Türkiye’de Koruyucu Aile ve Evlat Edinme ile İlgili Çalışmalar: Sistematik Bir İnceleme

Year 2024, Volume: 8 Issue: 2, 52 - 66

Merve Deniz Pak Güre , Ülkü Aydeniz , Zilan Uğurlu

https://doi.org/10.70989/scd.1587368

Abstract

Türkiye’de koruyucu aile ve evlat edinme ile ilgili araştırmaların analizinin yapılmasını amaçlayan bu çalışma, sistematik derleme olarak tasarlanmıştır. Bu çalışmada PRISMA protokolüne dayalı olarak 2000-2023 yılları arasında Türkiye’deki koruyucu aile ve evlat edinmeyle ilgili araştırmaları belirlemek için veri tabanlarında “evlat edinme”, “koruyucu aile” ve “çocuk koruma” anahtar sözcükleri ile taranma yapılmıştır. İçerme kriterlerine göre 28 araştırma makalesi incelemeye dahil edilmiştir. Araştırmalar “koruyucu aile olmaya veya evlat edinmeye yönelik motivasyon, aileler ve çocuklarla yapılan araştırmalar ve çocuk koruma alanındaki profesyonellerin bu alandaki uygulamalara ilişkin görüşleri” olarak dört başlık altında ele alınmıştır. Koruyucu aile olmaya veya evlat edinmeye yönelik motivasyonlar arasında infertilite, korunma ihtiyacı olan çocuklara yardım etme ve toplumsal açıdan koruyucu aile olmaya veya evlat edinmeye yönelik olumlu algılar bulunmaktadır. Ailelerle yapılan çalışmalarda koruyucu aile ve evlat edinme sürecine uyum sağlamakta zorlandıkları, psikososyal desteğe ihtiyaç duydukları, ailelere verilen ekonomik desteğin artırılması gerektiği ortaya konulmaktadır. Çocuklarla yapılan araştırmalarda depresyon, kaygı, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) ve regresyon yaşama gibi duygusal ve davranışsal sorunların olduğu raporlanmaktadır. Çocuk koruma alanındaki profesyonellerin görüşleri ise koruyucu aile ve evlat edinmeye yönelik politikaların bilgilendirme, aileyi psikososyal açıdan güçlendirme ve farkındalığı arttırma yönünde geliştirilmesini içermektedir.

Keywords

Koruyucu aile, Evlat edinme, Çocuk koruma sistemi, Sosyal hizmet

Ethical Statement

Bu çalışmada araştırma ve yayın etiğine uyulmuştur. Sistematik derlemeler, mevcut literatürde yer alan yayınların analiz edilerek yorumlanmasını ve bütünleştirilmesini amaçlayan çalışmalardır. Bu tür çalışmalarda yeni veri toplanmaz, yalnızca önceden yayımlanmış ve kamuya açık akademik çalışmalar incelenir. Dolayısıyla, araştırmada doğrudan bireylerle etkileşime geçilmediği ve kişisel veya hassas veriler toplanmadığı için etik kurul izni gerekliliği ortadan kalkmaktadır.

A systematic review of foster family and adoption in Türkiye

Abstract

This study aims to examine a analysis of research on foster care and adoption in Turkey, designed as a systematic review. Based on the PRISMA protocol, databases were searched with the keywords "adoption", "foster family", "foster care" and "child protection" to identify research on foster care and adoption in Turkey between 2000 and 2023. According to the inclusion criteria, 28 research articles were included. The studies were analyzed under four topics: motivation to become a foster family or adopt a child, research conducted with families and children, and the opinions of professionals in the field of child protection on the practices. Motivations for becoming a foster family or adopting a child include infertility, helping children in need of protection, and positive social perceptions of becoming a foster family or adopting a child. The studies with families revealed that they have difficulties in adapting to the foster family and adoption process, and the psychosocial and economic support provided to families should be increased. Studies with children report emotional and behavioral problems such as depression, anxiety, attention deficit hyperactivity disorder (ADHD), and regression. The opinions of professionals include the development of policies for foster care and adoption in the direction of informing, strengthening the family psychosocially, and raising awareness.

Keywords

Foster family, Adoption, Child protection system, Social work

References

• Akgül, İ. (2023). İnfertil bireylerin sorunları ve sosyal hizmet müdahalesi. Hakkari Review, 7(1), 144-161.
• Akyüz, E. (2013). Çocuk hukuku: Çocukların hakları ve korunması. Ankara: Pegem Akademi.
• Altınoğlu-Dikmeer, İ., Erol, N., & Gençöz, T. (2014). Evlat edinilmiş ve biyolojik ebeveyn ile yaşayan çocukların davranışsal ve duygusal sorunları ve bağlanma düzeyleri ile anne babalarının çocuk yetiştirme stillerinin karşılaştırmalı olarak değerlendirilmesi. Türk Psikiyatri Dergisi, 25(4), 234-43.
• Arslan Özdemir, E., & Duyan, V. (2023). Türkiye’de sosyal hizmet öğrencilerinin LGBTİ+ bireylere ve eşcinsel evlat edinmeye dair tutumları. International Social Sciences Studies Journal, 9(108), 5216-5225.
• Aslantürk, H., & Koç, F. (2019). Sosyal hizmet lisans öğrencilerinin evlat edinme yoluyla kurulmuş tek ebeveynli aileler hakkındaki görüş ve düşünceleri: Kocaeli Üniversitesi örneği. Toplum ve Sosyal Hizmet, 30(3), 814-842.
• Avcı, N., Ölmez, B.S., Kunt, M., & Pekince, P. (2021). Evlat edinen ve koruyucu ailelerin bebek ve küçük çocuklarıyla ilgili eğitim ihtiyaçları. Erken Çocukluk Çalışmaları Dergisi, 5(2), 410-444.
• Ayhan, M. & Şaşman Kaylı, D. (2023). Koruyucu aile modelinde duygusal emek ve ekonomik tutum: İzmir İli örneği. Sosyoloji Dergisi,1(45), 49-91.
• Baysal, A.E. (2017). Koruyucu Aile Uygulamaları ve Sonuçları: İstanbul Örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Bekaroğlu, E. (2018). İnfertilite tedavisinin psikolojik etkileri ve tedavi sürecindeki psikolojik müdahaleler. Klinik Psikoloji Dergisi, 2(3), 153-159.
• Bennett, L. R. (2018). Infertility, adoption, and family formation in Indonesia. Medical Anthropology, 37(2), 101-116.
• Bilican Gökkaya, V. (2014a). Ailelerin, koruyucu aile olma nedenleri (Sivas İli Örneği). International Journal of Human Sciences, 11(1), 603-620.
• Bilican Gökkaya, V. (2014b). Koruyucu ailelerin, yanlarına yerleştirilen çocuk ya da çocuklarla aile içinde yaşadıkları sorunlar ve başa çıkma yolları. The Journal of Academic Social Science Studies, 8(25-I), 249-267.
• BM Genel Kurulu. (2019). 18 Aralık 2019 tarihli Genel Kurul toplantısı kararı, https://www.undocs.org/en/A/RES/74/133.
• Brodzinsky, D., Gunnar, M., & Palacios, J. (2022). Adoption and trauma: Risks, recovery, and the lived experience of adoption. Child Abuse & Neglect, 130, 105-309.
• Certel, N. (2019). Koruyucu aile derneklerine üye olan koruyucu ailelerin bu modele ilişkin deneyim ve değerlendirmeler. Toplum ve Sosyal Hizmet, 30(1), 147-165.
• Çayır, H. (2020). Kurum bakımında kalmış kişilerin aileye dair düşünceleri. Kadim Akademi SBD, 4(1), 75-96.
• Çetin, P.İ. (2022). Evlat Edinen Ailelerin Evlat Edinme Süreçlerinin İncelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
• Çocuk Koruma Kanunu. (2005). 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.5395.pdf.
• Dal, V., & Akbaş, E. (2020). Koruyucu aile hizmetlerinin yürütülmesinde sivil toplum kuruluşlarının çalışmaları. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 24(3), 523-546.
• Daşbaş, S. (2015). Koruyucu aile hizmetinin koruyucu aileler ve biyolojik çocukları üzerindeki etkisi. Toplum ve Sosyal Hizmet, 26(1), 65-88.
• Delibaş, H., & Kızıler, E. (2023). Korunmaya muhtaç çocuklara sağlanan bakım yöntemlerine bir bakış: sistematik derleme. Türkiye Sağlık Araştırmaları Dergisi, 4(3), 36-43.
• Demirbaş, E. Ö., İmir, H. M., Kılınç, F. E., & Bektaş, N. (2021). Üniversite çalışanlarının koruyucu aile uygulamasına bakış açısı: bir durum çalışması. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 21(50), 231–277.
• Doğan, B., & Özkan, Y. (2023). Almanya’daki Türkiyeli koruyucu ailelerin gençlik dairelerine ilişkin deneyimleri. Mevzu–Sosyal Bilimler Dergisi, 1(10), 585-614.
• Dozier, M., Zeanah, C.H., Wallin, A.R., & Shauffer, C. (2012). Institutional care for young children: Review of literature and policy implications. Social Issues and Policy Review, 6(1), 1-25.
• Duran, R. (2021). Türkiye aile yapısında evlat edinme üzerine bir değerlendirme. Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 5(1), 19-31.
• Elmacı, D. (2019). Türkiye’de koruma altındaki çocuklara yönelik çocuk koruma kuruluşlarındaki değişimler. Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 3(2), 33-59.
• Engler, A. D., Sarpong, K. O., Van Horne, B. S., Greeley, C. S., & Keefe, R. J. (2022). A systematic review of mental health disorders of children in foster care. Trauma, Violence, & Abuse, 23(1), 255-26.
• Erbay, E. & Çalış, N. (2021). Türkiye’de Koruyucu aile hizmetlerine yönelik uzman görüşleri. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(40), 439-462.
• Erdal, L. (2014). Türkiye'de sosyal politika ve koruyucu aile hizmet modeli. Sosyoekonomi, 22(22), 171-192.
• Erükçü Akbaş, G., & Öztürk, B. (2022). Türkiye ve Amerika Birleşik Devletleri’nde koruyucu aile sistemi: fırsatlar ve güçlükler. Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 6(1), 83-99.
• Farr, R. H., Flood, M. E., & Grotevant, H. D. (2016). The role of siblings in adoption outcomes and experiences from adolescence to emerging adulthood. Journal of Family Psychology, 30(3), 386.
• Feast, J. (2010). Infertility and an Adoption: The search for birth parents and the impact on adult family relationships. Adopting After İnfertility: Messages From Practice, Research And Personal Experience, 180-193.
• Garrido, M.V., Patrício, J.N., Calheiros, M.M., & Lopes, D. (2016). Comparing the social images of youth in and out of residential care. Journal of Community & Applied Social Psychology, 26(5), 439-455.
• Gökce, H. (2017). Bir Sosyal Politika Olarak Evlât Edindirmenin Toplumsal Direnç Kaynakları. Uluslararası Beşerî ve Sosyal Bilimler İnceleme Dergisi, 1(1), 19-38.
• Gökçeimam, P. Ş., Aşkın, R., Sünbül, E. A., Üstündağ, M., Kurban, R. D., Özel, M. E., & Odabaşı, O. O. (2020). Evlat edinmek için başvuran bireylerle biyolojik engelleri olmamasına rağmen anne baba olma isteğine sahip olmayan bireylerin bağlanma şekli, mizaç özellikleri, dürtüsellik ve ruhsal dayanıklılık yönünden karşılaştırılması. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(39), 1200-1210.
• Gülay Ogelman, H. & Özyürek, A. (2020). Koruyucu ve biyolojik aileye sahip okul öncesi çocukların ego sağlamlıklarının karşılaştırılması. Current Research in Social Sciences, 6(2), 161-169.
• Hacıhasanoğlu-Aşılar, R., & Yıldırım, A. (2018). Göçün sosyal ve ruhsal etkileri ve hemşirelik. İ. Avcı (Ed.), Göç ve Göçmen Sağlığı içinde (s. 10-20). Ankara: Türkiye Klinikleri Yayınları.
• Hunsley, J.L., Ekas, N.V., & Crawley, R.D. (2021). An exploratory study of the impact of adoption on adoptive siblings. Journal of Child and Family Studies, 30, 311-324.
• Jones, C. (2016). Sibling relationships in adoptive and fostering families: A review of the international research literature. Children & Society, 30(4), 324-334.
• Karataş, K. (2007). Türkiye’de çocuk koruma sistemi ve koruyucu aile uygulamaları üzerine bir değerlendirme. Toplum ve sosyal Hizmet, 18(2), 7-20.
• Karataş, K., Acar, H. Cankurtaran Öntaş, Ö., Baykara Acar, Y. ve Gökçearslan, E. (2004) Türkiye’de çocuğun korunması: Osmanlıdan günümüze çocuk refahına yönelik düzenlemeler. Toplum ve Sosyal Hizmet, 15(1), 15-25.
• Karataş, Z. (2020). Evlat edinme sürecinde biyolojik annenin hak arama mücadelesi: Vaka sunumu. Toplum ve Sosyal Hizmet, 31(3), 1394-1414.
• Karatay, A. (2017). Türkiye’de koruyucu aile: kökenleri, gelişimi ve bugünü. Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(5), 389-427.
• Kaymakcı, Y. S. (2021). Koruyucu aile hizmet modeli ile ilgili yapılan çalışmaların sosyal sermaye bağlamında analizi. Toplumsal Politika Dergisi, 2(2), 122-136.
• Kınık, K. (2021). Kültüre duyarlı sosyal hizmet bağlamında Türkiye'de koruyucu aile modeli: İstanbul ve Bingöl Örneği. Journal of International Social Research, 14(77), 1020-1049.
• Kitiş, S., & Söylemez, Y. (2021). Kalpten bir ev: koruyucu aile müdahale programının çocuk ve ebeveynler üzerindeki etkisi. Toplum ve Sosyal Hizmet, 32(3), 729-753.
• Koçoğlu, A. D. S. (2019). Evlat edinmede ana ve babanın rızasının aranıp aranmaması sorununun, özellikle yetkili kurum aracılığı ile evlat edinme açısından incelenmesi. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, (38), 239-266.
• Koruyucu Aile Yönetmeliği. (2012). 28497 Sayılı Koruyucu Aile Yönetmeliği. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/12/20121214-2.htm.
• Küçüklerin Evlat Edinilmesinde Aracılık Faaliyetlerinin Yürütülmesine İlişkin Tüzük. (2009). 14729 numaralı Küçüklerin Evlat Edinilmesinde Aracılık Faaliyetlerinin Yürütülmesine İlişkin Tüzük. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/2.5.200914729.pdf.
• Küsmez, B. (2020). Korunma ihtiyacı olan çocuklar için kurumsal ve alternatif hizmet modelleri: bir değerlendirme. International Journal of Social And Humanities Sciences, 4(3), 201-225.
• Leve, L. D., Harold, G. T., Chamberlain, P., Landsverk, J. A., Fisher, P. A., & Vostanis, P. (2012). Practitioner review: children in foster care–vulnerabilities and evidence‐based interventions that promote resilience processes. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 53(12), 1197-1211.
• Meakings, S., Coffey, A., & Shelton, K. H. (2017). The influence of adoption on sibling relationships: Experiences and support needs of newly formed adoptive families. British Journal of Social Work, 47(6), 1781-1799.
• Osborne, C., & Alfano, J. (2011). An evaluation of consultation sessions for foster carers and adoptive parents. Educational Psychology in Practice, 27(4), 395-413.
• Özbesler, C. (2009). Koruyucu aile hizmetlerinde değerlendirme süreci. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 16(16), 86-94.
• Patton, M. Q. (2010). Utilization-focused evaluation for social services and social work. Revista de Asistenţă Socială, (4), 11-27.
• Pollock, A., & Berge, E. (2018). How to do a systematic review. International Journal of Stroke, 13(2), 138-156.
• Rock, S., Michelson, D., Thomson, S., & Day, C. (2015). Understanding foster placement instability for looked after children: A systematic review and narrative synthesis of quantitative and qualitative evidence. British Journal of Social Work, 45(1), 177-203.
• Rosicky, J.G., & Northcott, F.S. (2016). The role of social work in international childprotection: Best practices in stakeholder cooperation. Persona y Familia, 1(5), 99–123.
• Sarıkaya, M. (2010). Cumhuriyet’in ilk yıllarında bir sosyal hizmet kurumu: Türkiye Himaye-İ Etfal Cemiyeti. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 14(34), 321-338.
• Sarkis-Onofre, R., Catalá-López, F., Aromataris, E., & Lockwood, C. (2021). How to properly use the PRISMA Statement. Systematic Reviews, 10, 1-3.
• Sayın, K., & Paslı, F. (2021). Almanya, İngiltere ve Türkiye'nin koruyucu aile sistemlerinin karşılaştırılması. Sosyal Politika ve Sosyal Hizmet Çalışmaları Dergisi, 2(2), 194-215.
• Selwyn, J. (2019). Sibling relationships in adoptive families that disrupted or were in crisis. Research on Social Work Practice, 29(2), 165-175.
• Sheafor, B.W., & Horejsi, C.J. (2014). Sosyal Hizmet Uygulaması: Temel Teknikler ve İlkeler (A. Bilgin vd., Çev.). Ankara: Nika Yayınevi.
• Soyer, C., & Akca, Ü. (2021). Isparta’da koruyucu aile uygulaması ve koruyucu ailelerin özellikleri. 8gen-ART, 1(1), 70-107.
• Sütçü, S., Batman, H., Eraslan, E., & Demirel, A. C. (2023). Cumhuriyetin 100. Yılında geçmişten günümüze Türkiye’de çocuk koruma sistemi. Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi, 8(16), 183-198.
• Tanrıverdi, A.B. (2022). Koruyucu ailelikte duygusal emek. International Journal of Social, Humanities and Administrative Sciences, 8(56), 1072-1085.
• Tekin, U. & Sayın, H.N. (2019). Koruyucu ailede yetişen çocukların gözüyle koruyucu ailelerin değerlendirilmesi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(41), 524-546.
• Tezel, Z., Demirel, B. & Kaya, Z. Ş. (2018). Ailelerin koruyucu aile olmaya karar vermelerinde etkili olan etmenler ile koruyucu aile olmanın anlam ve önemi. Sosyal ve Beşerî Bilimler Araştırmaları Dergisi, 19(43), 15-36.
• Trout, A.L., Hagaman, J.L., Chmelka, M.B., Gehringer, R., Epstein, M.H., & Reid, R. (2008). The academic, behavioral, and mental health status of children and youth at entry to residential care. Residential Treatment for Children & Youth, 25(4), 359-374.
• TUİK. (2024). Türkiye İstatistik Kurumu, İstatististiklere Çocuk, 2023 raporu. (19 Nisan 2024). https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Cocuk-2023-53679#:~:text=Aile%20ve%20Sosyal%20Hiz metler%20Bakanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1n%C4%B1n,14%20bin%20435%20oldu%C4%9Fu%20g%C3%B6r%C3%BCld%C3%BC.
• Uğur, S.B. ve Kaya-Kılıç, A. (2022). Kurum bakımında yetişmiş kişilerin kurum bakımı ve sonrası süreçte yaşadıkları sorunların belirlenmesi. Toplum ve Sosyal Hizmet, 33(1), 69-68.
• Uğurlu, Z. (2022). Toplumsal cinsiyete dayalı şiddetin çocuğa yansıması: çocuk istismarı. Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 6(2), 160-174.
• Üstüner, S., Erol, N., & Şimşek, Z. (2005). Koruyucu aile bakımı altındaki çocukların davranış ve duygusal sorunları. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 12(3), 130-140.
• Yanardağ, U. (2019). Kurum bakımı hizmetlerinden yararlanmış bireylerin kurum bakımı sonrası yaşam deneyimleri üzerine nitel bir araştırma. Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 3(2), 60-77.
• Yazıcı, E. (2014). Türkiye’de Çocuk Koruma Sistemi ve Koruyucu Aile Bakım Yönteminde Yeni Yaklaşımlar. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 4(2), 247-270.
• Yıldırım, A. (2022). Geleneksel Bir Evlat Edinme Biçimi Olarak Kardeşler Arasındaki Çocuk Dolaşımı: “Sipariş Bebekler”. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 1(8), 794-814.
• Yıldırım, Ş. (2017). 2000’li Yıllarda Çocuk Koruma Sistemi İçinde Bakım Hizmetlerinin Genel Görünümü. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(01), 87-110.
• Yıldırımalp, S., & Hız, Ö. (2018). Türkiye’de çocuk refahı bağlamında korunmaya muhtaç çocuklara sunulan bir hizmet: koruyucu aile hizmeti. Fırat Üniversitesi Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 2(1), 95-114.
• Yıldırımalp, S., & Hız, Ö. (2020). Koruyucu ailelerin sorunları Denizli İli örneği. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(2), 185-202.
• Yılmaz, Y., & Artan, T. (2023). Koruma ihtiyacı altındaki çocuklara yönelik sosyal hizmet uygulamaları. H. Batman, C. Güngör, & H. Korkman (Eds)., Dezavantajlı Çocuklar: Tespitler ve Müdahale Önerileri içinde (s. 43- 54.). İstanbul: Efe Akademi Yayınları.
• Yiğitoğlu, G., Vural, B. & Körükçü, Ö. (2020). Koruyucu ailelerin kişilik özelliklerinin incelenmesi. Toplum ve Sosyal Hizmet, 31 (4), 1417-1436.
• Yolcuoğlu, İ. G. (2009). Türkiye'de çocuk koruma sisteminin genel olarak değerlendirilmesi. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 18(18), 43-58.
• Yulaf, Y. & Gümüştaş, F. (2019). Kurum bakımında yaşayan ve evlat edinilen çocuk ve ergenlerin ruhsal bozukluklar açısından karşılaştırılması. Çukurova Medical Journal, 44(3), 904-910.
• Yurteri Tiryaki, A, & Baran, G. (2015). Kurum bakımı deneyimi olan kadınların çocukluk dönemi kurum yaşantıları: Nitel bir çalışma. Toplum ve Sosyal Hizmet, 26(1), 23-44.