Meâni'l-Kur'ân'larda Kıraatlerde Olmayan Okuyuşlar

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 1, 24 - 37, 28.06.2021

Sefa Yavuz , Hüseyin Yaşar

Öz

İlk dönem Meâni’l-Kur’ân yazarları olan Ahfes, Ferrâ ve Zeccâc bazı Kur’ân ayetlerinin geleneksel, meshur kârilerin okumadıkları harekelerle okunabileceğini dillendirmislerdir. Bunu söylerken Arap dilbilgisi kurallarına dayanmıslar, “Ben bunu lügat acısından biliyorum ama böyle bir okuyus duymadım” seklinde duruma acıklık getirmislerdir. Onların bu tavırlarından ve kendilerinden önce âlimlerin, bir ayette gecen aynı kelimeyi değisik sekillerde okunmasına cevaz vermelerinden anlıyoruz ki bu âlimlere göre bu manaların hepsi Kur’ân’dandır. Bu sebeple eserlerine Meâni’l-Kur’ân adını vermislerdir. Onların bu görüsüne dayalı olarak geleneksel kıraatlerde bulunmayan okuma bicimleriyle Kur’ân okunabileceği ve namaz kılınabileceği anlamına gelmez. Onların böyle bir iddiası yoktur. Ancak bazı hadislere ve selef âlimlerinin tavırlarına dayanarak bu hükmü cıkardıkları söylenebilir. Sahih rivayetlere girmeyen kıraatlerin hicri dördüncü asırdan itibaren katı bir tutumla siyasi erki de kullanarak yasaklandığını görmekteyiz. Yedi kıraatin dısında saz kıraatler adeta zararlı olarak görülmüs, konuya hassasiyetle yaklasılmıstır. Kıraat ilminin kurumsallasmadığı dönemde İslam toplumunun kıraatlere bakıs acısını yansıtması acısından ilk dönem Meâni’l-Kur’ânlar bize fikir vermektedir. Eserlerinde Kur’ân’ı dilbilimsel izahlarla tefsir etmeyi hedefleyen ve Kur’ân’ın farklı okuyuslarını tefsir sadedinde zikreden ilk dönem Meâni’l-Kur’ân yazarlarının konuya alısıldığın dısında yaklastıklarını görmekteyiz. Bu makalede söz konusu âlimlerin bu yaklasımlarının gerekceleri ve sonucları ele alınacak ve değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Kur'ân, Kıraat, Lügat, Mânâ, Gelenek

Kaynakça

• Aclunî, Ebü’l-Fidâ İsmâil b. Muhammed b. Abdilhâdî el-Cerrâhî. Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs amme’ştehera mine’l-ehâdîsi alâ elsineti’n-nâs. thk. Abdulhamid b. Ahmed. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l İlmiyye, 1988.
• Ahfes, Ebü’l-Hasen Said b. Mes’ade el-Mücâsiî el-Belhî el-Ahfes el-Evsat. Meâni’l-Kur’ân. thk. Abdü’l-Emîr Muhammed Emîn el-Verd. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 2003.
• Aydın, İsmail, Kur’ân’ın Filolojik Yorumu Tarihsel Gelişimi ve Sorunları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
• Beğavî, Ebu Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes’ûd b.Muhammed el-Ferrâ el-Begavî. Şerhu’s-sünne. thk. Şuaybi’l-Arnaûd. 15 Cilt. Dımask: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1983.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali b. Musa. Şuabu’l-imân. thk. Abdu’l-Ali Abdülhamid Hâdi. 18 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüsd, 2003.
• Dârimî, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed b. Hibbân b. Muaz b. Mabed et-Temimî ed-Dârimî. el-İhsân fî takrîb-i Sahih-i İbni Hibbân. thk. Şuaybu’l-Arnaûd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1993.
• Demircigil, Bayram. Hasan-ı Basrî Kıraati ve Kur’ân Tefsirine Katkısı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Doktora Tezi, 2016.
• Ebû Şâme, Şihâbuddin Abdurrahman b. İsmail b. İbrahim el-Makdîsî. Mürşidü‟l-vecîz ilâ ulûm tete’alleku bi’l-kitâbi’l-azîz. thk. Tayyar Altıkulac. Ankara: TDV Yayınları, 1986.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyad el-Ferrâ. Meâni’l-Kur’ân. thk. İmâdüddîn b. Seyyid Âli’dDervîs. 2 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 2011.
• Hattâbî, Ebû Süleyman Hamd b. Muhammed b. İbrâhim b. el-Hattâb el-Hattâbî. Garîbü’l-hadîs, thk. Abdülkerîm İbrâhîm el-Gırbâvî. Dımask: Dâru’l-Fikr, 1982.
• İbnu’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Ali b. Yusuf el-Cezerî. enNeşr fi’l-kırââti’l-aşr. thk. Ali Muhammed ed-Dabâʽ. 2 Cilt. B.y.: el-Matbaatu’tTicâriyyeti’l-Kübrâ, trs.
• İbnü’l-Enbâri, Ebu Bekr Muhammed b. el-Kâsım b. Bessâr İbnü’l-Enbâri. Kitâbu idâhi’l-vakf ve’l-ibtidâ fi kitâbillâhi azze ve celle. thk. Muhyiddin Abdurrahman Ramazan. 2 Cilt. Dımask: Matbûâtu Mecmûi’l-Lüğati’l-Arabiyye, trs.
• Karagöz, Mustafa. Dilbilimsel Tefsir ve Kur’ân’ı Anlamaya Katkısı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2010.
• Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdurraûf b. Tâcil’ârifîn b. Nûriddîn Ali el-Münâvî. Feyzü’lkadîr şerhu’l-Câmii’s-sağir. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife. 1972.
• Saliha Türcan, “Ferrâ’nın Kıraatlere Yaklasım Tarzı”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 29/29 (2010), 269-291.
• Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir b. Yezid b. Kesir b. Gâlib et-Taberî. Câmiu’l-beyân an te’vili âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 13 Cilt. b.y.: Dâru’l-Hicre, 2001.
• Vâsıtî, Ebü’l-Hasen Eslem b. Sehl b. Eslem b. Habîb er-Rezzâz el-Vâsıtî. Târihu Vâsıt. thk. Kürkis Avvâd. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1406.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrahim b. Muhammed b. es-Serî ez-Zeccâc. Meâni’l-Kur’ân ve i’rabüh. thk. Ahmed Fethi Abdurrahmân. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2007