THE LAW CODE OF MKHITAR GOSH AND ANALYSIS ON THE “OTHERS” IN THE MEDIEVAL ARMENIAN COMMUNITY

Year 2021, Issue: 44, 107 - 127, 06.12.2021

Erdi Öztürk Translator: Ahmet Can Öktem

Abstract

Armenians had compiled some church law collections until the 12th century, but they did not have any national law code (codex) regulating social life. The law code written by Mkhitar Gosh in 1184 aimed to fulfill this need and became the first national law code in Armenian history. The law code of Gosh deeply affected the Armenian community and was used by Armenians in various parts of the world for many centuries. This law code has particular importance in terms of Turkish history. Since the law code was written at a time when Turkish rule in Anatolia had been established, it provides important data in terms of understanding the socio-cultural structure of that period. Therefore, this study, on the one hand, focuses on the aim of writing the law code, its sources, implementation, and impact on the Armenian society, and on the other hand, it aims to reveal how the relations with the “others” were regulated in the medieval Armenian community through the articles of law code. In this regard, the articles of the law code were examined via two different Armenian editions along with its English translations. The study has also made use of secondary sources concerning the law code and the period. As a result of this study, it was seen that Mkhitar Gosh wrote the law code to prevent interactions between Armenians and the “others”, and to prevent the erosion of Armenian identity. However, by examining the articles of law code, it is revealed that Armenians had in fact interacted with “others”, and consequently, cross-cultural marriages and conversions were experienced in medieval times.

Keywords

Mkhitar Gosh, Law Code, Datastanagirk, Others, Medieval Armenian Community, Medieval Turkish-Armenian Relations

MIHİTAR GOŞ’UN KANUNNAMESİ VE ORTA ÇAĞ ERMENİ TOPLUMUNDA ‘ÖTEKİLER’ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Abstract

Ermeniler, 12. yüzyıla kadar birtakım kilise kanun derlemeleri hazırlasalar da sosyal hayatı düzenleyecek millî bir kanunnameye sahip değillerdi. 1184 yılında Mıhitar Goş tarafından yazılan kanunname bu ihtiyacı gidermeyi amaçlamış ve Ermeni tarihinin ilk millî kanunnamesi olmuştur. Goş’un kanunnamesi Ermeni toplumunu derinden etkilemiş ve uzun yüzyıllar dünyanın çeşitli yerlerindeki Ermeniler tarafından kullanılmıştır. Eser Türk tarihi açısından ayrı bir öneme sahiptir. Kanunnamenin Anadolu’da Türk hâkimiyetinin sağlandığı zamanlarda yazılmış olması sebebiyle eser, dönemin sosyo-kültürel yapısının anlaşılması açısından önemli veriler sunar. O yüzden bu çalışma bir taraftan kanunnamenin yazılış amacı, kaynakları, uygulanması ve Ermeni toplumuna etkileri üzerinde yoğunlaşırken, diğer taraftan içeriğindeki kanun maddeleri üzerinden Orta Çağ Ermeni toplumunda “ötekilerle” ilişkilerin nasıl düzenlendiğini ortaya çıkarmayı amaçlamıştır. Bu bağlamda kanunnamenin maddeleri iki farklı Ermenice baskısından incelenmiş, yer yer İngilizce tercümesinden faydalanılmıştır. Bunun yanı sıra eser ve dönemle ilgili yapılmış ikincil kaynaklardan da yararlanılmıştır. Çalışmanın sonucunda, Mıhitar Goş’un kanunnameyi Ermenilerin “ötekilerle” kuracakları etkileşimi engellemek ve kendi benliklerini kaybetmemeleri amacıyla yazdığı görülmüştür. Ancak kanun maddeleri üzerinde yapılan incelemeyle Orta Çağ Ermenilerinin “ötekilerle” karşılıklı etkileşime girdikleri ve bunun sonucunda kültürler arası evliliklerin, ihtidaların yaşandığı ortaya konmuştur.

Keywords

Mıhitar Goş, Kanunname, Datastanagirk, Ötekiler, Orta Çağ Ermeni Toplumu, Orta Çağ Türk-Ermeni İlişkileri

References

• Adontz, Nicholas. Armenia in the Period of Justinian The Political Conditions Based on the Naxarar System. Trans. Nina G. Garsoian. Lizbon: Calouste Gulbenkian Foundation, 1970. Aptowitzer, V. “The Controversy over the Syro-Roman Code.” The Jewish Quartetly Review, 2(1), (1911): 55-74.
• Cowe, Peter. “Medieval Armenian Literary and Cultural Trends (Twelfth-Seventeenth Centuries).” Armenian People From Ancient to Modern Times. Ed. Richard G. Hovannisian. New York: St. Martin’s Press, 2004. Crone, Patricia. Roman, Provincial and Islamic Law. Cambridge: Cambridge University Press, 2002.
• Davtyan, Susanna, Mikayel Khachatryan, Ara Johrian, and Karen Ghazaryan. “Mkhitar Gosh’s Medieval Law Code and its Implications for Armenian Communities Abroad.” Medicine and Law, 33 (2), (2014): 41-47. Ercan, Yavuz. Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler Kuruluştan Tanzimat’a Kadar Sosyal, Ekonomik ve Hukuki Durumları. Ankara: Turhan Kitabevi, 2001.
• Erk, Kutluay. “Ecclesiastical Terminology in Töre Bitigi: ARÏ.” Acta Orientalia Vilnensia, 13 (1), (2016): 11-33.
• Falicov, Celia Jaes. “Cross-Cultural Marriages.” Clinical Handbook of Couples Therapy. Ed. Neil S. Jacobson and Alan S. Gurman. New York: Guilford Publications, 1995.
• Feldbrugge, Ferdinand. Law in Medieval Russia. Leiden: Martinus Nijhoff Publishers, 2009.
• Goš, Mxit’ar. The Law Code [Datastanagirk’] of Mxit’ar Goš. Trans. Robert W. Thomson. Amsterdam: Rodopi, 2000.
• Grousset, Rene. Başlangıcından 1071’e Ermenilerin Tarihi. Çev. Sosi Dolanoğlu. İstanbul: Aras Yayıncılık, 2005.
• Güvenç, Bozkurt. “Süreçler: Kültürleme, Kültürlenme ve Kültürleşme.” Kültürün ABC’si. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2019.
• Keleş, Mahmut Recep. Kutbüddîn-i Şirâzî Selçuklu Dönemi Anadolu’da Bilimin Güneşi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2018.
• Kirakos Gandzakets’i. History of the Armenians. Trans. Robert Bedrosian New York, 1986.
• Mango, Cyril. Bizans Yeni Roma İmparatorluğu. Trans. Gül Çağalı Güven. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011.
• Minorsky, Vladimir. Studies in Caucasian History. London: Taylor’s Foreign Press, 1953.
• Öztürk, Erdi. Etnik ve Dinsel Dönüşüm Çağında Anadolu: Halklar, İnanışlar ve Kültürel Etkileşim (XII-XIII. Yüzyıllar). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, 2018.
• Payaslian Simon. The Political Economy of Human Rights in Armenia. New York: I.B. Tauris, 2011.
• Pirie, Fernanda. “Law Before Goverment: Ideology and Aspiration.” Oxford Journal of Legal Studies, 30 (2), (2010): 207-228.
• Poghosyan, Gevorg. “History of Evolution of the Armenian Sociological Thought.” Social Sciences, 4 (5), (2015): 119-126.
• Redgate, A.E. The Armenians. Cornwall: Blackwell Publishers, 2000.
• The Heritage of Armenian Literature Volume II. Ed. Agop J. Hacikyan. Detroit: Wayne University Press, 2002.
• Turan, Osman. Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar Metin, Tercüme ve Araştırmalar. Ankara: TTK, 1958.
• Աղայան, Ե.Բ. “այլազգի.” Արդի Հայերենի Բացատրական Բառարան. Երևան: Հայաստան Հրատարակզություն, 1976.
• Առաքելյան, Գրիգոր. “Մխիթար Գոշի «Դատաստանագրքի» ստեղծման իրավական նախադրյալները.” Կանթեղ. Գիտական հոդվածների ժողովածու, (3), (2011): 236-243.
• Բոզոյան, Ազատ. “Հայ միջնադարյան իրավունքի պատմության հուշարձանները.” Էջմիածին. Պաշտօնական ամսագիր Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսութեան Մայր Աթոռոյ Սրբոյ Էջմիածնի, 62 (7-8), (2006): 90-108.
• Դերմենջյան, Մայրանուշ Փարավոնի. “այլազգի.” Հայերեն-Թուրքերեն Բառարան. Երևան: Հեղինակային Հրատարակություն, 2013.
• Դերմենջյան, Մայրանուշ Փարավոնի. “անհավատ.” Հայերեն-Թուրքերեն Բառարան. Երևան: Հեղինակային Հրատարակություն, 2013.
• Եղիազարյան, Հ. “Հովհաննես Տավուշեցի-Վանական վարդապետը և Ոլորուտ գյուղը որպես նրա կյանքի ու գործունեության մի կենտրոն.” Էջմիածին. Պաշտօնական ամսագիր Հայրապետական Աթոռոյ Ս. Էջմիածնի, 17 (5), (1960): 17-22.
• Զաքարյան, Սեյրան. “Իմաստասիրականը Հովհան Օձնեցու Հոգևոր Ժարանգության Մեջ.” Բանբեր Երևանի համալսարանի. Հայագիտություն, 27 (3), (2018): 44-58.
• Թորոսյան, Խ.Ա. “Մխիթար Գոշի Դատաստանագրքի գործադրության մասին միջնադարյան Հայաստանում.” Պատմաբանասիրական հանդես, (3), (1971): 35-48.
• Խանչարյան, Լ. “Կիրակոս Գանձակեցի.” Հայկական Սովետական Հանրագիտարան. C. 5. Երևան: 1979.
• Մխիթար Գոշ. Գիրք Դատաստանի. Աշխատասիրությամբ Խոսրով Թորոսյանի. Երևան: Հայկական Սսչ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն, 1975.
• Մխիթար Գոշ. Դատաստանագիրք. Աշխատասիրությամբ Մաքսիմ Անդրանիկի Ոսկանյանի. Երեվան: 2001.
• Պիվազյան, Էմ. “Մխիթար Գոշ.” Հայկական Սովետական Հանրագիտարան, C.7. Երևան: 1981.