Heykeltıraşlıkta Lydi̇a-Mysia İlişkileri Üzerine Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme

Year 2025, Volume: 3 Issue: 6, 289 - 308, 25.09.2025

Abdullah Kasım Sonkaya

https://doi.org/10.56170/propontica.1678435

Abstract

Batı Anadolu’nun iki önemli antik bölgesini oluşturan Lydia ve Mysia, sınır
komşusu olmalarının bir sonucu olarak erken dönemlerden bu yana kültürel,
ekonomik ve sanatsal bakımdan yakın ilişki içerisinde olmuş, siyasi ve askeri
açıdan da kaderleri birbirine paralel gelişmelerle şekillenmiştir. Nitekim antik
kaynaklarda Lydia ve Mysia sakinlerinin birbiriyle kardeş halklar olduğundan ve
dillerinin birbirine yakın özellikler gösterdiğinden bahsedilmektedir. İki bölge
toplumları arasındaki ilişkiler MÖ 6. yüzyıldan itibaren heykeltıraşlık eserleri
üzerinde de izlenebilmektedir.
Lydia ve Mysia’ya ait serbest yontular ve kabartma heykeltıraşlık eserleri sanattaki
güçlü bölgesel geleneklerin bir sonucu olarak ilk bakışta birbirinden farklı
ve özgün niteliklerde belirli tipolojik ve ikonografik özelliklerle öne çıksa da,
bunlarda genellikle benzer kültlere işaret eden aynı mitolojik karakterlerin tercih
edildiği, aynı figür tiplerinin benzer ikonografik düzenlemelerle ele alındığı
gözden kaçmaz.
Benzerliklerin bazen birbirine yakın yörelerde, bazen de birbirinden oldukça
uzak ve fakat bilinen güzergâhlar üzerindeki kentlerde ele geçmiş eserler üzerinde
kendini göstermesi iki bölge heykeltıraşlığı arasındaki ilişkilerin belirli alanlarla
sınırlı olmadığını ortaya koymaktadır. Teknik ve stilistik benzerlikler bazı eserler
üzerinde daha yoğundur. Bu ise olasılıkla her iki bölgenin sanatsal uygulamalarını
icra eden muhtemel yerel atölye(ler) ile bölgelerarası faaliyet göstermiş sanatçılara
işaret eder.
Bu verilerden hareketle hazırlanan bu çalışma, Lydia ile Mysia heykeltıraşlığı
arasındaki etkileşimleri ana hatlarıyla, belirli örnekler üzerinden benzer ve farklı
yönleriyle ele almayı amaçlamaktadır.

Keywords

Lydia , Mysia , Heykeltıraşlık , Sardis , Daskyleion

A Comparative Evaluation of Lydia-Mysia Relations in Sculpture

Abstract

Lydia and Mysia, two significant ancient regions of Western Anatolia, have
been in close cultural, economic and artistic contact since the early periods, as a
result of being neighboring territories. Their political and military destinies were
also shaped by parallel developments. Indeed, ancient sources mention that the inhabitants
of Lydia and Mysia were sibling peoples and that their languages exhibited
similar characteristics. The relations between the societies of these two regions
can also be traced in sculptural works starting from the 6th century BC.
Although the free-standing and relief sculptures of Lydia and Mysia initially
stand out with distinct and original typological and iconographic features—as a
result of strong regional artistic traditions—they nevertheless commonly depict
the same mythological figures that imply similar cults, and the same figure types
are often presented with comparable iconographic arrangements.
The fact that similarities appear sometimes in works found in neighboring areas
and other times in cities that are quite distant but located along known routes
indicates that the relationship between the sculpture traditions of the two regions
was not limited to specific areas. Technical and stylistic similarities are more pronounced
in some works, which likely points to possible local workshop(s) operating
in both regions, as well as artists who worked across regional boundaries.
Based on these findings, this study aims to outline the interactions between
Lydian and Mysian sculpture, examining their similarities and differences through
selected examples.

Keywords

Lydia , Mysia , Sculpture , Sardis , Daskyleion

References

• Akurgal 1966, Akurgal, E., “Griechisch-persische Reliefs aus Daskyleion”, IrAnt, 6, 147-156.
• Alp 2013, Alp, A. O., “An Anthemion Stele from Phrygia”, Anatolia, 39, 87-105.
• Atalay 1988, Atalay, E., Hellenistik Çağda Ephesos Mezar Stelleri Atölyeleri, İzmir.
• Bağdatlı 2009, Bağdatlı, F., İÖ. 3. Yüzyılda Batı Anadolu ve Adalarda Heykeltraşlık Faaliyetleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Bakır 1994, Bakır T., “Anadolu Pers Sanatı ve Daskyleion Satraplığı”, 1993 Yılı Anadolu Medeniyetleri Müzesi Konferansları, Ankara, 24-30.
• Bakır 2003, Bakır, T., “Daskyleion (Tyaiy Drayahya) Hellespontine Phrygia Bölgesi Akhaemenid Satraplığı”, Anatolia, 25, 1-26.
• Blundell – Ashmole 1929, Blundell, H. – Ashmole, B. A. A., Catalogue of the Ancient Marbles at Ince Blundell Hall, Oxford.
• Bruns-Özgan 2015, Bruns-Özgan, C., “Hellenistic Sculptures and Workshops of Knidos”, La sculpture gréco-romaine en Asie Mineure. Synthèse et recherches récentes, (ed. S. Montel), Colloque international de Besançon, 9 et 10 octobre 2014, Besançon, Institut des Sciences et Techniques de l’Antiquité, 137-146.
• Buckler – Robinson 1932, Buckler, W. H. – Robinson, D. M., Sardis, Volume VII: Greek and Latin Inscriptions, Part I, Leyden.
• Cahill 2010, Cahill, N. D., “Sardeis’te Pers Tahribi”, The Lydians and Their World, (ed. N. D.Cahill), İstanbul, 339-361.
• Cremer 1991, Cremer, M., Hellenistisch-Römische Grabstelen im Nordwestlichen Kleinasien I: Mysien, Bonn.
• Çekilmez 2015, Çekilmez, M., Tire Müzesi Hellenistik ve Roma İmparatorluk Dönemi Mezar Stelleri, İzmir.
• Dinç 2015, Dinç, M., “Manisa Müzesi’ndeki Hellenistik-Roma Dönemi Heykelleri”, Manisa Müzesi Heykeltıraşlık Eserleri, (ed. S. Durugönül), İstanbul, 27-98.
• Dinç et al. 2015, Dinç, M. – Durugönül, S. – Kaplan, D. – Tepebaş, U. “Manisa Müzesi Heykeltıraşlık Eserlerinin Genel Değerlendirmesi”, Manisa Müzesi Heykeltıraşlık Eserleri, (ed. S. Durugönül), İstanbul, 181-187.
• Dinç – Durugönül 2017, Dinç, M. – Durugönül, S., “Sculptural Workshop(s) of Lydia in the Light of Sculptures from Philadelphia and Thyateira”, OLBA, XXV, 251-270.
• Doksanaltı – Özgan 2007, Doksanaltı, E. – Özgan, R., “Kilikia’dan Arkaik Devre Ait İki Kabartma Üzerine Düşünceler”, Anatolia, 32, 1-20.
• Eule 2001, Eule, J. C., Hellenistische Bürgerinnen aus Kleinasien: Weibliche Gewandstatuen in ihrem antiken Kontext, İstanbul.
• Ful 2008, Ful, Ş. D., Yazıtlar Işığında Mysia Bölgesi Kültleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Gossman 2006, Gossman, L., “Imperial Icon: The Pergamon Altar in Wilhelminian Germany”, JMH 78/3, 551-587.
• Gürtekin-Demir 2002, Gürtekin-Demir, R. G., “Lydian Painted Pottery at Daskyleion”, AnSt,52, 111-143.
• Hanfmann 1966, Hanfmann, G. M. A., “The New Stelae from Daskylion”, BASOR, 84, 10-13.
• Hanfmann 1972, Hanfmann, G. M. A., Letters from Sardis, Cambridge.
• Hanfmann 1975, Hanfmann, G. M. A., From Croesus to Constantine: The Cities of Western Asia Minor and Their Arts in Greek and Roman Times, Ann Arbor.
• Hanfmann 1976, Hanfmann, G. M. A., “On Lydıan and Eastern Greek Anthemion Stelai”, RA, 1, 35-44.
• Hanfmann – Polatkan 1960, Hanfmann, G. M. A. – Polatkan, K. Z., “Three Sculptures from Sardis in the Manisa Museum”, Anatolia, 4, 55-65.
• Hanfmann – Ramage 1978, Hanfmann G. M. A. – Ramage, N., Sculpture From Sardis: The Finds Through 1975, Cambridge.
• Has 2019, Has, A. C., Kyzikos Heykeltıraşlık Eserleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Herodot, Herodot Tarihi, (Trans. M. Ökmen), İstanbul, 1991.
• Hürmüzlü 2007, Hürmüzlü B. “Pisidia Bölgesi’nde Ele Geçen Anthemion Tipi Steller”, Colloquium Anatolicum VI, 97-114.
• Işık 1988, Işık, E., Lydia Mezar Stelleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Koch 2010, Koch, G., “Sarkophage der Römischen Kaiserzeit in der Türkei Ein Überblick”, ADALYA, XIII, 111-182.
• Koçhan 2002, Koçhan, N., “Kyzikos’tan Bir Heykel”, AA, 16, 375-380.
• Malay 1983, Malay, H., “A New Inscription Concerning the Lakimeni, Hodeni, Mokadeni and Ankyrani”, EA, I, 25-28.
• Malay 2006, Malay, H., “Some Inscriptions from Lydia up for Auction” EA, 39, 87-99.
• Meriç 1993, Meriç, R., “Neue Ostgriechische Grabreliefs aus Ionien und Lydien. Mit Einem Historisch-Topographischen Exkurs”, Öjh, 62, 57-75.
• Metzger 1971, Metzger, H., “Sur Deux Groupes De Reliefs ‘Gréco-Perses’ D’asie Mineure”, L’Antiquité Classique, 40/2, 505-525.
• Morey 1924, Morey, C. R., Roman and Christian Sculpture, Part I, The Sarcophagus Of Claudia Antonıa Sabina and the Asiatic Sarchophagi, Sardis V, Princeton.
• Özgan 2020, Özgan, R., “Isparta Arkeoloji Müzesi’ndeki Mezar Taşlarının Yeniden Değerlendirilmesi”, Anatolia, 46, 323-345.
• Petzl 1991, Petzl, G., “Steinepigramme aus dem Museum Manisa”, EA, 18, 83-90.
• Pfuhl – Möbius 1977/1979, Pfuhl, E. – Möbius, H., Die Ostgriechischen Grabreliefs, Text und Tafel Band I-II, Mainz.
• Polat 1998, Polat, G., Anadolu Akhaemenid Dönemi Plastik Eserleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Polat 2005a, Polat, G., “Bir Anadolu-Akhaemenid Dönemi Ölü Kültü Geleneği: Tümülüs Önünde Steller ve Seremoni Alanları”, OLBA, 11, 1-23.
• Polat 2005b, Polat, G., “War der persısche Satrap Autophradates von Sardeıs der ursprüngliche Grabherr des Mausoleums von Belevı?”, EA, 38, 57-72.
• Polat 2007, Polat, G., “Daskyleion’da Yeni bir Anadolu-Pers Steli”, The Achaemenid Impact on Local Populations and Cultures in Anatolia (Sixth-Fourth Centuries BC), (ed. İ. Delemen), Papers Presented at the International Workshop, İstanbul 20-21 May 2005, İstanbul, 215-224.
• Ratté 1994, Ratté C., “Anthemion Stelae from Sardis”, AJA, 98/4, 593-607.
• Roosevelt 2017, Roosevelt C., Lydia Tarihi ve Arkeolojisi, (Trans. H. G. Çatak), İstanbul.
• Schmidt 1991, Schmidt, S., Hellenistische Grabreliefs, Typologische und Chronologische Beobachtungen, Wien.
• Sonkaya 2018, Sonkaya A. K., “Hellenistik Dönem Lydia Mezar Stellerinde Kadın ve Erkek Tipleri”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 60, 35-63.
• Sonkaya 2019, Sonkaya A. K., Lydia Bölgesi Hellenistik Dönem Mezar Stelleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Strabon, Geographika Antik Anadolu Coğrafyası, Kitap XII-XIV, (Trans. A. Pekman), İstanbul, 2000.
• Şahin 2000, Şahin, M., Miletopolis Kökenli Figürlü Mezar Stelleri ve Adak Levhaları, Ankara.
• Thimme 1946, Thimme, D., “The Masters of the Pergamon Gigantomachy”, AJA, 50/3, 345-357.
• Tosun 2022, Tosun, M., “Pers/Akhaemenid Dönemi›nde Anadolu: Bölgeler Arası Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme”, OANNES Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi, 4/2, 379-416.
• Usman-Anabolu 1991, Usman-Anabolu M., “Efes Müzesi’nde Bulunan Masa Ayakları”, Türk Arkeoloji Dergisi, 49, 71-84.