Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 159-172
• ——, ‘Türkiye’de İş Aracılığı Hizmetlerinin Tarihsel Gelişim Sürecinde Kamu Tekelinin Kırılması’ (2005) 1 Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 149-157
• Uçum M und Okcan N, ‘2822 Sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanunu’nda Değişiklik İçeren Ön Tasarısının Hükümleri ve Genel Değerlendirmesi’ (2004) 2 Legal İSGHD 401-430
• Yaşar S, ‘İşçi Sigortaları Kurumunun Kuruluşu’ (2017) 7 (2) Sosyal Güvenlik Dergisi 211-231
• Yıldırım K, Osmanlı’da İşçiler 1870-1922 (1. Auflage, İletişim 2017)
• Zengin F, ‘Osmanlı Devleti’nde Emekçiler, Grevler ve Emekçi Örgütleri’ (2022) 5 Iğdır Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 1-22